23-06-2020، 15:15
ایزوتوپ‌ها (به انگلیسی: Isotope) (از یونانی Ισότοπο، =هم‌جا)، اتم های یک عنصر مشخص هستند که عدد اتمی (Z) یکسان و عدد جرمی (A) متفاوتی دارند. عدد اتمی بیانگر تعداد پروتون های هسته اتم است؛ بنابراین ایزوتوپ‌های یک عنصر، تعداد پروتون‌های مساوی دارند. اختلاف در جرم اتمی ایزوتوپ‌ها از اختلاف تعداد نوترونهای موجود در هسته آن‌ها ناشی می‌شود. عدد اتمی در سمت چپ و پایین نشانه ی شیمیایی امده وعدد جرمی در سمت چپ و بالای نشانه ی شیمیایی امده در حقیقت (به اتم های یک عنصر،که تعداد نوترون متفاوت دارند ایزوتوپ گفته می‌شود).
نام‌گذاری یک ایزوتوپ به صورت نام عنصر مربوطه، خط فاصله و عدد جرمی آن ایزوتوپ انجام می‌شود (برای نمونه هیدروژن-۲(دوتریوم) و اورانیوم-۲۳۵).[۱] هنگامی که از نمادهای شیمیایی استفاده شود، عدد اتمی به صورت زیرنویس و عدد جرمی به صورت بالانویس، هر دو پیش از نماد عنصر نوشته می‌شوند (مانند O۱۸
۸). البته با توجه به این که نماد یک عنصر، معرف عدد اتمی آن نیز هست؛ معمولاً تنها عدد جرمی نشان داده می‌شود (مانند O۱۸
). گاهی حرف m نیز به عدد جرمی افزوده می‌شود که نشان دهنده ایزومر بودن آن ایزوتوپ است (مانند Tc۹۹m
).
ایزوتوپ پایدار به عنوان ایزوتوپی تعریف می‌شود که تاکنون هیچ شکلی از واپاشی آن مشاهده نشده‌است. اگر نسبت نوترون به پروتون عنصر کمتر از یک و نیم باشد عنصر بدون واپاشی و پرتو زایی است.تاکنون ۲۵۴ ایزوتوپ پایدار شناسایی شده‌اند که مربوط به ۸۲ عنصر اول جدول تناوبی (به جز تکنسیم و پرومتیم) هستند. البته پیش‌بینی می‌شود که تنها ایزوتوپ‌هایی از ۴۰ عنصر اول (شامل ۹۰ ایزوتوپ)، نسبت به همه شکل‌های واپاشی پایدار باشند و سایر ایزوتوپ‌هایی که اکنون به عنوان ایزوتوپ پایدار خوانده می‌شوند، در مقابل شکلی از واپاشی، ناپایدار باشند که تاکنون مشاهده نشده‌است.
جرم اتمی یک ایزوتوپ را می‌توان تقریباً معادل با عدد جرمی آن در نظر گرفت. اصلاحات جزئی، ناشی از انرژی بستگی هسته (کاهش جرم)، اختلاف اندک جرم پروتون و نوترون و تعداد الکترون‌های آن است. عدد جرمی، یک کمیت بی‌بعد است. در حالی که جرم اتمی با یکای جرم اتمی اندازه‌گیری می‌شود.
جرم اتمی یک عنصر را می‌توان بر پایه جرم اتمی ایزوتوپ‌های پایدار آن به دست آورد. از رابطه زیر برای محاسبه جرم اتمی یک عنصر ( m ¯ a {\displaystyle {\overline {m}}_{a}} {\displaystyle {\overline {m}}_{a}}) با تعداد N ایزوتوپ پایدار استفاده می‌شود. m ¯ a = m 1 x 1 + m 2 x 2 + . . . + m N x N {\displaystyle {\overline {m}}_{a}=m_{1}x_{1}+m_{2}x_{2}+...+m_{N}x_{N}} {\displaystyle {\overline {m}}_{a}=m_{1}x_{1}+m_{2}x_{2}+...+m_{N}x_{N}}
که مقادیر m 1 {\displaystyle m_{1}} m_{1} تا m N {\displaystyle m_{N}} {\displaystyle m_{N}} جرم اتمی ایزوتوپ‌ها و مقادیر x 1 {\displaystyle x_{1}} x_{1} تا x N {\displaystyle x_{N}} {\displaystyle x_{N}} میزان فراوانی هر ایزوتوپ در طبیعت هستند.
نام‌گذاری یک ایزوتوپ به صورت نام عنصر مربوطه، خط فاصله و عدد جرمی آن ایزوتوپ انجام می‌شود (برای نمونه هیدروژن-۲(دوتریوم) و اورانیوم-۲۳۵).[۱] هنگامی که از نمادهای شیمیایی استفاده شود، عدد اتمی به صورت زیرنویس و عدد جرمی به صورت بالانویس، هر دو پیش از نماد عنصر نوشته می‌شوند (مانند O۱۸
۸). البته با توجه به این که نماد یک عنصر، معرف عدد اتمی آن نیز هست؛ معمولاً تنها عدد جرمی نشان داده می‌شود (مانند O۱۸
). گاهی حرف m نیز به عدد جرمی افزوده می‌شود که نشان دهنده ایزومر بودن آن ایزوتوپ است (مانند Tc۹۹m
).
ایزوتوپ پایدار به عنوان ایزوتوپی تعریف می‌شود که تاکنون هیچ شکلی از واپاشی آن مشاهده نشده‌است. اگر نسبت نوترون به پروتون عنصر کمتر از یک و نیم باشد عنصر بدون واپاشی و پرتو زایی است.تاکنون ۲۵۴ ایزوتوپ پایدار شناسایی شده‌اند که مربوط به ۸۲ عنصر اول جدول تناوبی (به جز تکنسیم و پرومتیم) هستند. البته پیش‌بینی می‌شود که تنها ایزوتوپ‌هایی از ۴۰ عنصر اول (شامل ۹۰ ایزوتوپ)، نسبت به همه شکل‌های واپاشی پایدار باشند و سایر ایزوتوپ‌هایی که اکنون به عنوان ایزوتوپ پایدار خوانده می‌شوند، در مقابل شکلی از واپاشی، ناپایدار باشند که تاکنون مشاهده نشده‌است.
جرم اتمی یک ایزوتوپ را می‌توان تقریباً معادل با عدد جرمی آن در نظر گرفت. اصلاحات جزئی، ناشی از انرژی بستگی هسته (کاهش جرم)، اختلاف اندک جرم پروتون و نوترون و تعداد الکترون‌های آن است. عدد جرمی، یک کمیت بی‌بعد است. در حالی که جرم اتمی با یکای جرم اتمی اندازه‌گیری می‌شود.
جرم اتمی یک عنصر را می‌توان بر پایه جرم اتمی ایزوتوپ‌های پایدار آن به دست آورد. از رابطه زیر برای محاسبه جرم اتمی یک عنصر ( m ¯ a {\displaystyle {\overline {m}}_{a}} {\displaystyle {\overline {m}}_{a}}) با تعداد N ایزوتوپ پایدار استفاده می‌شود. m ¯ a = m 1 x 1 + m 2 x 2 + . . . + m N x N {\displaystyle {\overline {m}}_{a}=m_{1}x_{1}+m_{2}x_{2}+...+m_{N}x_{N}} {\displaystyle {\overline {m}}_{a}=m_{1}x_{1}+m_{2}x_{2}+...+m_{N}x_{N}}
که مقادیر m 1 {\displaystyle m_{1}} m_{1} تا m N {\displaystyle m_{N}} {\displaystyle m_{N}} جرم اتمی ایزوتوپ‌ها و مقادیر x 1 {\displaystyle x_{1}} x_{1} تا x N {\displaystyle x_{N}} {\displaystyle x_{N}} میزان فراوانی هر ایزوتوپ در طبیعت هستند.