22-12-2015، 20:06
تلاش ذهنی ـ جسمی عده ای شرکت کنندگان برای رسیدن به جایزه و پاداش، اساس مسابقات تلویزیونی را شکل می دهد
همه چیز از سال ۱۹۳۸ میلادی و شبکه «بی.بی.سی» شروع شد. در این سال بنگاه خبرپراکنی بریتانیا به پخش اولین مسابقه تلویزیونی با نام «هجی» اقدام کرد. از همان دست مسابقات که در آن کودکان طی رقابتی جذاب و شیرین به هجی کردن سریع کلمات به اشکال مختلف می پردازند.
پخش زنده این مسابقه به دلیل هیجان و جذابیت های دراماتیکی که برای مخاطبان به همراه داشت با استقبال خوب بینندگان بی.بی.سی مواجه شد و همین استقبال تولیدکنندگان تلویزیون را به تکاپوی تولید آثار مشابه انداخت. بتدریج مسابقات مختلفی که در مکان های گوناگون برگزار می شد، تحت تصویربرداری و پوشش تلویزیونی قرار گرفت و به این ترتیب بینندگان تلویزیونی هم این امکان را پیدا کردند تا پا به پای افراد حاضر در محل برگزاری مسابقه، آن را نظاره کنند.
با نفوذ گسترده تلویزیون بین مردم در دهه ۱۹۵۰ میلادی، محبوبیت مسابقات تلویزیونی دوچندان شد. استقبال چشمگیر مخاطب از پوشش تصویری مسابقات مختلف کم کم تولیدکنندگان را متوجه اهمیت این پدیده جذاب کرد و آنها را به فکر انداخت که در کنار پوشش دادن رقابت های هیجان انگیز مختلف در مکان های گوناگون، خود به فکر تولید مسابقاتی مختص تلویزیون بیفتند؛ آن هم در استودیوهای ویژه و با رعایت استانداردهای تلویزیونی. جریان تولید مسابقات تلویزیونی به مرور اهمیت ویژه ای در تمامی تلویزیون های خصوصی و دولتی سراسر جهان پیدا کرد و بتدریج گونه های خلاقانه جدیدی جای نمونه های قدیمی را گرفت. مسابقات تلویزیونی در این دوران به دو دسته تقسیم می شد؛ دسته اول مسابقاتی با جوایز محدود و ارزان قیمت که در ساعات میانی روز و عموما برای زنان خانه دار پخش می شد، دسته دوم مسابقات تلویزیونی بزرگ با جوایز قیمتی و شگفت انگیز بود که در پربیننده ترین ساعات شبانگاهی روی آنتن می رفت. البته سیر محبوبیت این مسابقات در برهه هایی به دلیل بروز رسوایی در تقسیم جوایز این برنامه ها خدشه دار شد و نزول کرد، اما با اعمال تغییرات ساختاری و فنی، این محبوبیت دوباره به جایگاه سابقش برگشت.
داستان مسابقات تلویزیونی در ایران به پیش از انقلاب و سال ۱۳۴۰ شمسی برمی گردد. در این سال مسابقه ای با نام «نقاب سیاه» با طراحی و اجرای مرحوم «علی تابش» از تلویزیون پخش شد و بعد از استقبال بینندگان از این برنامه، مسابقات تلویزیونی به عنوان بخشی ثابت و مهم به برنامه های مختلف تلویزیون ملی ایران راه پیدا کرد. همگام با دیگر کشورهای جهان، رادیوی ایران نیز نقش مهمی در اشاعه مسابقات داشت و با طراحی و پخش مسابقات جذابی مانند مشاعره، مسابقات پلیسی ـ جنایی و مسابقه همواره جذاب و پرطرفدار «بیست سوالی»، به تثبیت جایگاه این نوع از مسابقات کمک شایانی کرد. سیر صعودی کمی و کیفی مسابقات تلویزیونی در دوران بعد از انقلاب اسلامی نیز بعد از وقفه ای نسبتا کوتاه ادامه پیدا کرد؛ منتها نه به شکل زنده، بلکه به شکل تولیدی و از پیش ضبط شده. با گذشت زمان و در دسترس قرار گرفتن امکانات جدیدی نظیر فناوری های رایانه ای، هم امکان پخش مسابقات تلویزیونی ـ تلفنی به صورت زنده و تعاملی فراهم شد و هم این که تحول شگرفی در تولید این مسابقات رقم خورد.
جذابیت های یک پدیده
تماشای رقابت دو یا چند نفر یا گروه از همان دوران باستان برای دیگران جذاب بوده است. ساخت مکان های بزرگ و مخصوص برای برگزاری رقابت های ارابه رانی یا نبرد گلادیاتورها در یونان و روم قدیم و حضور پرشور تماشاگر در چنین مسابقاتی نشان از جذابیت چنین رویدادی برای مردم دارد. تلاش ذهنی ـ جسمی عده ای شرکت کننده برای رسیدن به جایزه و پاداش، جذابیت های نمایشی فراوانی دارد و به تصویر کشیده شدن این فرآیند جذاب و همه فراز و فرودهایش چه به صورت داستانی و در قالب فیلم و سریال و چه به صورت مستند و در قالب مسابقات تلویزیونی سال هاست که مطلوب نظر توامان تولیدکنندگان و مخاطبان تلویزیون بوده است. دلیل این استقبال مخاطبان را می شود در یک ویژگی ذاتی انسان جستجو کرد؛ آدم دوست دارد دیده شود و مایل است توانایی های خودش را به بوته آزمایش بگذارد و از طریق به آزمایش گذاشتن آن به پاداش هم برسد. چنین تمایلی را با شرکت در یک مسابقه یا رقابت بخوبی می توان ارضا کرد، از طرفی تماشای رقابت دیگران و همذات پنداری با شرکت کنندگان آن نیز می تواند به سیراب شدن این میل کمک کند. بنابراین وجود چنین تمایلی در بشر به تولیدکنندگان تلویزیون فرصتی طلایی برای ساخت آثار تلویزیونی جذاب با ظرفیت های دراماتیک فراوان می دهد. شرکت در این مسابقات یا تماشای آنها هیجان انگیز است، موجب ترشح آدرنالین در خون می شود، بار آموزشی دارد و ضمن یاد دادن نکات مختلف جدید به شرکت کننده و بیننده، او را به فرا گرفتن توانایی های جدید ترغیب می کند. کشش این مسابقات بالاست، بیننده دوست دارد سرانجام تلاش طولانی و سخت شرکت کننده ها را ببیند، پا به پای او هیجان زده شود، با گرفتن جایزه خوشحال و با نرسیدن به پاداش غمگین و سرخورده شود. مسابقات تلویزیونی به دلیل نزدیک بودن جنس آن به جنس زندگی واقعی انسان همیشه واجد اهمیت و جذابیت است. اگر ترفندهای هنری درستی هم در ساخت و پرداخت آن به کار گرفته شود که فبها المراد. یک محتوای جذاب و پرکشش را می توان در قالب یک ساختار مناسب و با ضرباهنگی سریع و پرهیجان به اوج موفقیت و جذابیت رساند. از طرفی به واسطه اضافه شدن فاکتورهای جدید به این نوع برنامه ها در طول زمان، زمینه حضور بینندگان تلویزیون در مسابقات هم فراهم شده است. امروزه مخاطبان تلویزیون براحتی قادرند از طریق تلفن و به صورت زنده و به شکل تعاملی در این مسابقه ها شرکت کنند. فراهم شدن زمینه شرکت مخاطبان از منزل در این برنامه ها، یکی از نقاط عطف برنامه سازی تلویزیونی و یکی از تحولات شگرف دنیای ارتباطات است. در چنین حالتی مخاطب از یک گیرنده صرف و خنثی تبدیل می شود به مخاطبی فعال و کنشگر که قادر است با رسانه مهمی مثل تلویزیون به صورت متقابل ارتباط و کنش برقرار کند و در هیجان تولید یک برنامه زنده سهیم شود. به همه دلایل فوق الذکر، ساخت چنین برنامه هایی از همان آغاز دوران اختراع تلویزیون تا به امروز در دستور کار تولیدکنندگان بوده و با توجه به پیشرفت های تکنولوژیک فراوانی که با سرعت در حال صورت گرفتن است، در آینده نیز به شکل فزاینده ای ادامه خواهد داشت.
ویژگی های ساختاری یک پدیده
همان طور که اشاره شد، افزایش کیفیت ساختاری مسابقات تلویزیونی بشدت مدیون زمان و پیشرفت های تکنولوژیک است. چنان که در سطور بالا هم به آن پرداختیم، در ابتدای اختراع تلویزیون مخاطب یا بیننده تلویزیونی صرفا یک گیرنده دست و پا بسته بود و بناچار هر پیامی که از سوی فرستنده تولید می شد، دریافت می کرد. اما به مدد اختراع رایانه و به خدمت درآمدن آن از طرف تلویزیون، رفته رفته ساختار این نوع از برنامه ها دچار تحولات بنیادینی در ابعاد مختلف شد و تلویزیون که به دلیل تعامل نداشتن و کنش متقابل مخاطب از سوی مارشال مک لوهان یک رسانه «سرد» نام گرفته شده بود، بتدریج به یک رسانه «گرم» و تعاملی تغییر ماهیت داد. در بعد ارتباطی قضیه، امروزه مخاطب هم توان فرستادن پیام را دارد و در ابعاد محتوایی ـ ساختاری آن، امروزه به لطف حضور سنگین رایانه در ساخت برنامه های تلویزیونی، جذابیت های بصری این برنامه ها به اوج رسیده و دست تولیدکنندگان برای خلق هر درجه ای از هیجان و جذابیت بشدت باز است. این از توضیح وضع موجود، اما یک مسابقه تلویزیونی برای ایجاد جذابیت باید واجد یکسری از ویژگی ها باشد که به هر کدام از آنها اشاره مختصری می کنیم:
محتوا؛ از آنجا که تقریبا تمام موضوعات و زمینه های موجود در جهان طی چند دهه اخیر به مسابقه گذاشته شده، کار محتواسازان تلویزیونی در این زمینه سخت تر از گذشته است. محتوای این مسابقات علاوه بر پرداختن به وجوه سرگرم کننده قضیه باید بار آموزشی هم داشته باشد. جذابیت های بصری ـ محتوایی یک مسابقه هم از وجوه سرگرم کننده آن نشأت می گیرد و هم از پیام های آموزشی مستقیم و غیرمستقیم آن. در شکل مستقیم این پیام های آموزشی، بیننده یا شرکت کننده با به امتحان گذاشتن دانش و توانایی های خود، علم می آموزد و مهارت کسب می کند. در شکل غیرمستقیم و هنرمندانه تر این پیام ها نیز نویسنده و طراح هر مسابقه می تواند با طرح یک سناریوی جذاب و هدفمند، از این جزئیات به ظاهر سرگرم کننده یک کلیت مفید و سودمند بسازد و پیام های مختلفی در آن ارائه کند.
اجرا؛ یکی از حساس ترین بخش های مسابقات تلویزیونی است که می تواند آن را به اوج برساند یا به ورطه نابودی اندازد. تسلط بر ابعادی مانند داشتن دانش و اطلاعات در مورد موضوع مسابقه، مقبولیت نزد مخاطب عام و خاص (بسته به موضوع مسابقه) و اعتمادبه نفس و توانایی مدیریت و صحنه گردانی از جمله عناصری است که از یک فرد یک «شومن» موفق و خوب می سازد. موفق ترین مسابقات تلویزیونی در سراسر جهان از بهترین و خبره ترین مجریان و «شومن»ها بهره برده اند.
ساختار؛ فرم به اندازه محتوا مهم است. یک ساختار بد براحتی یک محتوای خوب و قابل تامل را نابود می کند. کارگردانی و تهیه مسابقه تلویزیونی خود نیاز به تخصصی جدا از دیگر برنامه ها دارد و عنصر «تجربه» در آن حیاتی است. سازندگان مسابقات تلویزیونی باید به روز باشند و تمام مسابقات مشابه در سراسر جهان را با دقت رصد کنند. به کار گرفتن خلاقیت در ساخت این گونه آثار نقش زیادی در موفقیت آن دارد. ساختار این برنامه ها باید متنوع، خوش آب و رنگ و در هماهنگی کامل با موضوع مورد نظر باشد. تزریق هیجان به مخاطب و انتقال آن حس اضطرابی که بین شرکت کننده ها وجود دارد، فقط از راه ارائه موضوع در یک ساختار مناسب و بجا قابل حصول است.
الگو گرفتن پدیده ها از یکدیگر
آیا تقلید یا الگو گرفتن از مسابقات تلویزیونی دیگر کشورها عمل معقول و موجهی است؟ پاسخ بشدت به نحوه گرته برداری و الگو گرفتن بستگی دارد. یک تقلید صرف و بدون تحقیق منجر می شود به ساخت اثری بی ارزش که نه توان جذب مخاطب دارد و نه در یادها می ماند. کپی برداری ساختاری و محتوایی جزء به جزء از یک اثر دیگر عمل ارزشمندی محسوب نمی شود و اثر ساخته شده را به یک کپی نازل تقلیل می دهد. اما تحقیق و پژوهش درست و کافی، گرفتن ایده های کلی از یک اثر موفق خارجی و بسط دادن این ایده ها در هماهنگی کامل با ویژگی های فرهنگی کشور الگو گیرنده می تواند به ساخت اثری ماندگار و جذاب منجر شود. در حالت اول ساخت اثر فوق به «تقلب» بیشتر شبیه است تا به الگو گرفتن، ولی در حالت دوم می توان ارزش بالایی برای محصول تولید شده قائل شد. از قضا الگوبرداری در این زمینه در دنیا عملی است رایج. معمولا بعد از تولید یک مسابقه موفق و پر بیننده در یک کشور، دیگر کشورها به صرافت خریدن کپی رایت اثر مذکور و تولید آن در کشورشان می پردازند. مسابقات مختلف «استعدادیابی» هم اکنون در سراسر دنیا در حال پخش است و طرفداران میلیاردی هم دارد. یا همین رقابت «شام ایرانی» خودمان که برگرفته از مسابقه سرگرم کننده مشابهی است که در خیلی از کشورها در حال تولید و پخش است.
مسابقه مشهور و موفق «راز سیب» با اجرای فرهاد جم که در دهه ۷۰ از تلویزیون پخش می شد نیز یکی از نمونه های موفق این الگوبرداری ها بود و از مسابقه «کریستال» گرته برداری شده بود. بنابراین چنین رویه ای امری طبیعی و معقول است، منتهای مراتب الگوگیری درست و مبتنی بر شرایط فرهنگی هر کشور شرط اصلی موفقیت یک مسابقه تلویزیونی است. اگر مختصات فرهنگی هر جامعه مبنای ساخت این آثار قرار بگیرد و این مسابقات به اصطلاح بومی سازی شود، این نوع الگوگرفتن ها نه فقط مضر نیست که سازنده و تاثیرگذار هم هست.
همه چیز از سال ۱۹۳۸ میلادی و شبکه «بی.بی.سی» شروع شد. در این سال بنگاه خبرپراکنی بریتانیا به پخش اولین مسابقه تلویزیونی با نام «هجی» اقدام کرد. از همان دست مسابقات که در آن کودکان طی رقابتی جذاب و شیرین به هجی کردن سریع کلمات به اشکال مختلف می پردازند.
پخش زنده این مسابقه به دلیل هیجان و جذابیت های دراماتیکی که برای مخاطبان به همراه داشت با استقبال خوب بینندگان بی.بی.سی مواجه شد و همین استقبال تولیدکنندگان تلویزیون را به تکاپوی تولید آثار مشابه انداخت. بتدریج مسابقات مختلفی که در مکان های گوناگون برگزار می شد، تحت تصویربرداری و پوشش تلویزیونی قرار گرفت و به این ترتیب بینندگان تلویزیونی هم این امکان را پیدا کردند تا پا به پای افراد حاضر در محل برگزاری مسابقه، آن را نظاره کنند.
با نفوذ گسترده تلویزیون بین مردم در دهه ۱۹۵۰ میلادی، محبوبیت مسابقات تلویزیونی دوچندان شد. استقبال چشمگیر مخاطب از پوشش تصویری مسابقات مختلف کم کم تولیدکنندگان را متوجه اهمیت این پدیده جذاب کرد و آنها را به فکر انداخت که در کنار پوشش دادن رقابت های هیجان انگیز مختلف در مکان های گوناگون، خود به فکر تولید مسابقاتی مختص تلویزیون بیفتند؛ آن هم در استودیوهای ویژه و با رعایت استانداردهای تلویزیونی. جریان تولید مسابقات تلویزیونی به مرور اهمیت ویژه ای در تمامی تلویزیون های خصوصی و دولتی سراسر جهان پیدا کرد و بتدریج گونه های خلاقانه جدیدی جای نمونه های قدیمی را گرفت. مسابقات تلویزیونی در این دوران به دو دسته تقسیم می شد؛ دسته اول مسابقاتی با جوایز محدود و ارزان قیمت که در ساعات میانی روز و عموما برای زنان خانه دار پخش می شد، دسته دوم مسابقات تلویزیونی بزرگ با جوایز قیمتی و شگفت انگیز بود که در پربیننده ترین ساعات شبانگاهی روی آنتن می رفت. البته سیر محبوبیت این مسابقات در برهه هایی به دلیل بروز رسوایی در تقسیم جوایز این برنامه ها خدشه دار شد و نزول کرد، اما با اعمال تغییرات ساختاری و فنی، این محبوبیت دوباره به جایگاه سابقش برگشت.
داستان مسابقات تلویزیونی در ایران به پیش از انقلاب و سال ۱۳۴۰ شمسی برمی گردد. در این سال مسابقه ای با نام «نقاب سیاه» با طراحی و اجرای مرحوم «علی تابش» از تلویزیون پخش شد و بعد از استقبال بینندگان از این برنامه، مسابقات تلویزیونی به عنوان بخشی ثابت و مهم به برنامه های مختلف تلویزیون ملی ایران راه پیدا کرد. همگام با دیگر کشورهای جهان، رادیوی ایران نیز نقش مهمی در اشاعه مسابقات داشت و با طراحی و پخش مسابقات جذابی مانند مشاعره، مسابقات پلیسی ـ جنایی و مسابقه همواره جذاب و پرطرفدار «بیست سوالی»، به تثبیت جایگاه این نوع از مسابقات کمک شایانی کرد. سیر صعودی کمی و کیفی مسابقات تلویزیونی در دوران بعد از انقلاب اسلامی نیز بعد از وقفه ای نسبتا کوتاه ادامه پیدا کرد؛ منتها نه به شکل زنده، بلکه به شکل تولیدی و از پیش ضبط شده. با گذشت زمان و در دسترس قرار گرفتن امکانات جدیدی نظیر فناوری های رایانه ای، هم امکان پخش مسابقات تلویزیونی ـ تلفنی به صورت زنده و تعاملی فراهم شد و هم این که تحول شگرفی در تولید این مسابقات رقم خورد.
جذابیت های یک پدیده
تماشای رقابت دو یا چند نفر یا گروه از همان دوران باستان برای دیگران جذاب بوده است. ساخت مکان های بزرگ و مخصوص برای برگزاری رقابت های ارابه رانی یا نبرد گلادیاتورها در یونان و روم قدیم و حضور پرشور تماشاگر در چنین مسابقاتی نشان از جذابیت چنین رویدادی برای مردم دارد. تلاش ذهنی ـ جسمی عده ای شرکت کننده برای رسیدن به جایزه و پاداش، جذابیت های نمایشی فراوانی دارد و به تصویر کشیده شدن این فرآیند جذاب و همه فراز و فرودهایش چه به صورت داستانی و در قالب فیلم و سریال و چه به صورت مستند و در قالب مسابقات تلویزیونی سال هاست که مطلوب نظر توامان تولیدکنندگان و مخاطبان تلویزیون بوده است. دلیل این استقبال مخاطبان را می شود در یک ویژگی ذاتی انسان جستجو کرد؛ آدم دوست دارد دیده شود و مایل است توانایی های خودش را به بوته آزمایش بگذارد و از طریق به آزمایش گذاشتن آن به پاداش هم برسد. چنین تمایلی را با شرکت در یک مسابقه یا رقابت بخوبی می توان ارضا کرد، از طرفی تماشای رقابت دیگران و همذات پنداری با شرکت کنندگان آن نیز می تواند به سیراب شدن این میل کمک کند. بنابراین وجود چنین تمایلی در بشر به تولیدکنندگان تلویزیون فرصتی طلایی برای ساخت آثار تلویزیونی جذاب با ظرفیت های دراماتیک فراوان می دهد. شرکت در این مسابقات یا تماشای آنها هیجان انگیز است، موجب ترشح آدرنالین در خون می شود، بار آموزشی دارد و ضمن یاد دادن نکات مختلف جدید به شرکت کننده و بیننده، او را به فرا گرفتن توانایی های جدید ترغیب می کند. کشش این مسابقات بالاست، بیننده دوست دارد سرانجام تلاش طولانی و سخت شرکت کننده ها را ببیند، پا به پای او هیجان زده شود، با گرفتن جایزه خوشحال و با نرسیدن به پاداش غمگین و سرخورده شود. مسابقات تلویزیونی به دلیل نزدیک بودن جنس آن به جنس زندگی واقعی انسان همیشه واجد اهمیت و جذابیت است. اگر ترفندهای هنری درستی هم در ساخت و پرداخت آن به کار گرفته شود که فبها المراد. یک محتوای جذاب و پرکشش را می توان در قالب یک ساختار مناسب و با ضرباهنگی سریع و پرهیجان به اوج موفقیت و جذابیت رساند. از طرفی به واسطه اضافه شدن فاکتورهای جدید به این نوع برنامه ها در طول زمان، زمینه حضور بینندگان تلویزیون در مسابقات هم فراهم شده است. امروزه مخاطبان تلویزیون براحتی قادرند از طریق تلفن و به صورت زنده و به شکل تعاملی در این مسابقه ها شرکت کنند. فراهم شدن زمینه شرکت مخاطبان از منزل در این برنامه ها، یکی از نقاط عطف برنامه سازی تلویزیونی و یکی از تحولات شگرف دنیای ارتباطات است. در چنین حالتی مخاطب از یک گیرنده صرف و خنثی تبدیل می شود به مخاطبی فعال و کنشگر که قادر است با رسانه مهمی مثل تلویزیون به صورت متقابل ارتباط و کنش برقرار کند و در هیجان تولید یک برنامه زنده سهیم شود. به همه دلایل فوق الذکر، ساخت چنین برنامه هایی از همان آغاز دوران اختراع تلویزیون تا به امروز در دستور کار تولیدکنندگان بوده و با توجه به پیشرفت های تکنولوژیک فراوانی که با سرعت در حال صورت گرفتن است، در آینده نیز به شکل فزاینده ای ادامه خواهد داشت.
ویژگی های ساختاری یک پدیده
همان طور که اشاره شد، افزایش کیفیت ساختاری مسابقات تلویزیونی بشدت مدیون زمان و پیشرفت های تکنولوژیک است. چنان که در سطور بالا هم به آن پرداختیم، در ابتدای اختراع تلویزیون مخاطب یا بیننده تلویزیونی صرفا یک گیرنده دست و پا بسته بود و بناچار هر پیامی که از سوی فرستنده تولید می شد، دریافت می کرد. اما به مدد اختراع رایانه و به خدمت درآمدن آن از طرف تلویزیون، رفته رفته ساختار این نوع از برنامه ها دچار تحولات بنیادینی در ابعاد مختلف شد و تلویزیون که به دلیل تعامل نداشتن و کنش متقابل مخاطب از سوی مارشال مک لوهان یک رسانه «سرد» نام گرفته شده بود، بتدریج به یک رسانه «گرم» و تعاملی تغییر ماهیت داد. در بعد ارتباطی قضیه، امروزه مخاطب هم توان فرستادن پیام را دارد و در ابعاد محتوایی ـ ساختاری آن، امروزه به لطف حضور سنگین رایانه در ساخت برنامه های تلویزیونی، جذابیت های بصری این برنامه ها به اوج رسیده و دست تولیدکنندگان برای خلق هر درجه ای از هیجان و جذابیت بشدت باز است. این از توضیح وضع موجود، اما یک مسابقه تلویزیونی برای ایجاد جذابیت باید واجد یکسری از ویژگی ها باشد که به هر کدام از آنها اشاره مختصری می کنیم:
محتوا؛ از آنجا که تقریبا تمام موضوعات و زمینه های موجود در جهان طی چند دهه اخیر به مسابقه گذاشته شده، کار محتواسازان تلویزیونی در این زمینه سخت تر از گذشته است. محتوای این مسابقات علاوه بر پرداختن به وجوه سرگرم کننده قضیه باید بار آموزشی هم داشته باشد. جذابیت های بصری ـ محتوایی یک مسابقه هم از وجوه سرگرم کننده آن نشأت می گیرد و هم از پیام های آموزشی مستقیم و غیرمستقیم آن. در شکل مستقیم این پیام های آموزشی، بیننده یا شرکت کننده با به امتحان گذاشتن دانش و توانایی های خود، علم می آموزد و مهارت کسب می کند. در شکل غیرمستقیم و هنرمندانه تر این پیام ها نیز نویسنده و طراح هر مسابقه می تواند با طرح یک سناریوی جذاب و هدفمند، از این جزئیات به ظاهر سرگرم کننده یک کلیت مفید و سودمند بسازد و پیام های مختلفی در آن ارائه کند.
اجرا؛ یکی از حساس ترین بخش های مسابقات تلویزیونی است که می تواند آن را به اوج برساند یا به ورطه نابودی اندازد. تسلط بر ابعادی مانند داشتن دانش و اطلاعات در مورد موضوع مسابقه، مقبولیت نزد مخاطب عام و خاص (بسته به موضوع مسابقه) و اعتمادبه نفس و توانایی مدیریت و صحنه گردانی از جمله عناصری است که از یک فرد یک «شومن» موفق و خوب می سازد. موفق ترین مسابقات تلویزیونی در سراسر جهان از بهترین و خبره ترین مجریان و «شومن»ها بهره برده اند.
ساختار؛ فرم به اندازه محتوا مهم است. یک ساختار بد براحتی یک محتوای خوب و قابل تامل را نابود می کند. کارگردانی و تهیه مسابقه تلویزیونی خود نیاز به تخصصی جدا از دیگر برنامه ها دارد و عنصر «تجربه» در آن حیاتی است. سازندگان مسابقات تلویزیونی باید به روز باشند و تمام مسابقات مشابه در سراسر جهان را با دقت رصد کنند. به کار گرفتن خلاقیت در ساخت این گونه آثار نقش زیادی در موفقیت آن دارد. ساختار این برنامه ها باید متنوع، خوش آب و رنگ و در هماهنگی کامل با موضوع مورد نظر باشد. تزریق هیجان به مخاطب و انتقال آن حس اضطرابی که بین شرکت کننده ها وجود دارد، فقط از راه ارائه موضوع در یک ساختار مناسب و بجا قابل حصول است.
الگو گرفتن پدیده ها از یکدیگر
آیا تقلید یا الگو گرفتن از مسابقات تلویزیونی دیگر کشورها عمل معقول و موجهی است؟ پاسخ بشدت به نحوه گرته برداری و الگو گرفتن بستگی دارد. یک تقلید صرف و بدون تحقیق منجر می شود به ساخت اثری بی ارزش که نه توان جذب مخاطب دارد و نه در یادها می ماند. کپی برداری ساختاری و محتوایی جزء به جزء از یک اثر دیگر عمل ارزشمندی محسوب نمی شود و اثر ساخته شده را به یک کپی نازل تقلیل می دهد. اما تحقیق و پژوهش درست و کافی، گرفتن ایده های کلی از یک اثر موفق خارجی و بسط دادن این ایده ها در هماهنگی کامل با ویژگی های فرهنگی کشور الگو گیرنده می تواند به ساخت اثری ماندگار و جذاب منجر شود. در حالت اول ساخت اثر فوق به «تقلب» بیشتر شبیه است تا به الگو گرفتن، ولی در حالت دوم می توان ارزش بالایی برای محصول تولید شده قائل شد. از قضا الگوبرداری در این زمینه در دنیا عملی است رایج. معمولا بعد از تولید یک مسابقه موفق و پر بیننده در یک کشور، دیگر کشورها به صرافت خریدن کپی رایت اثر مذکور و تولید آن در کشورشان می پردازند. مسابقات مختلف «استعدادیابی» هم اکنون در سراسر دنیا در حال پخش است و طرفداران میلیاردی هم دارد. یا همین رقابت «شام ایرانی» خودمان که برگرفته از مسابقه سرگرم کننده مشابهی است که در خیلی از کشورها در حال تولید و پخش است.
مسابقه مشهور و موفق «راز سیب» با اجرای فرهاد جم که در دهه ۷۰ از تلویزیون پخش می شد نیز یکی از نمونه های موفق این الگوبرداری ها بود و از مسابقه «کریستال» گرته برداری شده بود. بنابراین چنین رویه ای امری طبیعی و معقول است، منتهای مراتب الگوگیری درست و مبتنی بر شرایط فرهنگی هر کشور شرط اصلی موفقیت یک مسابقه تلویزیونی است. اگر مختصات فرهنگی هر جامعه مبنای ساخت این آثار قرار بگیرد و این مسابقات به اصطلاح بومی سازی شود، این نوع الگوگرفتن ها نه فقط مضر نیست که سازنده و تاثیرگذار هم هست.