26-07-2021، 0:27
#نکته_های_نگارشی
#انواع_فرآيند_واجي
فرآيندهاي واجي در زبان فارسي به چهار دسته تقسيم مي‌شود :
کاهش، افزايش، ابدال و ادغام
كاهش: کاهش یک واج در تلفظ (کاهش آوایی)
1- افتادن همزه پس از مصوت بلند " ا " در پايان واژه هاي عربي؛ مثل: انشاء – املاء – اجراء - استثناء
2- حذف واج " ت " و " د " در زنجيره ي گفتار، وقتي آخرين واجِ يك هجاي كشيده (چهاروجهي) باشد؛
مثل: دست بند = دس بند / دستيار = دس يار/ قند شكن = قن شكن / درست = دُرُس
3- حذف همزه ي آغازي برخي از واژه ها در زنجيره ي گفتار؛
مثل: برافتاد = بَرُفتاد / بازآمد = بازامد / دل آور = دلاور
*( تمبر) يك واژه ي پنج واجي است و ما در زبان فارسي، پنج واج پشت سر هم نداريم. به همين دليل " ب "با كاهش واجي همراه شده و به صورت ( تمر ) خوانده مي شود. كلمه ي ( لوستر ) هم پنج واجي است كه به دو هجا تبديل مي شود.
افزايش: آن است كه براي آسان شدن تلفظ، ميان دو مصوت يك صامت اضافه كنيم.
1-افزایش واجی فقط در تلفظ و گفتار؛
مثل: سياست، ديانت، بيابان، خيابان، كندوان، بانوان
2-افزايش واجي در نوشتار؛ تمام کلماتی که واج میانجی دارند؛
مثل: مقاله ای(ا) - هفتگی (گ) - خدای بزرگ (ی) - سبزيجات (ج) – بهش گفتم (ه)
اِدغام: گاهي دو حرف كه واجگاه مشترك يا نزديك به هم دارند، در یکدیگر ادغام می شوند؛
مثل: بدتر = بتّر / شب پره = شپّره / يك گانه = يگانه / قنددان = قندان / آباد ده = آباده
اِبدال: برخي از واج هايي كه در كنار هم قرار مي گيرند، به دليل هم نشيني ويژگي هاي هم را مي گيرند و يكسان مي شوند.
1- ابدال در مصوت: تبدیل ــِ در " بـ " امر به ــُ در کلماتی که با (و) همراه اند؛ مثل: بِخور = بُخور / بِدو = بُدو - تبدیل ــَ در (ن) نهی و نفی به ــِ در کلماتی که با (می) همراه اند.
مثل: نَمی رفت = نِمي رفت - كلماتی مثل " خانَه و نامَه " که امروزه به صورت " خانهِ و نامهِ " تلفظ مي شود
2- ابدال در صامت؛
مثل: اجتماع = اشتماع / مجتبی =مشتبی / پنبه = پمبه / پنج شنبه = پنشمبه (كاهش و ابدال)
*در برخي کلمات ابدال، شکل نوشتاري گرفته است؛
مثل: سپید = سفید/ لکن = لیکن / پارس = فارس
*تمام کلمات مُمال مشمول فرایند واجی ابدال هستند.
مثل: سلیح، ملیح، مزیح و ...