مراسم کف‌زنی در شب چله

[L²evi]

مردم خراسان جنوبی در حالی شب یلدا را گرامی می‌دارند که در گاه شماری سنتی استان فصل زمستان شامل چله بزرگ به مدت 40 روز و چله کوچه، به مدت 20 روز معرفی می‌شود. اما در خصوص آداب و رسوم شب یلدا در منطقه جنوب خراسان سابق اظهارات مختلفی می‌شود.

 در این شب خانواده‌ها در خانه بزرگ فامیل گرد هم آمده و تا پاسی از شب را در کنار یکدیگر با شادی و سرور سپری می‌کنند.
برای برگزاری این جشن خانواده‌ها سعی می‌کنند، تا حد امکان انواع میوه و آجیل محلی از جمله عناب، سنجد، توت خشکه، برگه هلو، برگه زردآلو، تخمه، هندوانه، خربزه و انار را آماده و از مهمانان پذیرایی کنند.  
شب چله به عنوان شب وداع با میوه‌هاست این نام به خاطر پایان فصل میوه‌ها گذاشته شده است.
مراسم کف زنی را از مراسم خاص مردم خراسان جنوبی در شب یلدا است در شب چله علاوه بر تهیه کف که نوعی شیرینی است، برنامه کف زنی با مراسم شادی برگزار می‌شود.
در این مراسم مقادیری ریشه گیاه تلخ شیرین بیان یا بیخ را چندین بار در آب جوشانده و آب بی طعمی را آماده می‌کنند و سپس این آب را در ظرف سفالی بزرگی که تقار گفته می‌شود می‌ریزند و با دسته گز به هم می‌زنند. بهم زدن آب بیخ آن قدر ادامه می‌یابد تا آب کف کند و سفت شود و آن گاه مقداری شکر در آن می‌ریزند و هم می‌زنند تا شکر با کف مخلوط شود.
در گذشته به جای شیرین از شیره انگور استفاده می‌کردند و پس از آماده کردن کف، آن را در بشقاب و دیس می‌ریزند و روی آن را با مغز پسته و بادام تزیین می‌کنند و برای معطر کردن آن معمولا از پودر گیاهی رازیانه که به اصلاح محلی به آن بادیون می‌گویند، استفاده می‌کنند. همچنین از کف تهیه شده در قدیم برای همسایگان، دوستان و آشنایان نیز می‌بردند. در سال‌هاى دور نیاکانمان علاوه بر چراغ هایى که با آن هر شب خانه شان را روشن مى کردند در این شب آتشى مضاعف مى‌افروختند چرا که مى خواستند تولد خورشید را جشن بگیرند. مى‌گفتند شگون دارد، این سال‌ها خیلى چیزها تغییر کرده است، محفل‌هاى خانوادگى گاهى تبدیل به محفل‌هاى دوستانه شده اند. جوانان بیشتر ترجیح مى‌دهند که در جمع هم سن و سالان خود باشند تا بزرگتران فامیل. بر پایه این گزارش، آن سال‌هاى نه چندان دور، یلدا معنی دور هم جمع شدن در خانه پدر بزرگ و مادر بزرگ می‌داد، اما اکنون وضع تغییر کرده و این مادر بزرگ‌ها و پدر بزرگ‌ها هستند که مهمان فرزندان هستند. سال هاست که نه تنها برف بلکه باران نیز غایب بزرگ شب هاى یلدا خراسان جنوبی شده است،حالا هر سال که مى‌گذرد تعداد غایبان این شب نیز بیشتر مى شوند. سال‌ها پیش دور سفره شب یلدا مادربزرگى مى نشست که تمام رویاى کودکى ما را در خانه‌اش جاى مى داد. دستان مهربانش و لبخندى که بچگى تو را پر مى‌کرد. همان لبخندى که اجازه تمام شیطنت‌هاى کودکانه و ناخنک زدن به خوراکى هاى یلدا را مى داد. شب یلدا را نمى توانستیم بدون پدربزرگ و مادربزرگ هایمان تصور کنیم. اما سال هاست که مادربزرگ هم غایب بزرگ شب هاى یلدا شده است. سال هاست که شب هاى یلدا غایبین زیادى دارد. اما یک سنت دیرین همچنان باقى است. گرفتن فال حافظ در شب یلدا. اگر رسم‌ها و آیین هاى دیگر یلدا را، میراثى از فرهنگ چند هزار ساله بدانیم ولى فال حافظ گرفتن در شب یلدا سال‌های اخیر به رسم خراسانی‌ها اضافه شده است. یلدا هر سال مى آید و هر سال در شب زمستان نوید بهار را مى دهد. هندوانه سرخ میان سفره یلدا نوید مى‌دهد که گرما در راه است. روشنایى مى‌آید و به قول قدیمى‌ها اهریمن سرما از بین مى‌رود. هر چند سال‌هاست که دیگر نه سرما، سرماى قدیم هاست و نه برف مهمان شب هاى یلداى منطقه جنوب خراسان است. یلداهاى کودکى و جوانى، خاطره‌هایى شده‌اند که باید طعم شیرین آنها را تا آخر عمر مزه مزه کنیم و هر سال شب یلدا راانتظار بکشیم شاید طعم قدیمی‌ها را بدهد. در شب چله یا به قول ما مردم خراسان جنوبی شوچله، شب و تاریکى به پایان مى رسد و با تولد خورشید، روشنایى آغاز خواهد شد. زیرا از این شب به بعد، بر ساعات روز افزوده شده و رفته رفته روزها طولانى مى شوند. بى شک یلدا را مى‌توان تنها آیین باستانى ایرانى دانست که گذر زمان چندان بر آن تاثیرى نداشته است. نه مانند جشن‌هاى مهرگان و تیرگان که جشن‌هاى رسمى ایرانیان بودند کمرنگ یا بى‌رنگ شده و نه مانند جشن چهارشنبه سورى شکل و شمایلش تغییر کرده تا بدان جا که دیگر نمى توان آن را یک جشن باستانى به حساب آورد. یلدا همچون زمان ایران باستان برگزار مى شود، شاید دلیلش آن است که یلدا فراتر از یک جشن ملی است و در پس چهره خود پشتوانه عظیمی را پنهان کرده است. یلدا ریشه در تاریخ جهان دارد. شب یلدا زادروز مهر یا میتراست. خداى پیمان و عهد و ایزدى. میترائیسم یکى از تأثیرگذارترین مذاهبى است که نخست در شرق و بعدها در غرب و در دین مسیحیت ردپاى بسیارى از خود به جاى گذاشت. این شب را از دیرباز نزد مردم جهان شبى مقدس مى‌دانستند. یلدا از نظر معنى معادل با کلمه نوئل از ریشه ناتالیس رومى به معنى تولد است و نوئل از ریشه یلدا است. واژه یلدا سریانى و به معنى ولادت است، به معنی ولادت خورشید مهر و میترا است. شوچله جشن خانوادگى است و شاید یکى از دلایل ماندگارى‌اش همین است، چرا که هنوز در ایران خانواده رکن اصلى جامعه است. هر چند که جامعه ایرانى در حال گذار از سنت به مدرنیسم است، اما شب یلدا یا شوچله خراسانی‌ها هر سال به خانه‌هاى ایرانیان سرک مى‌کشد.