این ماده شوخی ندارد، معتاد می‌شوید!



چند روز پیش برای ملاقات با یکی از بستگانم، پارکی در تهران را برای محل قرار انتخاب کردم و برای اینکه در ترافیک نمانم، نیم ساعت زودتر به محل قرار رسیدم. چند جوان مدام دور و برم پرسه می زدند و گویی می خواستند چیزی بپرسند. بالاخره یکی از آنها جلو آمد و گفت پنیر می خواهی؟ حدس زدم که احتمالا نام یک ماده مخدر در میان است. بله. پنیر همان حشیش است...


مدتی بعد سراغ دکتر مهران ضرغامی، روان پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکی مازندران رفتیم و درباره این ماده مخدر و علل گرایش جوانان با آن، با ایشان گفتگو کردیم.


ریشه حشیش و سابقه پیدایش این ماده به کجا برمی گردد؟

از نظر علمی به گروه مواد حشیش و شبه حشیش، مواد کانابینوئید گفته می شود. این گروه از مواد از هزاران سال پیش، از گیاه شاهدانه هندی تهیه و به عنوان مواد سرخوش کننده یا نشئه آور مصرف می شده اند. نام این گیاه پسوند «هندی» دارد ولی در بسیاری از نقاط دنیا به خوبی رشد می کند.از قسمت های گوناگون گیاه شاهدانه هندی (برای مثال، از برگ گیاه، از سرگل گیاه، یا از صمغی که از آن ترشح می شود) مواد متعددی تهیه می شود که اسامی گوناگونی دارند، ولی ماده موثر تمام آنها یکی است، و آن ماده ای است با نام علمی «تترا هیدرو کانابینول». غلظت

« تترا هیدرو کانابینول» در قسمت های گوناگون گیاه، متفاوت است. ماده ای که تهیه می شود هر چه «تترا هیدرو کانابینول» بیشتری داشته باشد، آثار بیشتری خواهد داشت. سه ماده اصلی که از گیاه شاهدانه هندی تهیه می شود شامل «ماری جوانا»، «حشیش» و «حش اویل» یا روغن حشیش است. این مواد اسامی متعددی دارند، از جمله گراس، علف، بنگ، چسرا، گنجا، تی یا چای، داگا، سینسه میلا، همپ، پات، ماری جوانا، مروانا، مری جین، باد، کرونیک، جوینتز، کرونیک و ... . شاید بیشتر از همه در کوچه و خیابان های ایران به نام «سیگاری» معروف باشد.


وضعیت مصرف حشیش در کشورمان چگونه است؟

حشیش شایع ترین ماده غیر قانونی در سطح جهان است به طوری که سه چهارم معتادها از این ماده استفاده می کنند و شیوع آن در جامعه ما ۱۳ درصد ذکر شده است.


به نظر می رسد حشیش هایی که امروزه در بازار به طور غیرقانونی مصرف می شود، خطرناک تر از گذشته است. نظر شما چیست؟

در سال های اخیر با پیشرفت هایی که در علم کشاورزی حاصل شده، گیاهان با تتراهیدروکانابینول بیشتری کشت می شوند به طوری که غلظت این ماده در این گیاه سه برابر شده است. بنابر این مواد کانابینوئید جدید، نشئه آورتر هستند. این مواد بیشتر به صورت پیچیده شده در کاغذ شبیه به سیگار و با شیوع کمتری به صورت پیپ یا به تازگی به صورت قلیان (به خصوص در قهوه خانه های به اصطلاح سنتی) تدخین می شوند اما گاهی در غذا طبخ می شوند، یا دم کرده آنها مانند چای مصرف می شود. ناگفته نماند که در قرن نوزدهم میلادی این مواد به عنوان ضد درد، ضدتشنج و خواب آور مصرف می شدند و در سال های اخیر در درمان گلوکوم یا بیماری آب سیاه چشم و در درمان تهوع و استفراغ ناشی از شیمی درمانی سرطان ها مورد توجه دوباره قرار گرفته است. پژوهش های اخیر هم یافته هایی به نفع آثار پاد زیستی یا آنتی بیوتیکی و آثار ضد سرطانی آن داشته اند.


حشیش با دیگر مواد مخدر چه تفاوتی دارد؟

مواد گوناگون، آثار متفاوتی دارند. مواد کانابینوئید بر افراد گوناگون به راه های متفاوتی اثر می کنند که بستگی به وضعیت خلقی آنها، انتظاری که از این ماده دارند، مقدار مصرف آنها، قدرت ماده مصرفی و طریقه مصرف دارد. چهارده ثانیه پس از تدخین، این ماده از طریق مویرگ های ریه به مغز می رسد و به گیرنده هایی که در قسمت های گوناگون مغز قرار دارد متصل می شود. در این زمان بیشتر افراد احساس خوشی و آرامش می کنند، پر حرف تر می شوند، و کمتر مراقب گفتار و کردار خود هستند. البته بعضی از افراد با مصرف مواد کانابینوئید، عصبی، گیج، منگ و دمغ می شوند. پس از مدتی حالت برگشتگی و خواب آلودگی پیش می آید. اینها ناشی از اثر مواد کانابینوئید بر مغز است. از نظر جسمی، چشم ها قرمز می شوند، ضربان قلب زیاد می شود و اشتها به طور غیر معمولی زیاد می شود (به اصطلاح می گویند مانند میمون می خورند).


این مواد چه تاثیری بر روی مغز می گذارند؟

مواد کانابینوئید با تاثیر بر مخچه و عقده های قائده ای مغز، وضعیت تعادل و حرکات فرد را مختل می کنند. قضاوت حافظه، واکنش ها و ادراک فرد نیز مشکل پیدا می کند. مصرف مقادیر زیاد توهم زا نیز هست. تاثیر بر قسمت هیپوکمپوس مغز، حافظه فرد را مختل می کند. یکی از تفاوت های اصلی مواد کانابینوئید با سایر مواد این است که در قسمت ساقه مغز گیرنده ای ندارند. به همین دلیل مسمومیت با آنها بر خلاف مسمومیت با سایر مواد ایجاد وقفه تنفسی نمی کند. یعنی مسمومیت با آنها مرگ زا نیست. ولی از آنجا که بیشتر افراد در کنار مواد کانابینوئید، مواد دیگری هم مصرف می کنند، وقفه تنفسی و مرگ و میر ناشی از آن در این افراد هم دیده می شود.


برخی افراد تصور می کنند که حشیش اعتیاد آور نیست آیا چنین تصوری درست است؟

این طور نیست. باید بگویم که اعتیاد دو نوع است. اعتیاد روانی و اعتیاد جسمانی. مصرف مقادیر کم مواد کانابینوئید اعتیاد روانی ایجاد می کند. با مصرف این مواد، حالت نشئه ایجاد می شود و اگر این مواد به فرد نرسد، مضطرب، عصبی و بی خواب می شود و احساس ناامنی و افسردگی پیدا می کند. کسانی که هر روز مقدار زیادی مصرف می کنند، اعتیاد جسمانی هم پیدا می کنند و اگر این مواد به آنها نرسد، دچار علایم محرومیت می شوند: بی خواب، مضطرب و تحریک پذیر می شوند و اشتهایشان را از دست می دهند. لرزش، تعریق، تهوع، استفراغ، دردها و گرفتگی های عضلانی و احساس ناخوشی. علایم محرومیت اغلب پس از ۲۴ تا ۴۸ ساعت شروع می شوند و طی دو تا چهار روز به حداکثر می رسند. این علایم اغلب حدود هفته طول می کشند.


تصور دیگری وجود دارد که مصرف حشیش کم خطرتر از دیگر مواد مخدر است. آیا چنین مطلبی صحت دارد؟

تا ۳۰ سال گذشته پژوهش کافی در زمینه مخاطرات مواد کانابینوئید انجام نشده بود و برخی ادعا می کردند که این مواد کم خطر تر از الکل یا سیگار هستند. اما امروز دانشمندان معتقدند که این طور نیست و شواهد روزافزونی دال بر عوارض خطرناک حشیش پیدا کرده اند. پس از رفع نشئگی، این مواد در مغز باقی می مانند و حافظه و یادگیری را مختل می کنند. قدرت استدلال، محاسبه، خواندن و صحبت کردن کم می شود. قدرت واکنش فرد کم می شود و به همین دلیل انجام اموری که به واکنش سریع نیاز دارد مخاطره آمیز می شود. بسیاری از سوانح رانندگی را این افراد به وجود می آورند. خطر حوادث رانندگی تا چهار ساعت پس از رفع نشئگی بالا باقی می ماند. از عوارض روانی مهم می توان به اختلالات اضطرابی، افسردگی، شوریدگی، اختلالات خواب، اختلالات جنسی و اختلالات روان پریشانه یا جنون اشاره کرد. حالت بی انگیزگی از دیگر عوارض روانی این مواد است. حشیش و سایر مواد کانابینوئید عوارض جسمانی متعددی هم دارند. این مواد سبب کاهش قدرت ایمنی بدن می شوند و در نتیجه کاهش قدرت ایمنی، بیماری های گوناگون عفونی و غیره به وجود می آید. تغییرات هورمونی موجب اختلال رشد و مشکلات جنسی (به هم خوردن سیکل قاعدگی و کاهش اسپرم و هورمون های جنسی و قدرت باروری) می شود. اگر خانم های باردار از این مواد مصرف کنند، جنین آنها نارس می شود و نابهنجاری های متعدد مغزی، عصبی و غیره پیدا می کند. مواد سرطان زای ترکیبات کانابینوئیدی، ۵۰ درصد بیشتر از سیگار است. خطر آسم و ذات الریه را زیاد می کنند و عامل خطری برای فشار خون محسوب می شوند.


سوالی که خانواده ها همیشه از ما می پرسند این است که چطور بفهمند جوانشان از این ماده مخدر استفاده کرده است؟

حالت نشئگی و سایر علایمی که ذکر شد، به ویژه اگر با قرمز شدن چشم ها، افزایش ضربان قلب و افزایش غیر معمول اشتها همراه باشد، مهم ترین علایم هستند. آزمایش ادرار تا چهار هفته پس از مصرف، مثبت باقی می ماند.


یکی از شایع ترین عوارض کانابینوئیدها توهم است. این توهمات چگونه روی می دهد؟

از دیدگاه روان پزشکی توهم به ادراک چیزی گفته می شود که وجود خارجی ندارد. توهمات در هر یک از حواس ممکن است روی دهد. آنچه در مصرف کنندگان مواد کانابینوئید دیده می شود، بیشتر توهمات شنوایی و بینایی است یعنی شنیدن صداهایی و یا دیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارند. اما در اصطلاح عامیانه و در مصرف کنندگان مواد، گاهی به پدیده های دیگری توهم گفته می شود از جمله به کج باوری ها و سوء ظن های بی موردی که مصرف کنندگان مواد کانابینوئید پیدا می کنند، یا حالت جهش به گذشته یعنی تجربه کردن خود به خودی و دوباره اتفاقاتی که درگذشته در زمان مسمومیت روی داده اند. ادراک زمان مختل می شود. فرد در یک حالت رویا مانند به سر می برد. صدا ها به گونه دیگری درک می شوند و طعم غذا ها تغییر می کند. دگرگونی در درک اعضای بدن، افزایش حساسیت نسبت به صداها و تلقین پذیری از علایم دیگری است که این افراد تجربه می کنند.


با توجه به تجربیات شما در زمینه ترک اعتیاد بفرمائید چه درمان های علمی برای معتادان به حشیش وجود دارد؟

نکته اول این است که وقتی بحث ترک حشیش و سایر مواد کانابینوئید مطرح می شود، باید ترک تمام موادی که فرد مصرف می کند، مورد نظر باشد. از آنجا که حدود ۲۰ تا ۷۷ درصد معتادانی که مواد کانابینوئید مصرف می کنند به سایر مواد نیز اعتیاد دارند، نباید درمان را منحصر به ماده کانابینوئید کرد. دراین زمینه، روان درمانی با تاکید بر تعدیل رفتار حرف اول را می زند. خانواده درمانی اغلب ضرورت پیدا می کند. آموزش درباره آثار مواد کانابینوئید هم برای فرد معتاد ضرورت دارد و هم برای خانواده او. دارو درمانی بر درمان علامتی علایم پدید آمده تمرکز دارد. داروهای ضد اضطراب، ضد افسردگی و ضد روان پریشی نیز برای درمان عوارض روان پزشکی استفاده می شوند.