امتیاز موضوع:
  • 0 رأی - میانگین امتیازات: 0
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5

پایان آرمان آغاز روزمرّه گی !

#1
در هر بیتی باید مویی از سرت سفید بشود و با هر شعری گوشه ای از جانت بسوزد. مبادا شعر تو هم مثل زندگی دیگران فقط از بغل گوش ات رد شده باشد»!

پایان آرمان آغاز روزمرّه گی ! 1


در هر بیتی باید مویی از سرت سفید بشود و با هر شعری گوشه ای از جانت بسوزد. مبادا شعر تو هم مثل زندگی دیگران فقط از بغل گوش ات رد شده باشد»!
جلال آل احمد
یکی از دغدغه های همیشگی شاعران حقیقت اندیش، «آرمان خواهی» و دوری از «روزمرّه گی» و «باری به هر جهت» زیستن بوده است، چرا که شعر و ادبیات را از محتوا تُهی می کند و تندیسی پوشالی و توخالی از آن بر جای می گذارد که به تلنگری از هم فرو می پاشد. دور شدن از رسالت مداری و بیدارگری و فرو افتادن در روزمرّه گی و انفعال ادبی، شاید بزرگ ترین آفتی است که می تواند ادبیات یک جامعه را از مسیر تکامل و بالندگی باز دارد و آن را دست خوش «رخوت» و «رکود» سازد و از نقش آفرینی مؤثر در حیات اجتماعی و سیاسی یک جامعه باز دارد.
ادبیات زنده و پویا، جامعه را به هم افزایی، هم اندیشی، مشارکت اجتماعی و گفتمانی اصلاح گرانه فرا می خواند و ادبیات روزمرّه، آن را به سیاه چاله های «ایستایی» و «دل مُردگی» رهنمون می شود و راکد می دارد.
اما برای پاسخ به این سؤال که چرا ادبیات یک کشور در مراحلی از سیر تکوینی خویش دچار روزمرّه گی می شود و از «زندگی» و «زایندگی» باز می ماند، پرداختن به سیر حوادث تاریخی، سیاسی، اجتماعی و بررسی تأثیرپذیری ادبیات از این حوادث ضروری است. شاعران هم مانند سایر اصحاب فکر و فرهنگ، فرزندان زمان خویش اند و در بستر تاریخ می بالند و دست به خلق و آفرینش آثار ادبی می زنند؛ از همین رو، تحلیل و واکاوی آثار ادبی آنان نیز، باید با در نظر گرفتن این مؤلفه صورت گیرد تا تحلیل واقع نگرانه و قابل استفاده باشد.
اگر به مرور تاریخ ادبیات ایران و جهان بپردازیم، متوجه خواهیم شد که مسیر حرکت ادبیات یک کشور، از نقطه «آرمان گرایی» آغاز و پس از عبور از منزل «واقع گرایی»، در بستر ناکامی های اجتماعی، به نقطه روزمرّه گی ختم می شود. درواقع، اگر ادبیات کشوری بعد از گذر از منزل «آرمان خواهی»، در دایره «واقع گرایی» که نقطه اعتدال است به حرکت خود ادامه دهد، دچار روزمرّه گی نمی شود. اما عموماً بحران ها و ناکامی های سیاسی ـ اجتماعی، آن را از دایره «واقع گرایی» و اعتدال منحرف و دچار روزمرّه گی می کند.
ما برای تشریح بهتر موضوع، نگاهی مختصر به مؤلفه ها و مشخصه های هر یک از این دوره ها می اندازیم:


مؤلفه های ادبیات دوره آرمان گرایی (انقلاب)
وقتی ایجاد تحول و دگرگونی در بنیان های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی یک جامعه، از طریق روش های قانونی، مسالمت آمیز و آشتی جویانه به بن بست می رسد، جامعه تحوّل خواه، برای دستیابی به مطالبات خویش، به روش های انقلابی روی می آورد. انقلاب اسلامی ایران، محصول چنین تحولی بود.
«ادبیات انقلاب» هم، به اقتضای ذات و ماهیت خود، ادبیاتی آرمانی است، یعنی ادبیاتی که به حداقل مطالبات اجتماعی توجه دارد و تحقق این مطالبات انباشته شده را مورد توجه خویش قرار می دهد. البته بدیهی است جامه عمل پوشاندن به چنین آرمان بزرگی، در کوتاه مدت قابل تحقق نیست و در طول زمان میسر می شود.
اما ادبیات دوره انقلاب، از مؤلفه هایی برخوردار است که اشاره به آنها برای درک بیشتر مطلب خالی از فایده نیست:
مطلق انگاری
در نگاه شاعر انقلاب، جهان سیاه و سفید است، در یک سو ظلمت است و یک سو نور و حد واسطی بین این دو نمی توان یافت. در ذهن و زبان شاعر انقلاب، مردم به دو گروه تقسیم می شوند: گروهی که در جبهه مدافع قرار گرفته اند و گروهی که در جبهه مخالف اند و در این میانه، تصوّر این که جبهه سومی هم می تواند وجود داشته باشد، غیر قابل قبول است.
تک صدایی
با پیروزی انقلاب و حاکمیت گفتمان آن در جامعه، ادبیات نیز متأثر از چنین گفتمانی به سمت« تک صدایی» حرکت می کند و صداهای دیگر در حاشیه قرار می گیرند. البته این اتفاق تا حدودی طبیعی است، چرا که پیروزی انقلاب، به معنای پیروزی اراده مردم و تحقق خواسته های آنان است و بدیهی است که صدای این مردم باید شنیده شود و مطالبات و خواسته های آنان در اولویت قرار گیرد. بر این اساس، ادبیات انقلاب تا سال ها در مسیر« تک صدایی» به پیش می رود و از لابلای آثار ادبی متولد شده در سال های آغازین انقلاب، به ندرت می توان صداهای دیگری را شنید.
شُعارزدگی (سیاست زدگی)
بعد از هر انقلاب، ادبیاتی که به تبع آن شکل می گیرد، ادبیاتی آرمانی، اما سیاست زده و شعارمحور است. نسل اول شاعران هر انقلاب، از بطن توده های مردم بر می خیزند و خود را متعهد به همراهی و همدلی با مردم انقلابی می دانند. آن ها از ادبیات به عنوان محملی برای واگویه مطالبات مردمی استفاده می کنند. در چنین موقعیتی، ادبیات یک کشور نیز چون مردم، سیمایی معترض و پرخاش گر پیدا می کنند و به ناگزیر از جوهره ادبی و ذات زیباشناسانه خود به دور می ماند و برای همنوایی با خواست های مردم انقلابی و پاسخگویی به مطالبات اجتماعی، به سمت «شُعارزدگی» گرایش پیدا می کند. مثال معروف این موضوع، ادبیات دوران مشروطه است که محصولات آن، بیش تر به بیانیه های تند سیاسی و اجتماعی شبیه است.


مؤلفه های ادبیات دوره واقع گرایی (اعتدال)
بعد از گذار از دوره انقلاب و رسیدن به منزل «اعتدال»، ادبیات از «آرمان گرایی مطلق» دست می کشد و به «آرمان گرایی واقع بینانه» روی می آورد؛ به این معنا که شاعران و نویسندگان، فرصت ها و تهدیدهای جامعه را بهتر و واقع گرایانه تر می بینند و درک می کنند و البته درصدد بیان هنرمندانه آن برمی آیند.
اما منظور از «آرمان خواهی واقع بینانه» چیست؟ دوران اعتدال، دوره تعدیل آرمان ها و انطباق آنها با واقعیت های اجتماعی است. اگر پیش از این، نگاه شاعران صرفاً به حداقل مطالبات اجتماعی (و طبعاً انقلابی) معطوف بود، در این دوره، تحقق آرمان ها در بستر واقع گرایی دنبال می شود. برای مثال، اگر در دوره انقلاب، تحقق سطحی از «عدالت» دنبال می شد، در دوره اعتدال، این آرمان با اندازه گیری ظرفیت اجتماعی وعطف توجه به زیرساخت های موجود پایش و دنبال می شود. در چنین فضایی، جزم اندیشی و مطلق انگاری در شعر، که خاص دوره انقلابی گری است، وجود ندارد. شاعر دوران اعتدال، اکنون نگاه معتدلانه و واقع بینانه ای، بدون توجه به سابقه هیاهوهای انقلابی، به موضوعات جامعه خود دارد و از راهگذر این نگاه معتدلانه، شعرش را سامان می دهد.
بدین سان، شعری که محصول «آرمان گرایی واقع بینانه» است، از مؤلفه های زیر برخوردار می شود:
ـ برخورداری از جهان بینی خاکستری و حذف دیدگاه سیاه و سپید
ـ چند صدایی
ـ تلفیق هنرمندانه صورت و معنا و اعتدال بین فُرم و محتوا
ـ جزیی نگری و عینی گرایی
شاعران دوره اعتدال، شاعرانی واقع بین، تحوّل خواه، خلّاق و نقدپذیرند؛ از مطلق انگاری به دورند و بیشتر در اندیشه نقشی هستند که در مسیر تداوم انقلاب، از آنها برجای می ماند.


دوره انفعال ادبی
پیش تر گفته شد که اگر دوره اعتدال، تثبیت نشود و خواست های اجتماعی سیاسی هنرمندان و شاعران محقق نگردد، دوره انفعال ادبی، سر می رسد و افتادن در گرداب «روزمرِّگی» و یا به تعبیری دیگر، روزمرّه گی، ریشه در ناکامی های سیاسی ـ اجتماعی شاعران دارد. زمانی که شاعران آرمان خواه، پس از گذشت زمانی از انقلاب و دوران اعتدال و تثبیت آن، جامعه را در دستیابی به اهداف و آرمان های انسانی خویش دچار مشکل می بینند. به دو شکل عکس العمل نشان می دهند: گروهی با پذیرش واقعیت و با این اعتقاد که «شکست مقدمه پیروزی است»، درصدد احیاء و بازسازی توان فکری و فرهنگی خود بر می آیند و با تحلیل و ارزیابی شرایط موجود، شیوه های جدیدی را برای پیگیری مطالبات جامعه و ادامه راه انتخاب می کنند و گروه دیگر، اساساً در دام و بند روزمرّه گی گرفتار می آیند و مطالبات، آرمان ها و خواست های خود را به کناری می نهند. مثال بسیار روشن این دو دیدگاه را می توان در وقایع ادبی پس از کودتای ۲۸ مرداد، در شعر شاعرانی چون نادر نادرپور (دسته دوم) و مهدی اخوان ثالث (دسته اول) مشاهده کرد.
اما آن گروه از شاعران آرمان خواه و حقیقت جو که سرنوشتِ محتوم تاریخ را «پیروزی حق بر باطل» و «نور بر ظلمت» می دانند، با شکست فرو نمی پاشند و با امید به آینده، خود را برای نبردی دیگر آماده می سازند تا در فردای روشن، عروس پیروزی را در آغوش بگیرند.
روزمرّه گی، محصول فاصله گرفتن از آرمان ها
پیش تر اشاره شد که مبتلا شدن به روزمرّه گی در ادبیات، با فاصله گرفتن از آرمان خواهی ارتباط تنگاتنگ دارد. مرور جریان شعر انقلاب در هر سه بستر ذکر شده، به خوبی فرآیند رسوخ روزمرّه گی به ادبیات انقلاب، به خصوص شعر انقلاب را نشان می دهد. در شعر انقلاب اسلامی، پس از دوره اول (تا پایان جنگ)، دوره دوم و پس از مدتی کوتاه، دوره سوم آغاز می شود.
بعد از پذیرش قطعنامه ۵۹۸، «شعر اعتراض» در بطن ادبیات انقلاب اسلامی شکل می گیرد. شعرهایی که ذیل این عنوان قرار می گیرند، عموماً شعرهایی با مضامین تند سیاسی و اجتماعی هستند که در آنها، شاعر به تحلیل و ارزیابی خود از شرایط فرهنگی ـ سیاسی بعد از جنگ پرداخته است. شعر شاعران این دوره، شعری است که در میدان جنگ «فقر و غنا» و در زمانه کمرنگ شدن ارزش های انقلاب اعلام موجودیت می کند. شعری حسرت زده، معترض و پرخاش گر. معترض به استحاله فرهنگی، معترض به تبعیض و نابرابری های اجتماعی و اقتصادی، معترض به احیای فرهنگ اشرافیت، معترض به سرمایه سالاری و افزایش فاصله های طبقاتی در جامعه و معترض به خاموشی و فراموشی مردان جبهه و جنگ و شهدا و...
در واقع شاعرانی که بعد ازجنگ با این رویکرد به سرودن شعر پرداختند، شاعران آرمان گرایی بودند که صدای بازگشت از آرمان ها را می شنیدند و با تکیه بر هنر خود، می خواستند انقلاب و هنر انقلاب را هم چنان در مسیر آرمان خواهی انقلابی نگه دارند.
مرحوم «قیصر امین پور» از جمله نخستین شاعرانی بود که در این دوره از معبر «مقاومت مثبت»، زبان به اعتراض گشود و زنگ خطر روزمرّه گی را به صدا درآورد. او ما را دیگربار به «خویشتنِ خویش» ارجاع داد تا هویت انسانی خویش را از یاد نبریم، زندگی را لب طاقچه «عادت» به فراموشی نسپاریم و سرنوشت خود را به «هر چه باداباد» پیوند نزنیم تا روزی در رهگذر لحظه های تکراری، ناممان در ستون «تسلیت»ها برای آیندگان به یادگار بماند! برای خاتمه سخن، شعر معروف او را که گواه نگاه دقیق او به اینموضوع است، با هم مرور می کنیم:
خسته ام از آرزوها، آرزوهای شعاری
شوق پرواز مجازی، بال های استعاری
لحظه های کاغذی را، روز وشب تکرار کردن
خاطرات بایگانی، زندگی های اداری
آفتاب زرد و غمگین، پله های رو به پایین
سقف های سرد و سنگین، آسمان های اجاری
با نگاهی سرشکسته، چشم هایی پینه بسته
خسته از درهای بسته، خسته از چشم انتظاری
صندلی های خمیده، میزهای صف کشیده
خنده های لب پریده، گریه های اختیاری
عصر جدول های خالی، پارک های این حوالی
پرسه های بی خیالی، نیمکت های خماری
رونوشت روزها را، روی هم سنجاق کردم
شنبه های بی پناهی، جمعه های بی قراری
عاقبت پرونده ام را، با غبار آرزوها
خاک خواهد بست روزی، باد خواهد برد، باری
روی میز خالی من، صفحه باز حوادث
در ستون تسلیت ها، نامی از ما یادگاری!
پاسخ
آگهی


[-]
به اشتراک گذاری/بوکمارک (نمایش همه)
google Facebook cloob Twitter
برای ارسال نظر وارد حساب کاربری خود شوید یا ثبت نام کنید
شما جهت ارسال نظر در مطلب نیازمند عضویت در این انجمن هستید
ایجاد حساب کاربری
ساخت یک حساب کاربری شخصی در انجمن ما. این کار بسیار آسان است!
یا
ورود
از قبل حساب کاربری دارید? از اینجا وارد شوید.

موضوعات مرتبط با این موضوع...
  بیوگرافی آرمان ضیائی فر
Subarrow مشکی تیره♡ (فصل دوم) پایان..
  تا پایان زمان
Exclamation پایان جشنواره داستان‌نویسی رضوی به زبان ترکی!
Star می‌توانید پایان‌نامه‌تان را غیرحضوری به کتابخانه ملی بفرستید!
Wink آغاز طرح تابستانه کتاب!
Thumbs Up آغاز به کار جشنواره بین‌المللی پروین اعتصامی در تبریز
Star آغاز فروش کتاب خاطرات مقام معظم رهبری
Star آغاز کار انجمن قلم شهرستان بشاگرد
Thumbs Up پایان جشنواره پایتخت کتاب و روستاها و عشایر دوستدار کتاب

پرش به انجمن:


کاربرانِ درحال بازدید از این موضوع: 1 مهمان