_مآزندرآن_ [ 2 ] - نسخه‌ی قابل چاپ

نوروز‌خوانان معمولاً پانزده روز پيش از فرا‌رسيدن نوروز به روستاها رفته و با خواندن اشعار در مدح امامان و ترانه‌هاى محلي، آمدن سال نو را بشارت مى‌دهند. نوروزخوانان چند نفر هستند که يکى شعر مى‌خواند، يکى ساز مى‌زند و ديگرى که کوله‌کش نام دارد، به در خانه‌هاى مردم مى‌رود و مى‌خواند: بادر بهارون بيمو / نوروز سلطون بيمو / مژده دهيد به دوستان / گل به گلستون اومد/ ... . صاحب‌خانه نيز با دادن پول، شيريني، گردو، تخم‌مرغ و نخود و کشمش از آنان پذيرائى مى‌کند.

صبح روز چهارشنبه آخر سال آش هفت‌ترشى درست مى‌کنند و بين همسايه‌ها پخش مى‌کنند. غروب روز چهارشنبه ۵ تا ۷ بوته آتش درست مى‌کنند و در حالى‌که آواز مى‌خوانند با آرزوى شادى و خوشى براى خود و خانواده خود از روى آتش مى‌پرند.

هنگام تحويل سال افراد خانواده دور سفره هفت‌سين مى‌نشيند و در حالى‌که پدر خانواده دعاى تحويل سال را مى‌خواند، منتظر تحويل سال نو مى‌شوند.

مردم مازندران در اواسط مردادماه جشنى به‌نام نوروزماه دارند. وقتى اولين محصول برنج زودرس رسيد. بعد از درو و جمع‌آورى با همان برنج غذا درست مى‌کنند و در خارج از روستا جشن پايان‌کار مى‌گيرند. اين مراسم شبيه سيزده‌به‌در است و يک نوع سپاس‌گزارى به درگاه خداوند است.

از ديگر مراسم سنتى و رسمى مازندران تيرماه سيزده است که در اواسط آبان هر سال برگزار مى‌شود. در اين شب همه خانواده دور هم جمع مى‌شوند و تا پاسى از شب به‌خوردن تنقلات و گوش دادن به قصه و افسانه‌هاى بزرگترها سپرى مى‌کنند. جوانان هم با در‌دست داشتن ترکه‌اى بلند که کيسه‌اى در انتهاى آن بسته شده همراه کودکان به در خانه‌ها رفته و با سر و صدا و کوبيدن چوب به در خانه‌ها و لال‌بازى از صاحب‌خانه تقاضاى هديه مى‌کنند و شيرينى و ميوه و پول مى‌گيرند. برخى مى‌گويند که اين شب شب تولد حضرت على (ع) است و برخى پيروزى کاوه بر ضحاک و جشن مهرگان را در اين شب مى‌دانند.

اين آئين ۲۶ عيدماه طبرى هر سال در تاريخ ۲۸ تيرماه ش در بيشتر روستاهاى استان برگزار مى‌شود. اين جشن به جشن مردگان نيز معروف است. امروزه نيز اهالى روستاهاى اطراف همگى به امام‌زاده حسن مى‌آيند و علاوه بر خيرات کردن براى اموات و روشن کردن شمع روى مزارها، تماشاگر مسابقه کشتى سنتى لوچو مى‌شوند. در اين روز کشتى‌گيران سوادکوه در اين محوطه گرد مى‌آيند و به مصاف هم مى‌روند.

يکى از مراسم قابل توجه در ارتباط با آب در روستاى 'اسک' واقع در جاده هراز مراسم 'ورف چال' است. اين مراسم در يکى از روزهاى جمعه و در فاصله اول تا پانزدهم ارديبهشت ماه که آخرين برف‌هاى زمستانى در حال ذوب شدن است انجام مى‌شود. تاريخ اجراى آن قبلاً توسط بزرگان محل به اطلاع عموم مى‌رسد. در اين روز کليه مردان جهت انجام مراسم ورف‌چال واقع در دامنه کوه دماوند پس از صرف صبحانه با همراه داشتن غذاى ظهر و بساط ميوه و چاى از روستا خارج مى‌شوند. در اين روز هيچ مردى نبايد در روستا بماد، اگر مردى سعى کند به روستا داخل شود به‌شدت با چوب به‌وسيله زن‌هاى محل تنبيه مى‌شود.

مردان روستا پس از رسيدن به محل ورف‌چال که از دوران گذشته چاهى در آنجا براى جمع‌آورى برف به‌وسيلهٔ شخصى به‌نام سيدحسن ولى حفر شده و مقبره او نيز در روستاى نياک محل زيارت اهالى منطقه است، اقدام به جدا کردن قطعات برف از کوه مى‌کنند و هرکس به‌قدر توان خود مقدارى از قطعات برف را به داخل چاه مى‌ريزد. با پر شدن چاه و پوشانيدن در آن، مردان به صرف ناهار و چاى و ميوه در اطراف چاه مى‌پردازند و نماز به‌جاى مى‌آورند و همگى به روستا برمى‌گردند. اين مراسم ريشه در مبارزه با کم‌آبى براى مسافران و دام‌ها در فصل تابستان دارد.

شب اول زمستان را 'گت چله' مى‌نامند. همه خانواده در اين شب دور هم جمع مى‌شوند و با خوردن هندوانه، ماست و ميوه و آجيل سرماى زمستان را از خود دور مى‌کنند. در اين شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود از هفت خانه چيزى مى‌گيرند، اگر کسى آنها را نديد و نشناخت، حتماً به نيت خود مى‌رسند.

چند روز پيش از ماه محرم کليد تکايا، حسينه‌ها، مساجد و خانه‌ها سياه‌پوش مى‌شوند و از روز اول محرم مراسم عزادارى آغاز مى‌شود و کسانى که نذر دارند آنها را بين مردم پخش مى‌کنند.

در روستاى نوا از شهرستان آمل، مراسم نخل‌گردانى معمول است. از روز اول تا هفتم مردم به عزادارى مى‌پردازند و سعى دارند که تا در اين روز کليد نذورات خود را ادا کنند. در روز هفتم مردم به کنار نخلى مى‌روند و به آن سلام مى‌کنند. اعتقاد بر اين است که نخل، تابوت امام حسين (ع) است. روز هشتم نخل را بيرون مى‌آورند و در محله‌ها مى‌گردانند. مردم نيز همراه نخل مى‌روند. به اين مراسم نخل‌گردانى مى‌گويند.

کسانى که نذر شير دارند روز هشتم، نهم، دهم همراه نخل‌گردانى شير بين مردم پخش مى‌کنند. نخل را به در هر خانه که مى‌برند، صاحب‌خانه نذر خود را به‌جا مى‌آورد. در روز نهم و دهم محرم همين مراسم صورت مى‌گيرد. در شب دهم عاشورا، نخل را دور محله مى‌گردانند و همه مردم پابرهنه و شمع به دست به همراه نخل به امام‌زاده مى‌‌روند و تا صبح به سينه‌زنى و عزادارى مى‌پردازند.

در اين روز که عيد سادات است، مردم به ديدن سادات مى‌روند و سکه‌اى به‌عنوان ته کيسه يا پارچه سبز و سفيد رنگ از دست سيد يا سيده به‌عنوان تبرک دريافت مى‌کنند.

مراسم به اين صورت اجرا مى‌شود که اهالى روستا همگى به امام‌زاده، مسجد يا ميدان بزرگ روستا و يا خارج از روستا مى‌روند دعا مى‌کنند و ملا ياسيد گوشه‌اى از جلد قرآن را خيس مى‌کند و يا منبر را به اين نيت که باران ببارد با گلاب مى‌شويد.

همچنين مرسوم است که همه مردم شير و برنج جمع مى‌کنند و با آن شيربرنج درست کرده و مى‌خورند و مقدارى از آن را روى پشت‌بام مى‌ريزند تا باران ببارد.

يکى از مراسم رايج در هنگام خشکسالى و از مراسم باران‌خواهى به زبان محلى شيلون يا شيلان گفته مى‌شود. اهالى ده در اين مراسم مواد اوليه براى پخت شيربرنج يا آتش جمع‌آورى مى‌کنند. در روز معنى در مکان مقدسى مانند تکيه، امام‌زاده يا در اطراف درخت مقدس جمع مى‌شوند. پس از پختن آش به‌وسيلهٔ زن‌هاى محل مراسم دعا و روضه‌خوانى انجام مى‌شود و از خدا طلب باران مى‌کنند.

در بيشتر مناطق استان رسم بر اين است که در دهمين روز تولد نوزاد، عده‌اى از بستگان و آشنايان براى صرف ناهار دعوت شوند. پس از صرف ناهار و چاى و شيرينى مادربزرگ يا قابله کودک را در گهواره مى‌بندند. سپس مدعوين پولى به‌عنوان هديه در گهواره طفل مى‌گذارند.

ابتدا مراسم خواستگارى توسط خانواده داماد صورت مى‌گيرد. بعد از رضايت خانواده عروس فرداى آن شب غذا و شيرينى تهيه ديده و براى خانواده عروس مى‌فرستند. براى مراسم بله‌برون يا 'اره‌گيرون' به خانه عروس مى‌روند و با دادن انگشتر به عروس او را براى پسرشان نشان مى‌کنند. در شب بله‌برون ميزان شيربها نيز معين مى‌شود. بعد دوران نامزدى آغاز مى‌شود که بين ۶ ماه تا ۲ سال طول مى‌کشد.

قبل از عروسى خريد انجام مى‌شود. بعد زنى به‌عنوان خبرگير براى دعوت کردن به خانه‌هاى مردم مى‌رود يک روز پيش از عروسي، از خانه داماد تمام مخارج جشن از قبيل برنج، گوشت، روغن به‌نام 'خرج‌بار' بار اسب مى‌کنند و همراه چند گوسفند پاى‌کوبان به خانه عروس مى‌فرستند.

شب قبل از عروسى حنابندان است. صبح روز حنابندان عروس و داماد جداگانه با جشن و پاى‌کوبى به حمام مى‌روند و جدا از هم همراه دوستان به خانه برمى‌گردند. شب حنابندان عروس و داماد هر يک در خانهٔ خود، مراسم حنابندان را انجام مى‌دهند.

بعد از ظهر عروسي، داماد به‌همراه دوستان و فاميل براى آوردن عروس به‌طرف خانه او مى‌روند. داماد از قبل اسبى را تزئين مى‌کند و وقتى به خانه عروس رسيدند خانواده عروس با نقل و شيرينى و اسپند به استقبال آنها مى‌رود. پدر يا برادر عروس نانى را به کمر عروس با شال سفيد يا سبز بسته و عروس را سوار اسب مى‌کند. پسربچه‌اى را در بغل عروس نشانده به اين نيت که فرزند اول پسر باشد و پسربچه‌اى آئينه به‌دست جلوى اسب عروس به‌راه مى‌افتد.

وقتى به خانه داماد رسيدند. داماد از اسب پياده مى‌شود و نارنج يا انار يا سيبى به سمت عروس پرت مى‌کند. عروس بايد آن‌را بگيرد و سپس باهم آن‌را بخورند.

عروس براى ورود به خانه منتظر مى‌شود تا پدر داماد سکه‌اي، يک رأس گاو يا زمينى را به‌عنوان رونما يا پاناز به عروس بدهد. وقتى عروس به حياط خانه وارد شد، مادر و خواهرهاى داماد اسپند دود مى‌کنند و نقل و نبات و شيرينى به همراهان مى‌دهند. شام در خانه داماد صرف مى‌شود و همه به خانه برمى‌گردند و تنها زنى به‌نام 'عروس مار' همراه عروس مى‌ماند.

صبح روز بعد از عروسي، عروس بايد صبحانه آماده کند و به خانواده داماد بدهد. خانواده داماد نيز لباس، پول، پارچه‌اى را به‌عنوان خلعت به عروس مى‌دهند. سه روز بعد عروس و داماد به خانهٔ مادر عروس براى سلام مى‌روند و به آن 'زن‌‌مار سلام' مى‌گويند.