11-02-2014، 18:38
استفاده از داروهاي شيميايي طي درمان انواع سرطان به‌دليل اثرات بازدارنده اين دارو بر فعاليت سلول‌هاي سرطاني، امري بسيار ضروري است اما همين داروها بر سلول‌هاي ديگر بدن نيز اثرات منفي دارند به گونه‌اي كه سلول‌هاي خوني، مخاط دستگاه گوارش، سلول‌هاي ريشه مو، ناخن و پوست كه سرعت تكثير بيشتري نسبت به ساير بافت‌هاي بدن دارد در مقابل اثرات اين داروها آسيب‌پذيري بيشتري از خود نشان مي‌دهد.
با اين حال شايع‌ترين عوارض ناشي از شيمي درماني را مي‌توان روي پوست، مو و ناخن مشاهده كرد كه اصلي‌ترين علت آن كم‌آب‌شدن بدن و متوقف شدن فعاليت سلول‌هاي ريشه مو، كم‌خوني و نقص ايمني (كم‌شدن گلبول‌هاي سفيد خون ) طي دوران شيمي درماني است.
دكتر سيدمسعود داوودي، متخصص پوست و عضو هيات علمي دانشگاه بقيه‌الله در گفت‌‌وگو با جام‌جم مي‌گويد: خشكي پوست طي شيمي درماني بدنبال كم‌آب شدن بدن و تحت تاثير داروهاي شيميايي اتفاق مي‌افتد كه بهترين راهكار براي مقابله با آن استفاده از دستگاه بخور در منزل، پوشيدن لباس‌هاي نخي و استفاده از كرم‌هاي چرب‌كننده طبيعي و بدون عطر و اسانس است.
بر اين اساس استفاده از كرم وازلين براي پوست صورت و مخلوط گلسيرين و آبليمو براي رفع خشكي پوست بدن توصيه مي‌شود البته متخصصان پوست بشدت بر تامين آب از دست رفته بدن از طريق مصرف مايعات و نيز مصرف شير، لبنيات، ميوه و سبزيجات تازه و مكمل‌هاي ويتاميني E، A و C براي كاهش اثرات منفي داروهاي شيميايي بر پوست و مو تاكيد مي‌كنند.
جلوگيري از ريزش مو ممكن نيست
داروهاي شيمي درماني روي سلول‌هاي سالم بويژه سلول‌هايي كه رشد سريع دارند مانند سلول‌هاي مغز استخوان، مجاري گوارشي، سيستم توليد مثل و فوليكول‌هاي مو اثر كرده و با آسيب سلول‌هاي سالم باعث بروز عوارض جانبي مي‌شود.
در اين ميان از آنجايي كه سلول‌هاي ريشه مو بطور مرتب در حال تكثير است، تحت تاثير داروي شيمي درماني فعاليت‌شان متوقف مي‌شود كه اين اتفاق منجر به جدا شدن ساقه از ريشه مو مي‌شود.
دكتر داوودي با اشاره به ريزش قسمت عمده موها پس از گذشت چند هفته يا چند ماه از شيمي درماني ادامه مي‌دهد: البته پس از پايان دوره شيمي درماني، ريشه‌هاي مو خود را بطور مجدد بازسازي مي‌كند و شاهد رشد مجدد و كامل موها طي هفت تا هشت ماه خواهيم بود. فراموش نكنيد كه شدت و نوع عوارض جانبي طي شيمي درماني بستگي به نوع و مقدار دارو و چگونگي پاسخ بدن به دارو دارد.
زخم و آفت دردناك در دهان
به گفته متخصصان پوست زخم‌هاي دهاني طي شيمي درماني ممكن است ناشي از اثرات مستقيم داروهاي شيميايي يا ناشي از كم‌خوني (كاهش گلبول‌هاي قرمز خون) يا نقص سيستم ايمني بدن (كاهش گلبول‌هاي سفيد خون) باشد.
دكتر داوودي با تاكيد بر استفاده از داروهاي ضدقارچ براي درمان زخم‌هاي دهاني كه عفونت قارچي به آن اضافه شده است، مي‌افزايد: در مواردي كه زخم‌ها ناشي از كم‌خوني باشد، تزريق خون و در مواقعي كه ضعف سيستم ايمني عامل زخم‌ها باشد، استفاده از داروهاي تقويت‌كننده رشد گلبول‌هاي سفيد خون به بيمار توصيه مي‌شود.
نگذاريد دارو به زير پوست نشت كند
آنچه بيماران طي دوره شيمي درماني نبايد فراموش كنند آن است كه ممكن است مشكلات خفيف پوستي مانند قرمزي، خارش، پوسته ريزي، خشكي، جوش صورت و افزايش حساسيت به نور خورشيد در حين شيمي درماني ايجاد شود. همچنين برخي از داروها بخصوص وقتي به صورت داخل وريدي تجويز مي‌شود موجب تيرگي پوست در طول مسير وريد مي‌شود كه آثار آن نيز تا مدتي باقي خواهد ماند.
اما دكتر داوودي توجه پرستاران و همراهان بيمار هنگام تزريق داروهاي شيمي درماني را به ممانعت از نشت دارو به زير پوست جلب و تاكيد مي‌كند: زماني كه دارو به صورت داخل وريدي تجويز مي‌شود ممكن است دارو به خارج از وريد و زير پوست نشت كرده و موجب آسيب دائمي به بافت شود؛ يعني اين اتفاق مي‌تواند منجر به بروز انواع التهاب‌ها و زخم‌هاي مقاوم به درمان شود به طوري كه زخم‌ها ممكن است هرگز بهبود پيدا نكند. پس ضروري است كه در موقع تزريق دارو هر گونه احساس سوزش يا درد به پرستار اطلاع داده شود.
حساسيت بيشتر به نور آفتاب
داروهاي شيميايي موجب مي‌شود تا پس از قرار گرفتن در مقابل نور خورشيد، سوختگي ايجاد شود. بر اين اساس دكتر داوودي توصيه مي‌كند: بهتر است بيماران طي شيمي درماني در طول روز در معرض نور آفتاب قرار نگيرند. همچنين استفاده از كرم‌هاي ضدآفتاب با SPF (فاكتور محافظتي) بالاي 15 ضروري تلقي مي‌شود. البته اتفاق ديگري كه طي شيمي درماني ممكن است براي پوست رخ دهد، ملتهب شدن و دردناك شدن ضايعات قبلي است كه جاي نگراني از بابت آن وجود ندارد و با مصرف داروهاي مناسب مي‌توان ترشحات احتمالي ناشي از آن را درمان كرد.
به گفته متخصصان پوست بدنبال افزايش حساسيت پوست به عوامل محيطي چون گرما، سرما، وزش باد و الياف خشن لباس توصيه مي‌شود كه بيماران از لوازم آرايشي، صابون و لوسيون‌هاي بدون اسانس و عطر استفاده كنند و تنها پوشاك لطيف و نخي بپوشند.
تغييرات شكلي ناخن‌ها
ناخن‌ها نيز همچون پوست و مو طي شيمي درماني دچار آسيب و حتي در برخي موارد افتادن كامل مي‌شود كه البته پس از شيمي درماني دوباره بازسازي مي‌شود.
بر اين اساس متخصصان توصيه مي‌كنند كه بيماران طي شيمي درماني براي محافظت از ناخن‌ها هنگام شستن ظرف، باغباني يا هر كار ديگر از دستكش استفاده كنند و قرمزي، درد يا هر گونه تغييري در ناخن‌هاي خود را به پزشك اطلاع دهند، اما نكته بسيار مهم‌تر آن است كه براي جلوگيري از تغييرات ماهيتي ناخن‌هايي كه بايد بطور مجدد رشد كند، بهتر است كه از پماد‌هاي آنتي بيوتيكي ملايم استفاده شود.
دكتر داوودي تاكيد مي‌كند: براي پيشگيري از آسيب‌هاي پوستي پيش‌بيني نشده طي شيمي درماني بهتر است كه بيماران از ورزش‌هاي خطرناك بپرهيزند. پوست خود را با صابون‌هاي ملايم بشويند و اگر قسمتي از پوستشان دچار زخم شد بسرعت به درمان و حفاظت از آن اقدام كنند.
همين طور بهتر است قبل از شروع ريزش موها از برس‌هاي نرم استفاده كنند و از گرماي كم و شامپوهاي ملايم براي خشك كردن و شستن موهايشان استفاده كنند. مايعات زياد بنوشند و سعي كنند روزانه ورزش كرده و تحرك بدني داشته باشند. همچنين مصرف غذاهاي پرفيبر مانند نان سبوس‌دار، حبوبات، سبزيجات، ميوه‌جات خشك و تازه و ذرت را افزايش دهند.
با اين حال شايع‌ترين عوارض ناشي از شيمي درماني را مي‌توان روي پوست، مو و ناخن مشاهده كرد كه اصلي‌ترين علت آن كم‌آب‌شدن بدن و متوقف شدن فعاليت سلول‌هاي ريشه مو، كم‌خوني و نقص ايمني (كم‌شدن گلبول‌هاي سفيد خون ) طي دوران شيمي درماني است.
دكتر سيدمسعود داوودي، متخصص پوست و عضو هيات علمي دانشگاه بقيه‌الله در گفت‌‌وگو با جام‌جم مي‌گويد: خشكي پوست طي شيمي درماني بدنبال كم‌آب شدن بدن و تحت تاثير داروهاي شيميايي اتفاق مي‌افتد كه بهترين راهكار براي مقابله با آن استفاده از دستگاه بخور در منزل، پوشيدن لباس‌هاي نخي و استفاده از كرم‌هاي چرب‌كننده طبيعي و بدون عطر و اسانس است.
بر اين اساس استفاده از كرم وازلين براي پوست صورت و مخلوط گلسيرين و آبليمو براي رفع خشكي پوست بدن توصيه مي‌شود البته متخصصان پوست بشدت بر تامين آب از دست رفته بدن از طريق مصرف مايعات و نيز مصرف شير، لبنيات، ميوه و سبزيجات تازه و مكمل‌هاي ويتاميني E، A و C براي كاهش اثرات منفي داروهاي شيميايي بر پوست و مو تاكيد مي‌كنند.
جلوگيري از ريزش مو ممكن نيست
داروهاي شيمي درماني روي سلول‌هاي سالم بويژه سلول‌هايي كه رشد سريع دارند مانند سلول‌هاي مغز استخوان، مجاري گوارشي، سيستم توليد مثل و فوليكول‌هاي مو اثر كرده و با آسيب سلول‌هاي سالم باعث بروز عوارض جانبي مي‌شود.
در اين ميان از آنجايي كه سلول‌هاي ريشه مو بطور مرتب در حال تكثير است، تحت تاثير داروي شيمي درماني فعاليت‌شان متوقف مي‌شود كه اين اتفاق منجر به جدا شدن ساقه از ريشه مو مي‌شود.
دكتر داوودي با اشاره به ريزش قسمت عمده موها پس از گذشت چند هفته يا چند ماه از شيمي درماني ادامه مي‌دهد: البته پس از پايان دوره شيمي درماني، ريشه‌هاي مو خود را بطور مجدد بازسازي مي‌كند و شاهد رشد مجدد و كامل موها طي هفت تا هشت ماه خواهيم بود. فراموش نكنيد كه شدت و نوع عوارض جانبي طي شيمي درماني بستگي به نوع و مقدار دارو و چگونگي پاسخ بدن به دارو دارد.
زخم و آفت دردناك در دهان
به گفته متخصصان پوست زخم‌هاي دهاني طي شيمي درماني ممكن است ناشي از اثرات مستقيم داروهاي شيميايي يا ناشي از كم‌خوني (كاهش گلبول‌هاي قرمز خون) يا نقص سيستم ايمني بدن (كاهش گلبول‌هاي سفيد خون) باشد.
دكتر داوودي با تاكيد بر استفاده از داروهاي ضدقارچ براي درمان زخم‌هاي دهاني كه عفونت قارچي به آن اضافه شده است، مي‌افزايد: در مواردي كه زخم‌ها ناشي از كم‌خوني باشد، تزريق خون و در مواقعي كه ضعف سيستم ايمني عامل زخم‌ها باشد، استفاده از داروهاي تقويت‌كننده رشد گلبول‌هاي سفيد خون به بيمار توصيه مي‌شود.
نگذاريد دارو به زير پوست نشت كند
آنچه بيماران طي دوره شيمي درماني نبايد فراموش كنند آن است كه ممكن است مشكلات خفيف پوستي مانند قرمزي، خارش، پوسته ريزي، خشكي، جوش صورت و افزايش حساسيت به نور خورشيد در حين شيمي درماني ايجاد شود. همچنين برخي از داروها بخصوص وقتي به صورت داخل وريدي تجويز مي‌شود موجب تيرگي پوست در طول مسير وريد مي‌شود كه آثار آن نيز تا مدتي باقي خواهد ماند.
اما دكتر داوودي توجه پرستاران و همراهان بيمار هنگام تزريق داروهاي شيمي درماني را به ممانعت از نشت دارو به زير پوست جلب و تاكيد مي‌كند: زماني كه دارو به صورت داخل وريدي تجويز مي‌شود ممكن است دارو به خارج از وريد و زير پوست نشت كرده و موجب آسيب دائمي به بافت شود؛ يعني اين اتفاق مي‌تواند منجر به بروز انواع التهاب‌ها و زخم‌هاي مقاوم به درمان شود به طوري كه زخم‌ها ممكن است هرگز بهبود پيدا نكند. پس ضروري است كه در موقع تزريق دارو هر گونه احساس سوزش يا درد به پرستار اطلاع داده شود.
حساسيت بيشتر به نور آفتاب
داروهاي شيميايي موجب مي‌شود تا پس از قرار گرفتن در مقابل نور خورشيد، سوختگي ايجاد شود. بر اين اساس دكتر داوودي توصيه مي‌كند: بهتر است بيماران طي شيمي درماني در طول روز در معرض نور آفتاب قرار نگيرند. همچنين استفاده از كرم‌هاي ضدآفتاب با SPF (فاكتور محافظتي) بالاي 15 ضروري تلقي مي‌شود. البته اتفاق ديگري كه طي شيمي درماني ممكن است براي پوست رخ دهد، ملتهب شدن و دردناك شدن ضايعات قبلي است كه جاي نگراني از بابت آن وجود ندارد و با مصرف داروهاي مناسب مي‌توان ترشحات احتمالي ناشي از آن را درمان كرد.
به گفته متخصصان پوست بدنبال افزايش حساسيت پوست به عوامل محيطي چون گرما، سرما، وزش باد و الياف خشن لباس توصيه مي‌شود كه بيماران از لوازم آرايشي، صابون و لوسيون‌هاي بدون اسانس و عطر استفاده كنند و تنها پوشاك لطيف و نخي بپوشند.
تغييرات شكلي ناخن‌ها
ناخن‌ها نيز همچون پوست و مو طي شيمي درماني دچار آسيب و حتي در برخي موارد افتادن كامل مي‌شود كه البته پس از شيمي درماني دوباره بازسازي مي‌شود.
بر اين اساس متخصصان توصيه مي‌كنند كه بيماران طي شيمي درماني براي محافظت از ناخن‌ها هنگام شستن ظرف، باغباني يا هر كار ديگر از دستكش استفاده كنند و قرمزي، درد يا هر گونه تغييري در ناخن‌هاي خود را به پزشك اطلاع دهند، اما نكته بسيار مهم‌تر آن است كه براي جلوگيري از تغييرات ماهيتي ناخن‌هايي كه بايد بطور مجدد رشد كند، بهتر است كه از پماد‌هاي آنتي بيوتيكي ملايم استفاده شود.
دكتر داوودي تاكيد مي‌كند: براي پيشگيري از آسيب‌هاي پوستي پيش‌بيني نشده طي شيمي درماني بهتر است كه بيماران از ورزش‌هاي خطرناك بپرهيزند. پوست خود را با صابون‌هاي ملايم بشويند و اگر قسمتي از پوستشان دچار زخم شد بسرعت به درمان و حفاظت از آن اقدام كنند.
همين طور بهتر است قبل از شروع ريزش موها از برس‌هاي نرم استفاده كنند و از گرماي كم و شامپوهاي ملايم براي خشك كردن و شستن موهايشان استفاده كنند. مايعات زياد بنوشند و سعي كنند روزانه ورزش كرده و تحرك بدني داشته باشند. همچنين مصرف غذاهاي پرفيبر مانند نان سبوس‌دار، حبوبات، سبزيجات، ميوه‌جات خشك و تازه و ذرت را افزايش دهند.