فاجعه چرنوبیل به روایت تصویر/ مرگ خاموش قربانیان انفجار اتمی

[tyjtfhdhr]

تاریخ ایرانی: بیانیه رسمی دولت شوروی پنج خط بیشتر نبود: «حادثه‌ای در مجتمع هسته‌ای چرنوبیل اتفاق افتاده است. یکی از راکتورهای اتمی صدمه دیده است. اقدامات لازم برای از بین بردن اثرات حادثه انجام شده است. به قربانیان حادثه کمک شده است. یک کمیسیون دولتی تعیین شده است.» ولی واقعیت این بود که لغت «صدمه» وخامت سانحه اتمی که در آن هسته مرکزی راکتور اتمی ذوب شده بود، قسمت گرافیت آن در آتش می‌سوخت و ستون مواد رادیواکتیو آن هزاران متر به آسمان می‌رفت را به طور کامل توصیف نمی‌کرد.



بیانیه رسمی مقامات شوروی تنها برای تعداد کمی از افراد در خارج این کشور قابل استناد بود. این در حالی بود که مردم این کشور که بیش از همه در معرض تشعشعات اتمی بودند چیزی در مورد حادثه نمی‌دانستند. این بیانیه پس از آن صادر شد که دیپلمات‌های سوئدی گفتند درصدد «اعلام خطر رسمی» به مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هستند؛ دو روز پس از حادثه، ذرات رادیواکتیو حتی در سوئد هم کشف شد، ولی مقامات شوروی در ابتدا از قبول اینکه یک حادثه غیرعادی اتمی در آن کشور اتفاق افتاده خودداری کردند.



پشت «پرده آهنین» فاجعه‌ای رخ داده بود؛ اما صاحبان دژ کمونیسم با پنهان کاری‌هایشان جهانی را نگران کرده بودند. ساعت ۱:۲۳ بامداد روز شنبه ۲۶ آوریل، انفجاری در یکی از ۴ راکتور مجتمع هسته‌ای چرنوبیل، واقع در ۱۱۰ کیلومتری شمال کیف پایتخت اوکراین، روی داد. دو هفته پس از وقوع حادثه تشعشعات هسته‌ای به مقدار زیادی فروکش کرد. تنها در آن زمان بود که یوگنی ولیکوف، فیزیکدان اتمی و یکی از مقامات شوروی به تشریح ابعاد حادثه پرداخت. به گفته ولیکوف، «تا به حال احتمال وقوع واقعه‌ای فاجعه‌آمیز وجود داشت. مقدار زیادی از سوخت هسته‌ای و گرافیت در راکتور در حالت افروختگی قرار داشت.» اما در شوروی، اشخاصی که بیش از همه در معرض تشعشعات هسته‌ای قرار گرفته بودند کمتر از همه در مورد حادثه اطلاع داشتند. به طور مثال، مردم در پریفیات، شهری که برای زندگی کارکنان چرنوبیل و خانواده‌هایشان در دو کیلومتری آن مجتمع ساخته شده بود، به زندگی عادی خود ادامه می‌دادند. بسیاری از مردم این شهر روز شنبه از خانه‌هایشان بیرون رفتند تا از هوای گرم بهاری لذت ببرند. ۱۶ مراسم عروسی در آن روز برگزار شد. شهر پریفیات تنها بعد از ۳۶ ساعت پس از وقوع حادثه تخلیه شد و تخلیه ساکنان روستاهای مجاور نیز هفته‌ها به طول انجامید. در کیف پایتخت اوکراین، مردم پنج روز پس از حادثه، بدون اطلاع از اینکه در معرض تشعشعات هسته‌ای هستند، مراسم «رژه ماه مه» را برگزار کردند.



با این همه، روز اول ماه مه ۱۹۸۶ تیم امدادگران در محل حادثه به شدت از احتمال افزایش سطح تشعشعات هسته‌ای در راکتور صدمه دیده نگران بودند. کار‌شناسان بیم داشتند که هسته مرکزی ذوب شده قسمت پایه راکتور را هم ذوب کند یا بخش پایه راکتور فرو ریزد و در نتیجه تماس هسته ذوب شده با مخزن آبی که در بخش پایین راکتور قرار داشت انفجار دیگری را سبب شود. کار‌شناسان از این هراس داشتند که انفجار دوم از انفجار اول قوی‌تر باشد و هسته مرکزی ذوب شده به سطح زمین برسد و در نتیجه منابع آب زیرزمینی شهر کیف با جمعیت حدود ۲/۵ میلیون را آلوده کند. ولی قهرمانان حادثه چرنوبیل امدادگرانی بودند که علی‌رغم تشعشعات اتمی راکتور، به محل حادثه شتافتند تا آتش‌سوزی را با آب و نیتروژن مایع از هوا و زمین مهار کنند. آن‌ها همچنین با استفاده از هلیکوپتر شن و برگ خشک بر روی راکتور ریختند، در مخزن آب پایین راکتور شنا کردند تا دریچه تخلیه آب را باز کنند و سرانجام سطح بیرونی راکتور را با پوششی از بتون و فولاد پوشاندند. رابرت گال، پزشک آمریکایی نیز به مسکو رفت تا با عمل جراحی مغز استخوان بر روی بیمارانی که از عوارض تشعشع اتمی چرنوبیل رنج می‌بردند به قربانیان سانحه کمک کند. در ‌‌‌نهایت، رئیس مجتمع و مسوولین ارشد چرنوبیل به خاطر تخطی از اصول ایمنی مقصر شناخته شده و زندانی شدند.



استیون مالوی، در بیستمین سالگرد فاجعه چرنوبیل در وبسایت بی‌بی‌سی نوشت: «۲۰ سال پس از وقوع سانحه چرنوبیل داستان‌های متفاوتی درباره حادثه گفته می‌شود. معلوم شده است که هیچکدام از تدابیری که برای مهار هسته مرکزی راکتور بکار گرفته شده بود خیلی موثر نبوده است. گفته می‌شود که بیشتر موادی که از هلیکوپتر‌ها به بیرون ریخته شدند به اهداف خود اصابت نکردند. همچنین، عملیات آتش نشانی با نیتروژن مایع خیلی زود متوقف شد و بخشی از هسته مرکزی ذوب شده وارد مخزن آبی که در پایین راکتور قرار داشت، شده بود. خوشبختانه بجای انفجار، تماس هسته ذوب شده و آب راکتور به تشکیل ماده سنگ شکلی انجامید و بقیه سوخت راکتور هم در اتاق‌های پایینی آن به شکل جامد تبدیل شد. اما هیچکدام از عمل‌های جراحی مغز استخوان رابرت گال، پزشک آمریکایی، موفق به حفظ جان بیماران نشد.



این سوال در حال حاضر مطرح است که آیا تخلیه هزاران تن از منطقه اصلا تصمیم درستی بود یا نه؟ این در حالی است که بسیاری از مردم جابجا شده از مشکلات اجتماعی متعددی رنج می‌برند و سلامتی مردمی که در مناطق آلوده باقی مانده‌اند از آنچه که انتظار می‌رفت بهتر است. ما حالا فهمیده‌ایم که بیشتر مقرراتی که مجتمع چرنوبیل متهم به تخلف از آن‌ها شدند، پس از وقوع سانحه تدوین شده بودند و مشکل اصلی‌ای که به سانحه چرنوبیل انجامید طرح معیوب راکتور هسته‌ای بوده است.»



بر اثر انفجار راکتور شمارۀ ۴ چرنوبیل، در ساعات اولیه پنجاه آتش‌نشان و متخصص این نیروگاه کشته شدند. بیش از پنج هزار نفر نیز تاکنون بر اثر ابتلا به سرطان جان باخته‌اند و تا سال ۲۰۱۰ آمارها حاکی از ابتلای شش هزار نفر به سرطان تیروئید در نتیجۀ انتشار تشعشعات رادیواکتیو است. ۲۶ سال پس از این حادثه هنوز تا فاصلۀ ۳۰ کیلومتری این نیروگاه خالی از سکنه است. بیش از ۱۶۰ هزار نفر از ساکنان این منطقه مجبور به تخلیۀ منازل خود پس از این انفجار شدند.



روز ۲۶ آوریل (۷ اردیبهشت) همزمان با بیست و ششمین سالگرد حادثۀ چرنوبیل، ده‌ها نفر از بازماندگان این واقعه و خانواده‌های قربانیان در پای بنای یادبود، یاد قربانیان را گرامی داشتند و مراسم رسمی نصب حفاظ ایمن و جدید چهارمین راکتور نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل با حضور ویکتور یانوکوویچ، رییس‌جمهور اوکراین برگزار شد. به گزارش یورونیوز یانوکوویچ در این مراسم با تشکر از جامعه بین‌المللی در کمک به ساختن حفاظ ایمن جدید راکتور گفت: «فاجعه نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل ثابت کرد که بشریت باید در استفاده از فناوری هسته‌ای بسیار محتاط باشد چرا که فجایع هسته‌ای عواقب جهانی دارند.»



سایت Atlantic با انتخاب عکس‌هایی از AP، AFP و Getty Images فاجعه چرنوبیل را بصورت تصویری روایت کرده که در گالری پایین قابل مشاهده است.