آب،مایع زندگی

[خانوم گل]

ب بعد از هوا مهم ترین ماده ی مورد نیاز موجودات زنده است آب از منابع مهم محیط زیست است و زندگی و سلامت همه ی موجودات زنده اعم از انسان ها ، گیاهان و جانوران به وجود آن بستگی دارد . بیش از سه چهارم کره ی زمین را آب فراگرفته است اما بیشتر این آب ها دارای نمک می باشند و تنها یک درصد کل آب های موجود، آب شیرین و قابل استفاده است . تمامی نیازهای انسان ها ، گیاهان و جانوران ساکن در خشکی و 90% آب آشاميدنی انسان ها از همین مقدار تامین می شود .
ازدیاد جمعیت کره ی زمین باعث افزایش مصرف منابع آبی شده است و این در حالی است که به علت افزایش دمای کره ی زمین ( به دلیل آلودگی هوا ) بارش برف و باران نیز به شدت کاهش یافته است .
با اینکه مقدار آب قابل استفاده ( آب شیرین ) در سطح کره ی زمین بسیار محدود است ، اما از همین مقدار هم به درستی استفاده نمی شود.انسان ها با بی توجهی خود نه تنها آب را بیهوده و بیش از نیازشان مصرف می کنند بلکه با رفتار ناصحیح خود باعث آلودگی آن می شوند . خشکی در کشور ما یک واقعیت است ، اولین عارضه ی این خشکی ، بی آبی است . در شهری مثل تهران پدیده ی کم آبی یا بی آبی ناشی از رشد بی رویه ی جمعیت و مهاجرت به تهران و افزایش تقاضا برای آب است . رشد بی رویه ی تهران به تدریج وضعیتی را فراهم آورده که منابع آب موجود یعنی سدهای کرج ، لتیان و لار و چاه هایی که قرار بود فقط در ماه های اوج مصرف مورد استفاده قرار گیرند ، دیگر پاسخگوی نیاز تهرانی ها نبوده و به ناچار برداشت آب از منابع زیرزمینی رو به افزایش نهاده به طوری که در شرایط فعلی تعداد چاه های حفر شده از 250 حلقه فراتر رفته است . نیاز آب شرب تهران تا سال 1400 به بیش از 1450 میلیون مترمکعب در سال خواهد رسید ، در حالی که این میزان نیاز به آب تقریبا 50% بیش از ظرفیت تولید آب در شهر تهران است .موارد استفاده ی اصلی ازآب شامل مصارف شهر و خانگی و مصارف کشاورزی و مصارف صنعتی است .
آلوده شدن و تلفات آب و افزایش بی رویه ی جمعیت ، آب شیرین را که تولید آن تقریبا ثابت و محدود است ، تهدید می کند . تلفات آب به وسیله ی انسان ، با برداشت بی حساب از منابع آب سطحی و زیرزمینی در مدت زمان طولانی و مصرف بی رویه‌ی آب در منازل و مزارع و صنایع به وجود می آید . طبق آمار موجود متوسط در حال حاضر 28% آب در شبکه ی آبرسانی شهر ما به هدر می رود و در برخی شهرها مانند تهران این رقم به 31% نیز می رسد .
مصارف شهری و خانگی
آب در زندگی روزانه نقش پر اهمیتی دارد و برای آشامیدن ، تهیه ی غذا ، نظافت ، شستشو و انتقال حرارت و آبیاری فضای سبز مورد استفاده قرار می گیرد . مصرف همه ی آبی که روزانه در خانه ها استفاده می شود واقعا ضروری نیست زيرا مقدار زیادی از آن بیهوده از دست می رود . بیشترین تلفات خانگی آب مربوط به مصارف شستشو است .
• میزان خروجی آب از شیرهای آب و دوش حمام بین 10 تا 20 لیتر در دقیقه است . در بسیاری از خانه ها از شروع به شستشوی ظروف غذا تا پایان کار شیر آب به ویژه آب گرم یکسره باز است .
• همچنین هنگام استحمام کردن در تمام مدت استحمام شیر دوش آب گرم باز است اگر مدت استحمام فقط 10 دقیقه باشد حدود 200 لیتر آب گرم مصرف می شود که فقط از 10درصد آب مصرفی استفاده ی مفید به عمل می آید ، حدود 90% آن وارد فاضلاب می شود .
• سیفون توالت یکی از عوامل هدر دادن آب سالم و تصفیه شده در خانه هاست . سیفون های مخزنی حدود 20 لیتر گنجایش دارند و هر بار کشیدن سیفون 20 لیتر آب را به مصرف می رساند .
• گاهی می بینیم بعضی از مردم ازشیلنگ و فشار زیاد آب برای تمیز کردن پله ها ، پارکینگ ، حیاط ، جلوی مغازه ها و ...استفاده می کنند .
• باز گذاشتن شیر آب در طول مدت مسواک زدن هدر دادن آب سالم و گواراست .
برای پیشگیری از تلفات آب چه باید کرد ؟
• قبل از اینکه شیر آب را باز کنیم ، فکر کنیم واقعا به چه مقدار آب نیاز داریم ؟
فکر کنیم مصرف بیش از حد آب ، ایجاد خسارت برای محیط زیست و نسل های آینده است و ما در برابر آن ها مسئولیم . صرفه جویی در مصرف آب تنها برای زمان های خشکسالی نیست . هر قطره آب تلف شده نشانه یک قطره آب کمتر برای زندگی است . به دنبال اصلاح روش مصرف آب و یافتن راه های صحیح مصرف این ماده ی گرانبها باشیم .
پس :
• هنگام استحمام هر وقت ضروری بود شیر آب را باز کنیم .
• برای شستن دهان و مسواک زدن فقط یک لیوان کافی است .
• برای شستن ظروف بهتر است ابتدا ظروف غذا را حتی الامکان از باقی مانده های غذا پاک کرده و پس از کف مالی ظرف ها را در یک لگن آب قرار دهیم . به این ترتیب آبکشی ظروف سریعتر و با مصرف آب کمتر انجام می شود .
• هنگام استفاده از ماشین لباسشویی همیشه از حداکثر ظرفیت ماشین استفاده کنیم .
• شستشوی اتومبیل با شیلنگ آب چیزی نیست جز اتلاف آب . به جای اینکار می توانیم از یک سطل آب و یک تکه ابر یا پارچه استفاده کنیم .
• برای تمیز کردن حیاط خانه و جلوی در خانه از جارو استفاده کنیم .
• برای کاهش مصرف آب در سیفون های مخزنی بهتر است یک یا دو بطری پلاستیکی را پس از برداشتن برچسب کاغذی روی آن ، پر از آب کرده ، درب آن را بسته و سپس در داخل مخزن سیفون قرار دهیم . اینکار موجب می شود مقدار کمتری آب وارد مخزن سیفون شود و هر بار تا 5 لیتر آب صرفه جویی شود .
• با رسیدگی به شیرهای آب ، تعمیر و تعویض شیرهای آب و واشرهای آن مقدار زیادی در مصرف آب صرفه جویی می کنیم .
• برای آبیاری گلدان ها و باغچه منزل می توانیم از آب بدست آمده از شستشوی سبزی و امثال آن استفاده کرد .
• ارزش آب را عملا به کودکانمان نشان بدهیم و از آن ها بخواهیم هنگام استفاده از آب مراقب مصرف خود باشند .
آب آبادانی است . با حفظ آب از آبادانی حفاظت کنیم
مصارف کشاورزی
کشاورزی بیش از همه ی فعالیت های انسان به آب نیاز دارد . تولید تمامی محصولات کشاورزی و دامی به آب وابسته است . اگر در منطقه ای باران کافی ببارد کشاورزان نیازی به آبیاری محصولات خود ندارند . اما اگر بارندگی کافی نباشد آبیاری محصولات ضروری است . بايد روش کار کشاورزی متناسب با شرایط اقلیمی مناطق باشد . مثلا" بهتر است در مناطق کم آب گیاهانی که در مقابل خشکی مقاومت بيشتری دارند کاشته شوند زیرا به دلیل نیاز نداشتن گیاه به آب فراوان هم مقرون به صرفه است و هم مانع شوری زمین در اثر آبیاری با آب کم می شود .
هرکس در تمام زندگی خود یک بار دانه ای یا نهالی کاشته باشد ، ارزش حیاتی آب را برای کشاورزی درک کرده است .
برای پیشگیری از هدررفتن آب کشاورزی چه باید کرد ؟
در حال حاضر از هر متر مکعب آب مصرفی در بخش کشاورزی ایران 500 گرم محصول بدست می آید این رقم با استاندارد جهانی که 3 کیلوگرم است فاصله دارد .
• در بعضی مناطق ، آبیاری بارانی و قطره ای از روش های صحیح مصرف آب است .
• برای کاهش تبخیر سریع آب از سطح مزارع و پیشگیری از ترک خوردن خاک ، در صورت امکان بهتر است گیاهان بصورت ردیفی و روی پشته کاشته شوند .
• آبیاری نابهنگام موجب اتلاف آب می شود . بهتر است آبیاری را در هنگام عصرو شب که تبخیر حداقل است انجام داد . برای جلوگیری از اتلاف و تبخیر آب در مناطق گرم و خشک ، باید روی نهرهای آبیاری پوشانده شود .
مصارف صنعتی
روزانه میلیون ها لیتر آب برای تولیدات صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد .در نیروگاه های تولید برق ، از آب برای سرد کردن لوله ها و دستگاه ها استفاده می شود و همچنین شستشو و نقل و انتقال مواد زاید کارخانه ها توسط آب انجام می شود و همانطور که می دانیم ترکیب اغلب مواد شیمیایی با یکدیگر نیازمند به وجود آب است. صنایعی مانند نساجی ، الکل سازی ، کاغذسازی ، صددرصد متکی به آب هستند . براساس تاکید کنفرانس صنعت جهانی و محیط زیست به دلایل مختلف واحدهای صنعتی کوچک و متوسط به مراتب نقش تخریبی مهم تری از کارخانجات بزرگ در محیط ایفا می نمایند . در این حوزه به تفکیک کلیه واحدهای صنعتی به عنوان صنایع بالقوه آلوده کننده محسوب می شوند . صنایع گوناگونی در زیر حوزه ی سفیدرود مستقر هستند که مجموعا دارای اثرات زیست محیطی قابل بررسی هستند مانند صنایع شیمیایی واحد صابون سازی ،آب مقطر ، تولید کف آتش نشانی ، مواد پلاستیکی و تولید سیلیکات سدیم .
گروه صنایع غذایی شامل چای خشک کنی ، تولید کلوچه و تولید انواع کنسرو و آبلیمو و روغن زیتون ، تولید خوراک دام . صنایع سلولزی واحد چوب بری ، درب و پنجره سازی ، روکش درب و جعبه سازی . صنایع فلزی سیم خاردار ، تولید میخ و مفتول ، توری ، آبگرمکن ، وسایل بیمارستانی ،تولید میز و صندلی فلزی . صنایع کانی غیر فلزی شامل ورق صاف ، ماسه ، سنگ نما ، تیرچه بلوک ، قطعات پیش ساخته ، موزاییک سازی .
این صنایع مستقیما ممکن است منابع آلوده کننده منابع آبی تلقی نشوند ولی به طور مستقیم از طریق پخش ذرات و انهدام پوشش گیاهی باعث اثرات تخریبی در منابع آبی می باشند .
شستن فضولات و ضایعات صنایع به مقدار زیادی آب نیاز دارد و فاضلاب حاصله حاوی مقادیر زیادی مواد شیمیایی است که اغلب سمی هستند . اگر فاضلاب صنایع وارد جریان آب شود ، باعث آلوده کردن آب ها و بیمار و مسموم کردن ماهی ها می شود .

آلودگی آب ها به وسیله ی زباله و فاضلاب های شهری و خانگی
زباله ها می توانند یکی از آلوده کننده های مهم زیست محیطی به خصوص آلودگی آب های شیرین زیرزمینی و دریاها باشند . جمع آوری و دفع صحیح زباله ها در مناطق شهری ، روستایی و صنعتی در حفظ پاکیزگی آب های رودخانه ها و تالاب ها نقش مهمی دارد . مردم می توانند با جمع آوری پس مانده های غذایی ، پلاستیک ، شیشه و قوطی های مواد غذایی ساحل رودخانه ها و دریاها را تمیز نگه داشته و به حفظ زیستگاه های ساحلی که در معرض نابودی قرار دارد کمک کنند .
ارزانترین و راحت ترین راه برای جلوگیری از آلودگی آب های سطح زمین به وسیله ی انواع زباله ها این است که زباله کمتری تولید کنیم و یا بوسیله ی بازیابی ، مقداری از این زباله ها را دوباره مورد استفاده قرار دهیم .
فاضلاب های خانگی آلوده کننده ی آب شیرین و پر ارزش رودخانه ها و آب های زیرزمینی هستند این فاضلاب ها حاوی سموم و مواد شیمیایی بوده و چنانچه مقدار آن ها زیاد شود آب را نه تنها برای انسان ، بلکه برای گیاهان و جانوران نیز خطرناک می سازد یکی دیگر از مواد آلوده کننده ی دریاها و اقیانوس ها نفت است . آلودگی نفتی همیشه خطرناک و مرگبار است . زیرا به دلیل تجزیه نشدن و قابلیت انتشار سریع به همه جا سرایت می کند هر ساله بیش از ده میلیارد تن از مواد زاید از قبیل نمک و سموم شیمیایی و فاضلاب ، نفت و مواد رادیواکتیو به اقیانوس های جهان وارد می شود . از جمله این آلودگی ها می توان آلودگی نفتی در تالاب شارگان که باعث از بین رفتن 13 گونه از پرندگان شده است را نام برد و دیگری رودخانه ی شاوور که رود مهمی در شمال استان خوزستان است که به دلیل نشست و نفوذ سموم دفع آفات نباتی و کود شیمیایی که در زمین های زراعی مورد استفاده قرار می گیرند بسیاری از آبزیان نادر این رودخانه از بین رفته و منقرض شده اند .
مواد شوینده مثل پودرهای رختشویی در ترکیبات خود دارای فسفات هستند این ترکیبات وارد فاضلاب شده و از طریق نفوذ به آب های زیرزمینی یا سطحی محیط را برای فعالیت موجوداتی که مضر برای جانوران هستند آماده می کنند .
برای پیشگیری از آلوده شدن آب های شیرین چه باید کرد ؟
• از مواد پاک کننده و شوینده باید به مقدار کم و بطور صحیح استفاده کرد تا مقدار کمتری مواد شیمیایی وارد فاضلاب گردد .
• با تولید فاضلاب کمتر در خانه ها می توان به حفظ ذخایر آب های شیرین کمک کرد .
• با تصفیه ی صحیح فاضلاب های صنعتی می توان از آب حاصل در صنعت یا کشاورزی استفاده ی مجدد کرد .


هشدار :
• برای کشورهایی مانند ایران که به لحاظ اقلیمی و موقعیت جغرافیایی در منطقه ی خشک و نیمه خشک کره ی زمین قرار دارند طی دو دهه ی آینده " آب " عامل بروز بحران خواهد بود .
• آلودگی یک عامل مهم در کاهش و تباه سازی منابع آب شیرین در جهان می باشد .
• آب عامل کلیدی توسعه ی پایدار به حساب می آید و امروزه در جهان مهمترین مولف قدرت اقتصادی و سیاسی است .
• آلوده شدن آب سلامت انسان و دیگر موجودات زنده را به خطر می اندازد .
حرف آخر
در دهه ی اخیر همه ی ما از طریق رسانه های گروهی مطلع شدیم که دانشمندان و محققان کشورهای مختلف به وسیله ی سفینه های فضایی در کرات ماه و مریخ به دنبال آب که همان حیات است در حال جستجو هستند زیرا به ارزش واقعی آب پی برده اند و برای جلوگیری از بحران بی آبی کشورشان اقدام به این کار کردند .
ما نیز با احترام گذاشتن به حقوق افراد جامعه مان بهتر است آب را در حد نیازمان مصرف کنیم و از آلوده کردن آن جدا بپرهیزیم .
خلاصه:
مشارکت مردمی ـ تلاش آگاهانه و برنامه ریزی شده برا ی افزایش سطح آگاهی جامعه از طریق آموزش و بسیج عمومی و اجرای برنامه های ملی برای تشویق مردم به صرفه جویی در مصرف آب و مبارزه با آلودگی آب ضروری است .
• بايد نسبت به لزوم حفظ بهداشت محیط و حفاظت کیفی منابع آب حساسیت عمومی ايجاد شود .
• آموزش همگانی بمنظور نهادینه ساختن فرهنگ صرفه جویی با تاکید بر نقش کلیدی زنان بايد برنامه ریزی و اجرا شود .
• تهیه ی برنامه ی جامع ( ملی ) حفاظت کمی و کیفی منابع آب کشور، جلوگیری از ورود آب های آلوده به چرخه طبیعی و بازیابی و استفاده ی مجدد از پساب های تصفیه شده لازم است .
• ازدیاد جمعیت کره ی زمین باعث افزایش مصرف منابع آبی شده است و این در حالی است که به علت افزایش دمای کره ی زمین ( به دلیل آلودگی هوا ) بارش برف و باران نیز به شدت کاهش یافته است .
• آب آلوده قابل آشامیدن نیست . در آب های آلوده انواع میکروب ها و موجودات بیماری زا یافت می شود و اگر موجود زنده ای از آن بیاشامد بیمار خواهد شد .
• مصرف صحیح آب یکی از راه های مبارزه با کم آبی ست .
• از آلوده کردن آب ها با ریختن زباله ، مواد شیمیایی ( رنگ ، سموم ، روغن سوخته ) و مواد پاک کننده جدا پرهیز کنیم .

منابع :
دانستنی های زیست محيطی برای زنان
« آب » مجموعه ی دانستنی های زيست محيطی روزنامه ی همشهری