ب طور خلاصه از نظر نحوه تربيت كود ك و بطور كلي نحوه اداره سيستم خانواده مي توان 4 نوع خانواده را مشخص كنيم كه عبارتند از



الف - خانواده خشك و سخت گير ( والدين سخت گير و مستبد )

ب - خانواده سهل گير و آسان گير

ج - خانواده گسسته ( خانواده پريشان )

د - خانواده دمكرات ( خانواده سالم )

به علت مهم و مبسوط بودن اين مبحث ، هر يك از اين 4 دسته خانواده را در يادداشتي جداگانه شرح خواهيم داد





الف - خانواده خشك و سخت گير



1 - پدر و مادر ها با بچه ها همان طور رفتار مي كنند كه والدين

خودشان رفتار كرده اند.



2 - تصميم گيري با يكي از والدين خصوصا پدر انجام مي گيرد

. معمولا پدر خانواده حاكم بر رفتار و اعمال فرزندان است و هيچ يك از

اعضاي خانواده اجازه اظهار نظر ندارند



3 - والدين چنان رفتار مي كنند كه فرزندان مي آموزند حق هيچ گونه

ابراز عقيده اي را - حتي در مواردي كه مي تواند مانع از بروز بعضي

مشكلات براي خانواده گردد - ندارند.



4 - اگر فرزندان از فرمان والدين اطاعت نكنند ، والدين آنان ناراحت ،

خشمگين و آزرده خاطر مي شوند.



5 - فرزندان جرات سئوال كردن در مورد انجام دادن يا انجام ندادن

كارها را ، از والدين خود ندارند.



6 - والدين بر رفتا و كارهاي فرزندان خود كنترل شديد دارند و همه

تصميمات را شخصا اتخاذ مي كنند.



7 - والدين دليلي را - براي دستوراتي كه صادر مي كنند - براي

فرزندان خود ارائه نمي دهند و از آنان مي خواهند بدون چون و چرا از

اين دستورات اطاعت كنند.




8 - نسبت به رعايت نظم و انضباط ، ارزشي افراطي قايل هستند و

والدين توانايي تحمل هيچ گونه بي نظمي را از طرف فرزندان خود


ندارند.



9 - به سخنان كودكان خود گوش نمي دهند و اگر هم سخني را

بشنوند براي آن است كه با آن مخالفتي را نشان دهند.



10 - در مواردي كه فرزندان خود را نصيحت يا آنان را از انجام دادن

كاري منع مي كنند ، دليل خاصي را ارائه نمي دهند.



11 - براي تصميات فرزندان خود ، حتي اگر اين تصميمات معقول و

مستند باشد ، احترام قائل نيستند.



13 - معتقدند كه چون سن ، تجربه و دانش آنان بيشتر از فرزندانشان

است ، بنابراين ، حق دخالت در همه امور و حتي در خصوصي ترين

كارهاي فرزندان خود را دارند.



14 - برخورد آنان با فرزندان خود احترام آميز نيست و حتي از تحقير

فرزندان خود در حضور ديرگان نيز ابايي ندارند.



15 - غالبا نيازهاي عاطفي كودكان ارضاء نمي شود.



16 - ممكن است كه والد ضعيف در چنين خانواده اي با كودكان

ائتلاف كند در چنين حالتي ارزش هر دو والد نزد كودك شكسته مي

شود . اگر بنا باشد يكي از والدين به عنوان منبع قدرت خانواده

آسيب ببيند مي توان تصور كرد والد ديگر نيز ارزش پيشين خود را نخواهد داشت.




17- چنين كودكاني احتمالا جذب گروه هاي بيرون شده و با عزت


نفس پائين كه دارند دچار بزهكاري مي شوند.



18 - بسياري از اين والدين ممكن است به خاطر كمال گرايي كه

دارند ، كودكان را تحت فشار قرار دهند و از آنها بالاترين انتظارات را

داشته و پيوسته به شكل نوين بر آنها سخت گيري كرده و برنامه

هاي سخت گيرانه برايشان تدارك ببيند.



19 - احتمال دروغ گويي و ريا كاري در كودكان چنين خانواده هايي به

علت ترس از تنبيه و سرزنش افزايش مي يابد.



20 - چنين كودكاني به علت اينكه مرتبا علايقشان سركوب شده و

موجب تحقير قرار گرفته اند و همچنين ديگران براي اموراتشان

تصميم گرفته اند ، از خلاقيت كمي برخوردارند . اگر چه ممكن است

به علت سخت گيري والدين از نظر آموزش بعضي از مهارتها


، پيشرفتي كرده باشند.



21 - اضطراب ، افسردگي ، همچنين وسواس و كمال گرايي ، نا

اميدي و بسياري از مشكلات رواني ممكن است دامنگير كودكان

خانواده هاي سخت گير گردد.



22 - غالبا والدين سخت گير ، خود را منطقي نيز تصور مي كنند. و

براي هر كارشان دليل تراشي مي كنند. ولي غير مستقيم به خاطر

سختي گيري آنهاست كه كودكان فرمانشان را اجرا مي كنند نه


منطقشان.







ب ) خانواده سهل گير و آسان گير




1 - پدر و مادر به دنبال نيازهاي ارضاء نشده خودشان هستند. دنبال جواني و

نوجواني و دل مشغولي هاي خود هستند.



2 - به امر تربيت و ارضاء نيازهاي جسمي و رواني كودك نمي پردازند

و چون آسانگير هستند ، براي خاموش كردن صداي بچه ، هر چه

كودكشان از آنها مي خواهد ، آنها انجام مي دهند . لذا كودك پرتوقع تربيت مي شود.




3 - هدفها و انتظارات برايشان روشن نيست و به همين دليل ، در


تربيت فرزندان خود از روش ، فلسفه يا ديدگاه خاصي پيروي نمي كنند.



4 - هيچ نوع كنترلي بر رفتار فرزندان خود ندارند و آنان را كاملا آزاد

مي گذارند تا به هر نحوي كه خود مايل هستند ، شيوه هاي خاص

زندگي خود را انتخاب و به كار گيرند.



5 - هيچ نوع انتظار و توقع خاصي از فرزندان خود ندارند و فرزندان نيز

به نوبه خود مي آموزند كه والدين نبايد از آنان انتظار خاصي را داشته باشند.



6 - نسبت به رفتار فرزندان خود ، حتي در مواردي كه مورد آزار و

اذيت خود آنان و ديگران قرار مي گيرند ، توجه خاص نشان نمي دهند


و در اين موارد ، بي تفاوت عمل مي كنند.



7 - اگر فرزندان خانواده از دستورات آنان اطاعت نكنند ، ناراحت نمي

شوند و چنان رفتار مي كنند كه گويي عدم اطاعت از دستورات

والدين امري طبيعي ، عادي و متداول است.



8 - در پاداش دادن - وقتي از فرزندان رفتار پسنديده اي سر مي زند -

يا تنبيه آنان - در هنگامي كه كار خلاف از آنان سر مي زند - اهمال

مي كنند و بي تفاوت هستند (به ياد داشته باشيم كه منظور از تنبيه

كردن در معناي روانشناختي آن ، محروم كردن فرزند از پاداش است

و تنبيه بدني مورد نظر نمي باشد).



9 - شيوه هاي رفتاري والدين چنان است كه در فرزندان اعتماد لازم


را نسبت به آنان ايجاد نمي كند.



10 - نسبت به تكاليف و نمرات درسي فرزندان خود توجه نشان نمي

دهند و علاقه اي نيز به همكاري با معلمان و مديريت مدرسه محل تحصيل آنان ندارند.



11 - آنچه را كه فرزندان اراده كنند يا بخواهند ، براي آنان تهيه مي


كنند و در اين مورد ، سليقه خاصي را اعمال نمي كنند.



12 - هيچ گونه تلاش خاصي را در زمينه استقلال فرزندان خود انجام

نمي دهند و چنانچه يكي از فرزندان شديدا به آنان وابسته باشد

، كار خاصي را در زمينه كاهش اين نوع وابستگي كه بعدا براي آنان

مشكل ساز خواهد بود ، انجام نمي دهند.



13 - نظم و ترتيب را در محيط خانواده رعايت نمي كنند و از فرزندان

خود نيز انتظار خاصي در اين زمينه ندارند.



14 - فرزندان خود را براي انجام هر كاري آزاد مي گذارند و حتي در

مواردي كه مداخله آنان لازم به نظر مي آيد ، دخالت نمي كنند.



15 - اين بچه ها چون در زندگي با موانع مواجه نشده است ، لذا

وقتي وارد جامعه مي شود به خاطر عدم تجربه كافي ، زود تسليم


ميشود و شكننده هست.







ج ) خانواده گسسته يا خانواده پريشان

 





در اين خانواده ها بعلت اختلاف بين والدين ، معمولا به صورت قهر و

آشتي به سر مي برند كه تاثير منفي روي كودكان مي گذارد



2 - گاهي كودك به عنوان قاضي در نظر گرفته مي شود و گاهي

قرباني يكي از طرفين مي گردد



3 - كودك علاوه بر اينكه نيازهاي رواني و جسمانيش ارضاء نمي

گردد ، بتدريج الگوهاي پرخاشگري را مي آموزد . ( كودكاني كه بدون

مقدمه بچه هاي ديگر را مي زند)



4 - ميزان ارزش و احترامي كه هر يك از افراد خانواده براي خود قائل

هستند ، ناچيز است



5 - چهره افراد خانواده غالبا عبوس و افراد خانواده معمولا غمگين ،

گرفته ، افسرده و بي احساس به نظر مي آيند



6 - گوش افراد خانواده براي شنيدن خواسته هاي يكديگر سنگين

است و صداي آنان يا بلند و خشن و گوشخراش است و يا به اندازه

اي آرام و نجوا مانند است كه به سختي قابل شنيدن مي باشد



7 - نشانه دوستي و صميمت در بين افراد خانواده كم است و در

مواردي حتي از وجود يكديگر نيز بي اطلاع هستند



8 - شوخي هاي افراد خانواده با يكديگر در بيشتر اوقات گزنده ،

بيرحمانه و مبتني بر قساوت قلب است




9 - بزرگترهاي خانواده تا آن ميزان سرگرم امر و نهي كردن و دستور

دادن به كوچكتر ها هستند كه براي مثال پدرو مادر هرگز نمي فهمند

فرزندان آنان داراي چه ويژگيهاي شخصيتي هستند



10 - فرزندان خانواده كمتر از وجود پدر و مادر خود به عنوان دو انسان

بالغ ، فهميده ، باشعور ، اصيل و دوست داشتني ، بهره مند مي شوند



11 - پدر و مادر براي احترازو دوري از يكديگر ، آن چنان خود را مشغول

كارهاي خارج از محيط خانواده مي كنند كه گويي تنها وظيفه آنان كار


كردن و تامين مايحتاج زندگي است



12 - افراد خانواده ، احساس تنهايي و بي ياور بودن مي كنند و به

اين باور مي رسند كه بيچاره و نگون بخت هستند و در واقع نوعي

درماندگي آموخته شده را تجربه مي كنند



13 - افراد خانواده غالبا تكانشي عمل مي كنند ، عصبي هستند ،

احساس گناه و تقصير مي كنند يا بر عكس ، احساس مي كنند مورد

ظلم و ستم قرار گرفته اند و براي جبران اين احساس گاه با يكديگر

رفتاري بسيار خشونت آميز و غير انساني نشان مي دهند



14 - افراد خانواده براي كنترل امورغير ممكن ، تلاش فراوان مي كنند

و هرگز متوجه نمي شوند كه انجام بعضي از خواسته هاي آنان به

وسيله طرف مقابل ، غير ممكن است



15 - افراد خانواده گاه گرفتار مشكل كمال طلبي مي شوند و در اين


راه ، هم خود متحمل فشارهاي رواني زياد مي شوند و هم بر افراد

ديگر خانواده فشارهاي فزاينده اي را مي آورند



16 - افراد خانواده حالت اصطلاحا نهايت نگري دارند. و در نظر آنان

همه پديده هاي عالم در دو حد يك طيف هستند و هر پديده ، شي ،

صفت ، مفهوم يا سفيد است يا سياه - يا خوب است يا بد - يا زيان آور

است يا سودمند - يا دوست داشتني است يا غير دوست داشتني -



لذا هيچ حد واسطي را در نظر نمي گيرند



17 - وابستگي افراد خانواده با يكديگر نا سالم است و در اين موارد يا

نسبت به احساسات ، خواسته ها و نيازهاي خود بي توجه هستند يا

خود را مركز و محور عالم به حساب مي آورند و خود خواهي آنان در

همه رفتارهايشان تجلي پيدا مي كند



18 - افراد خانواده نسبت به هر موضوع يا پديده اي تعصب بي مورد و

شديد نشان مي دهند و اين ويژگي باعث مي شود از استدلال ،

منطق ، و عقل سليم فاصله بسيار داشته باشند



19 - افراد خانواده و خاصه فرزندان اين خانواده ها با يكديگر به رقابت

ناسالم مي پردازند و موفقيت يكي از آنان در زمينه خاصي ( مثل

موفقيت شغلي ، خريد يك ماشين ، خريد يك لباس و ... ) موجب

رنجش ، نگراني ، اضطراب و حسادت شديد فرد يا افراد ديگر خانواده


مي شود



20 - افراد خانواده مسائل و مشكلات خود را انكار مي كنند و به

همين دليل نيز مشكلات آنان هرگز حل نمي شود و اين مشكلات در

همه ابعاد رفتاري آنان تجلي پيدا مي كند



21 - افراد خانواده در مورد خود و ديگران به داوريها و قضاوت هاي

نادرست مي پردازند و يكي از اعتياد هاي مضر و در عين حال لذت

بخش آنان ، غيبت و بدگوئي از ديگران است



22 - دروغگويي در بين اعضاي خانواده شايع است و هر يك از افراد

خانواده ياد گرفته اند كه براي اجتناب از درگيري و مشاجره هاي

پايان ناپذير بعدي ، به افراد ديگر دروغ بگويند.



23 - به سادگي افراد خانواده به يكديگر فحش مي دهند ، همچنين

خشونت هاي جسمي نيز رايج است. و نگرش هر يك از افراد خانواده

بر اين استوار است كه طرف مقابل آنان فردي خود راي ، نفهم ، خود

خواه و ... است و بهترين راه براي به زانو در آوردن او كتك زدن و



تحقير اوست





24 - نگرشهاي افراد خانواده در زمينه هاي مختلف ، تحريف شده

است و باورداشتهايي نظير - به زن نمي توان اعتماد كرد - همه

آدمها بد هستند - هر فرد بايد فقط به فكر خودش باشد و ... به

سادگي تبليغ مي شود



25 - فرزندان خانواده ميل شديدي را براي مورد تاييد قرار گرفتن به

وسيله اولياي خود نشان مي دهند و با از دست دادن هويت خود و

نيز بر خلاف ميل و خواسته خويش ، به خواسته هاي هر چند


نادرست پدر و مادر يا بزرگترها تن در مي دهند



26 - احساس عدم رضايت از خود يا حالت از خود راضي بودن افراطي

در بين افراد خانواده شايع است و آثار اين نوع احساس در همه ابعاد


رفتاري آنان مشاهده مي شود



27 - احساس تنهايي و بي يار و ياور بودن در بين اعضاي خانواده

شايع است و در اين راه به بن بست رواني يا غم و اندوه و مزمن


و افسردگي مي رسند



۲۸ - افراد خانواده از اضطراب دائمي و احساس سردرگمي در رنج

هستند و به همين دليل ، اختلالات شناختي ، هيجاني و نيز اختلالات


رفتاري در بين اين خانواده ها شايع است






د ) خانواده سالم يا خانواده دمكرات



1 - افراد خانواده سرزنده و با محبت هستند و همه رفتار و اعمال آنان با نوعي اصالت توام است



2 - افراد خانواده به طور آشكار رنج و ناراحتي و نيز احساس همدري خود را نسبت به افراد ديگر خانواده بيان مي كنند



3 - افراد خانواده از ريسك (خطر كردن ) معقول و سنجيده نمي هراسند و مي دانند كه ممكن است با خطر كردن اشتباهاتي نيز داشته باشند ، ولي اشتباهات شخصي هم مي تواند خود مقدمه اي براي شناخت اشكالات شخصي و بنابراين زمينه اي جهت رشد و كسب تجربه بيشتر باشد



4 - افراد خانواده براي يكديگر ارزش و احترام قايل اند و يكديگر را دوست دارند و از اين احساس خود شادمان هستند



5 - روابط افراد خانواده با يكديگر هماهنگ و روان است و با آهنگي پرمايه و روشن با يكديگر سخن مي گويند



6 - زماني كه در خانواده سكوت برقرار است ، سكوتي است آرامبخش و نه سكوت مبتني بر ترس يا احتياط



7 - وقتي در خانواده سرو صدا هست ، صداي فعاليتي پر معني است و نه غرشي رعد آسا و براي خفه كردن صداي ديگران



8 - هريك از اعضاء خانواده مي دانند حق آن را خواهند داشت كه حرف خود را به گوش ديگران برسانند و در اين زمينه نيازي به سكوت و تحمل فشار حاصل از آن نمي باشد



9 - اگر يكي از اعضاي خانواده هنوز فرصتي براي صحبت كردن پيدا نكرده است ، به دليل تنگي وقت بوده است و نه كمي محبت ، كم توجهي يا بي ملاحظه بودن اعضاي ديگر خانواده



10 - اعضاي خانواده به راحتي يكديگر را نوازش مي كنند و در آغوش گرفتن فرزندان توسط پدر و مادر امري است عادي و توام با تجربه عشق و محبت خانوادگي



11 - افراد خانواده صادقانه با هم صحبت مي كنند ، با علاقه به سخنان يكديگر گوش مي دهند ، با يكديگر رو راست و صادق هستند و به راحتي علاقه خود را به يكديگر نشان مي دهند



12 - افراد خانواده به راحتي و آزادنه با يكديگر درد دل مي كنند و اين حق را دارند كه درباره هر موضوعي ( مثل ناكاميها ، ترسها ، صدمه هايي كه ديده اند ، خشم خود ، انتقاد از ديگري ، خوشيها يا كاميابيها ) ، با يكديگر سخن بگويند



13 - افراد خانواده براي كارهاي خود برنامه ريزي مي كنند و در اين راه اگر مشكلي با مزاحم اجراي برنامه هاي از قبل تعيين شده آنان شود ، به سادگي خود را با آن تطبيق مي دهند و در نتيجه قادر هستند بدون تجربه احساس ترس يا واهمه ، بيشتر مشكلات زندگي خود را حل و فصل كنند



14 - در خانواده ، زندگي آدمي و احساسات بشري، بيش از هر عامل ديگري مورد توجه و احترام است



15 - در خانواده ، پدر و مادر خود را مدير يا رهبر خانواده مي دانند و نه رئيس يا ارباب خانواده و نيز مي دانند كه در موقعيت هاي مختلف چگونه به فرزندان خود بياموزند تا به مرحله يك انسان واقعي بودن نزديك شوند



16 - اعضاي خانواده در مورد اشتباهات خود ( در قضاوت ، رفتار ، بروز هيجانها و ... ) به همان سهولتي با يكديگر سخن مي گويند كه در مورد اعمال ، كردار و گفتار صحيح خود اظهار نظر مي كنند



17 - رفتار اولياي خانواده با آنچه به فرزندان خود مي گويند - يا توصيه مي كنند - مطابقت كامل دارد و در اين راه از خود صداقت بسيار نشان مي دهند



18 - پدر و مادر خانواده مانند هر مدير يا رهبر موفق ، نسبت به زمان حساس هستند و مترصد آن مي باشند تا از هر فرصت مناسب براي سخن گفتن و تعامل با فرزندان خود ، استفاده كنند



19 - اگر يكي از افراد خانواده مرتكب اشتباهي شد و نادانسته خسارتي ايجاد نمود ، پدر و مادر و بزرگترها در كنار او قرار مي گيرند تا از او حمايت كنند . اين رفتار باعث خواهد شد تا فرزند بي دقت ، بر احساس ترس يا گناه خود فايق آيد و از فرصت آموزشي كه پدر و مادر براي او فراهم كرده اند ، بيشترين بهره را بگيرد



20 - اولياء خانواده مي دانند كه فرزندانشان عمدا بدي نمي كنند. به همين دليل ، اگر متوجه شوند كه فرزند آنان در زمينه اي خرابكاري كرده است به اين نتيجه مي رسند كه يا سوء تفاهمي در كار بوده است و يا احساس ارزش فردي و احترام به خويشتن ، در فرزند آنان كاهش پيدا كرده است و بايد براي اين مشكل راه حلي را پيدا كرد



21 - اوليا خانواده مي دانند هنگامي فرزند آنان براي يادگيري آمادگي بيشتري خواهد داشت كه خود را با ارزش بداند و احساس كند كه ديگران نيز براي او ارزش قايل هستند



22 - اولياء خانواده مي دانند كه هر چند با شرمنده ساختن كودك و تنبيه بدني فرزندان مي توان رفتار آنان را تغيير داد ، اما اين آگاهي را نيز دارند كه آثار اين تنبيه ها بر ذهن آنان باقي مي ماند و به سادگي و به سرعت قابل ترميم نمي باشد



23 - وقتي يكي از فرزندان خانواده عملي را انجام مي دهد كه براي تصحيح عمل يا كار او الزامي به نظر مي آيد ، پدر و مادر آموزش فرزند خود را با گوش دادن - حس كردن - فهميدن - و در نظر گرفتن زمان و دوره خاص رشد او ، آغاز مي كنند



24 - پدر و مادر خانواده مي دانند كه در زندگي هر شخص مشكلاتي پيش خواهد آمد و اجتناب از همه مشكلات زندگي امكان ناپذير مي باشد . بنابراين گوش به زنگ آن هستند كه براي هر مشكل تازه ، راه حلي پيدا كنند و به فرزندان خود نيز مي آموزند تا چگونه در حل مشكلات از خلاقيت و نو آوري بهره بگيرند



25 - اولياي خانواده مي دانند كه تغيير و تحول از ويژگيهاي زندگي است ، بنابراين ، مي پذيرند كه فرزندان آنان به سرعت مراحل مختلف رشد را طي مي كنند و هيچگاه نبايد سد راه رشد و تغيير فرزندان خود شوند


خلاصه :



گفته مي شود كه از هر صد خانواده تنها در صد اندكي ( سه يا چهار

خانواده ) مي دانند كه چه بايد كرد و به مرحله سلامت و بالندگي قابل توجه

رسيده اند. محصول خانواده هاي پريشان يا آشفته فرزندان بيمار ، نوميد ،

افسرده ، بزهكار و ضد اجتماعي ، معتاد و .... است و اكثريت افراد مبتلا به

بيماري هاي رواني و اختلالات رفتاري ، الكليك ، معتاد ، فقير ، از خود

بيگانه ، جاني و ... در خانواده هاي پريشان رشد پيدا كرده اند.

مي توان ويژگيهاي مهم خانواده هاي پريشان و خانواده سالم را چنين

خلاصه كرد.



خانواده آشفته :


1 - در خانواده ارزش و احترامي كه هر فرد براي خود قائل است در حد پائين مي باشد.

2 - ارتباطها غير مستقيم ، مبهم و كاملا نادرست است.

3 - قواعد و مقررات خانواده ، خشك ، نامردمي ، ناسازگار و هميشگي است.

4 - پيوند و رابطه با جامعه بسته ، مايوس كننده و ياس آور است و براساس ترس انجام مي گيرد.





خانواده سالم يا بالنده

1 - سطح ارزش و احترامي كه هر فرد براي خود قايل است ، در حد معقول و منطقي مي باشد.

2 - ارتباطها مستقيم ، واضح ، صريح و مبتني بر درستكاري است.

3 - قواعد قابل انعطاف ، انساني ، منطقي دستخوش تغيير است.

4 - پيوند با جامعه باز ، سالم و اميد بخش مي باشد.