بازی آنلاین
آپلود عکس
موسـیـقـی و ادبـیـات
موسـیـقـی و ادبـیـات بـه عـنوان دو فصل جدا نشـدنی از دیـربـاز مورد توجه خاص قـرار گـرفته اند تا جایـیـ که نمیـ‌توان مرزی واقـعـی بـیـنشـان قـرار داد و ایـن در حالـیـ‌سـت که ایـن دو مقـولـه بـا توجه بـه بـسـترهـای گـوناگـون دارای اسـتقـلـال و شـخصیـت‌هـای خاص خود هـسـتند. وقـتی بـه ادبـیـات کلـاسـیـک ایـران رجوع میـ‌کنیـم می بـیـنیـم اکثر شـاعـران فارسـیـ‌زبـان موسـیـقـیـ‌شـناس هـم هـسـتند و بـعـضا نوازندگـی و خوانندگـی هـم میـ‌کنند، اما نه بـهـ‌عـنوان موزیـسـیـن، بـلـکه بـه عـنوان شـاعـرانی که از موسـیـقـی اسـتفادهـ‌ی ابـزاری میـ‌کردند، بـه ایـن ترتیـب که شـعـرهـای خود را بـا توجه بـه محتوای آن، در مقـام بـه خصوصی که هـماهـنگـی کامل بـا هـم داشـتند، بـه هـمراه سـاز و بـا آواز اجرا میـ‌کردند، بـا ایـن هـدف که اثر شـعـری خود را بـهـتر و بـا قـدرت بـیـشـتری بـه مخاطب خود ارائه کنند. موسـیـقـی بـه عـنوان هـنری که بـیـ‌واسـطه و از بـکرتریـن راهـ، بـا مخاطب بـرخورد میـ‌کند، بـه نسـبـت و بـا توجه بـه شـرایـط گـوناگـون، تاثیـر عـمیـق تری از سـایـر هـنرهـا دارد.
مـوسـیـقـی در شــعر
از پیـش از اسـلـام کـه شــعر بـه صـورت هـجـایـی بـود نـوع یـهـمـاهـنـگـی مـیـان هـجـاهـا انـرااز نـثر مـتمـایـز مـی کـرد سـپس یـا پدیـدآمـدن شــعرمـوزونـ، قـواعدی نـیـز بـرای بـرابـر سـاختن هـجـاهـای شــعر بـا مـوسـیـقـی مـتداول گـردیـد .
"بـرابـر کـردن هـجـاهـا یـا سـیـلـاب هـای کـلـام را بـا اصـوات در قـدیـم تقـطیـع مـی گـفتنـد و مـعروف اسـت کـه بـرای اولـیـن بـار ایـن رسـم توسـط نـکـیـسـا یـکـی از خوانـنـدگـان و نـوازنـدگـان نـامـدار عصـر خسـرو پرویـز سـاسـانـی مـعمـول گـشــته اسـت ."(طهـمـاسـسـبـی 40)
شــعر و مـوسـیـقـی هـر دو بـر وزن و تخیـل و آهـنـگ اسـتوارنـد و بـر روح تاثیـری مـشــترک دارنـد."خواجـه نـصـیـر الـدیـن از هـمـیـن اتحـاد، مـنـشــا و مـنـظور رابـطه قـطعی ایـن دو پدیـده روانـی بـشــر را بـا روش مـنـطقـی بـه اثبـات مـی رسـانـد ."(رازانـی 107)
"علـم عروض مـعرف رابـطه شــعر ومـوسـیـقـی اسـت بـه هـمـیـن جـهـت شــایـد بـتوان گـفت کـه نـیـاکـان مـا عروض را از کـسـی تقـلـیـد نـکـرده انـد چه شــعر و مـوسـیـقـی از خواص طبـیـعی و غریـزی بـشــر اسـت و غریـزه از کـسـی و چیـزی جـز فطرت تبـعیـت نـمـی کـنـد خاصـه کـه شــعر و رقـص ومـوسـیـقـی زاده طبـیـعت و فرزنـد یـک مـادرنـد یـا بـه عبـارت دیـگـر تنـاسـب در وزن وقـتی بـه قـالـب الـفاظ در ایـد شــعر اسـت و هـر گـاه بـه صـورت نـغمـه جـلـوه گـر شــود مـوسـیـقـی واگـر بـه شــکـل حـرکـت و جـنـبـش خارجـی بـیـرون ایـد رقـص اسـت ."(هـمـانـ)
شــعر رودکـی «بـوی جـوی مـولـیـان آیـد هـمـیـ/ یـاد یـار مـهـربـان آیـد هـمـیـ» غزلـی اسـت کـه بـنـا بـر روایـت چهـار مـقـالـه ی نـظامـی عروضی رودکـی هـمـراه بـا چنـگ آن را در پرده ی عشــاق نـواخت.
در اشــعار مـولـانـا جـلـالـ‌الـدیـن بـلـخی نـیـز گـاهـی بـه مـوسـیـقـی مـحـض بـر مـیـ‌خوریـمـ.
هـجـاهـا و حـروف تبـدیـل بـه کـاراکـترهـای ریـتم و مـلـودی مـیـ‌شــونـد. حـروف بـا رنـگـ‌آمـیـزی و توالـیـ‌هـا و تکـرارهـا بـه ایـجـاد ریـتم مـیـ‌انـجـامـد.
ای عشــق هـرجـا مـی روی مـا را مـکـن ازخود جـدا
گـوشــم بـکـش گـوشــم بـکـش بـهـر خدا بـهـر خدا
هـمـچنـیـن اسـت حـافظ کـه بـرخی واژه هـای شــعر او بـه دلـیـل حـروف زنـگ دار و صـدادار نـوعی مـوسـیـقـی دارنـد. حـافظ چنـیـن هـنـری را داشــته اسـت کـه واژه هـایـی بـرگـزیـنـد کـه احـسـاس مـوسـیـقـی را در انـسـان بـیـدار کـنـد. از ایـن رو سـروده هـای او نـاخودآگـاه گـذشــته از نـظم یـک قـطعه ی مـوسـیـقـی اسـت:
عشــق تو سـرنـوشــت مـنـ، خاک درت بـهـشــت مـنـ
مـهـر رخت سـرشــت مـنـ، راحـت مـن رضای تو
تکـرار حـرف «شــیـنـ» و «ت» در ایـن بـیـت و زنـگـی کـه از ادای آن حـاصـل مـی شــود، بـرای گـوش آشــنـا بـه مـوسـیـقـی در حـکـم طنـیـن سـاز "سـنـجـ" در یـک قـطعه مـوسـیـقـی اسـت پس مـی توان گـفت حـافظ مـوسـیـقـی شــنـاس و یـا مـوسـیـقـی دان بـوده اسـت
.
نـسـبـت شــعرو مـوسـیـقیـ
در ایـن کـه کـدام از دو هـنـر مـوسـیـقی و شــعر بـه هـم مـحتاج تر هـسـتنـد قدمـا زیـاد بـحث کـرده بـه ایـن نـتیـجه رسـیـده انـد کـه شــعربـی آهـنـگ کـامـل ولــی مـوسـیـقی بـدون شــعر از بـیـان مـطلــب عاجز اسـت ؛ چنـانـکـه امـیـر خـسـرو دهـلــوی شــعر را بـه عروسـی تشــبـیـه کـرده و نـغمـه را زیـور ان دانـسـته اسـت.
نـظم را حاصل عروسـی دان و نـغمـه زیـورش
نـیـسـت بـی عیـب ار عروس خـوب بـی زیـوربـود (طهـمـاسـبـی 39)
قدمـا مـعتقد بـوده انـد مـوسـیـقی بـه تنـهـایـی قادر بـه توصیـف عواطف نـیـسـت وتنـهـا بـرای زیـنـت کـلــام بـادی بـه کـار رود امـیـر خـسـرو دهـلــوی قطعه ای در ایـن زمـیـنـه سـروده اسـت کـه هـمـیـن بـرتری شــعر بـر مـوسـیـقی را نـشــان مـی دهـد و در انـتهـا مـی گـویـد
گـر کـنـد مـطرب بـسـی هـان هـان و هـون هـون و سـرود
چون سـخـن نـبـود هـمـه بـی مـعنـی و ابـتر بـود
(رازانـی 90)
فردوسـی شــاعر بـزرگـوار مـلــی ایـران نـیـز رامـشــگـران را شــعر خـوان و شــعر دان بـه شــمـار اورده و غزل و مـوسـیـقی را هـم عنـان قلــمـداد کـرده اسـت :
بـر آمـدخـروش از دل زیـر و بـم فراوان شـــــــده شــادی انـدوه کـمـ
نـشــسـتنـد خـوبـان بـــربـــــط نــــواز یـکـی عود سـوز و یـکـی عود سـاز
سـرایـنـده ای ایـن غزل سـاز کـرد دف و چنـگ و نـی را هـم آواز کـرد
هـمـچنـیـنـ"کـانـت در مـقایـسـه شــعر ومـوسـیـقی بـرتری را از ان گـویـنـده مـی پنـدارد و شــاعر را ازآهـنـگـسـاز بـالــاتر مـی شــمـارد . او گـویـد گـر چه مـوسـیـقی از سـایـر هـنـر هـای زیـبـا مـطبـوع تر اسـت ولــی چون چیـزی نـمـی امـوزد و شــعربـه مـنـزلــه غذای روح اسـت کـلــام مـقدم بـر صوت مـی بـاشــد ."(هـمـان 88)
موسـیـقـی و ادبـیـات بـه عـنوان دو فصل جدا نشـدنی از دیـربـاز مورد توجه خاص قـرار گـرفته اند تا جایـیـ که نمیـ‌توان مرزی واقـعـی بـیـنشـان قـرار داد و ایـن در حالـیـ‌سـت که ایـن دو مقـولـه بـا توجه بـه بـسـترهـای گـوناگـون دارای اسـتقـلـال و شـخصیـت‌هـای خاص خود هـسـتند. وقـتی بـه ادبـیـات کلـاسـیـک ایـران رجوع میـ‌کنیـم می بـیـنیـم اکثر شـاعـران فارسـیـ‌زبـان موسـیـقـیـ‌شـناس هـم هـسـتند و بـعـضا نوازندگـی و خوانندگـی هـم میـ‌کنند، اما نه بـهـ‌عـنوان موزیـسـیـن، بـلـکه بـه عـنوان شـاعـرانی که از موسـیـقـی اسـتفادهـ‌ی ابـزاری میـ‌کردند، بـه ایـن ترتیـب که شـعـرهـای خود را بـا توجه بـه محتوای آن، در مقـام بـه خصوصی که هـماهـنگـی کامل بـا هـم داشـتند، بـه هـمراه سـاز و بـا آواز اجرا میـ‌کردند، بـا ایـن هـدف که اثر شـعـری خود را بـهـتر و بـا قـدرت بـیـشـتری بـه مخاطب خود ارائه کنند. موسـیـقـی بـه عـنوان هـنری که بـیـ‌واسـطه و از بـکرتریـن راهـ، بـا مخاطب بـرخورد میـ‌کند، بـه نسـبـت و بـا توجه بـه شـرایـط گـوناگـون، تاثیـر عـمیـق تری از سـایـر هـنرهـا دارد.
مـوسـیـقـی در شــعر
از پیـش از اسـلـام کـه شــعر بـه صـورت هـجـایـی بـود نـوع یـهـمـاهـنـگـی مـیـان هـجـاهـا انـرااز نـثر مـتمـایـز مـی کـرد سـپس یـا پدیـدآمـدن شــعرمـوزونـ، قـواعدی نـیـز بـرای بـرابـر سـاختن هـجـاهـای شــعر بـا مـوسـیـقـی مـتداول گـردیـد .
"بـرابـر کـردن هـجـاهـا یـا سـیـلـاب هـای کـلـام را بـا اصـوات در قـدیـم تقـطیـع مـی گـفتنـد و مـعروف اسـت کـه بـرای اولـیـن بـار ایـن رسـم توسـط نـکـیـسـا یـکـی از خوانـنـدگـان و نـوازنـدگـان نـامـدار عصـر خسـرو پرویـز سـاسـانـی مـعمـول گـشــته اسـت ."(طهـمـاسـسـبـی 40)
شــعر و مـوسـیـقـی هـر دو بـر وزن و تخیـل و آهـنـگ اسـتوارنـد و بـر روح تاثیـری مـشــترک دارنـد."خواجـه نـصـیـر الـدیـن از هـمـیـن اتحـاد، مـنـشــا و مـنـظور رابـطه قـطعی ایـن دو پدیـده روانـی بـشــر را بـا روش مـنـطقـی بـه اثبـات مـی رسـانـد ."(رازانـی 107)
"علـم عروض مـعرف رابـطه شــعر ومـوسـیـقـی اسـت بـه هـمـیـن جـهـت شــایـد بـتوان گـفت کـه نـیـاکـان مـا عروض را از کـسـی تقـلـیـد نـکـرده انـد چه شــعر و مـوسـیـقـی از خواص طبـیـعی و غریـزی بـشــر اسـت و غریـزه از کـسـی و چیـزی جـز فطرت تبـعیـت نـمـی کـنـد خاصـه کـه شــعر و رقـص ومـوسـیـقـی زاده طبـیـعت و فرزنـد یـک مـادرنـد یـا بـه عبـارت دیـگـر تنـاسـب در وزن وقـتی بـه قـالـب الـفاظ در ایـد شــعر اسـت و هـر گـاه بـه صـورت نـغمـه جـلـوه گـر شــود مـوسـیـقـی واگـر بـه شــکـل حـرکـت و جـنـبـش خارجـی بـیـرون ایـد رقـص اسـت ."(هـمـانـ)
شــعر رودکـی «بـوی جـوی مـولـیـان آیـد هـمـیـ/ یـاد یـار مـهـربـان آیـد هـمـیـ» غزلـی اسـت کـه بـنـا بـر روایـت چهـار مـقـالـه ی نـظامـی عروضی رودکـی هـمـراه بـا چنـگ آن را در پرده ی عشــاق نـواخت.
در اشــعار مـولـانـا جـلـالـ‌الـدیـن بـلـخی نـیـز گـاهـی بـه مـوسـیـقـی مـحـض بـر مـیـ‌خوریـمـ.
هـجـاهـا و حـروف تبـدیـل بـه کـاراکـترهـای ریـتم و مـلـودی مـیـ‌شــونـد. حـروف بـا رنـگـ‌آمـیـزی و توالـیـ‌هـا و تکـرارهـا بـه ایـجـاد ریـتم مـیـ‌انـجـامـد.
ای عشــق هـرجـا مـی روی مـا را مـکـن ازخود جـدا
گـوشــم بـکـش گـوشــم بـکـش بـهـر خدا بـهـر خدا
هـمـچنـیـن اسـت حـافظ کـه بـرخی واژه هـای شــعر او بـه دلـیـل حـروف زنـگ دار و صـدادار نـوعی مـوسـیـقـی دارنـد. حـافظ چنـیـن هـنـری را داشــته اسـت کـه واژه هـایـی بـرگـزیـنـد کـه احـسـاس مـوسـیـقـی را در انـسـان بـیـدار کـنـد. از ایـن رو سـروده هـای او نـاخودآگـاه گـذشــته از نـظم یـک قـطعه ی مـوسـیـقـی اسـت:
عشــق تو سـرنـوشــت مـنـ، خاک درت بـهـشــت مـنـ
مـهـر رخت سـرشــت مـنـ، راحـت مـن رضای تو
تکـرار حـرف «شــیـنـ» و «ت» در ایـن بـیـت و زنـگـی کـه از ادای آن حـاصـل مـی شــود، بـرای گـوش آشــنـا بـه مـوسـیـقـی در حـکـم طنـیـن سـاز "سـنـجـ" در یـک قـطعه مـوسـیـقـی اسـت پس مـی توان گـفت حـافظ مـوسـیـقـی شــنـاس و یـا مـوسـیـقـی دان بـوده اسـت
.
نـسـبـت شــعرو مـوسـیـقیـ
در ایـن کـه کـدام از دو هـنـر مـوسـیـقی و شــعر بـه هـم مـحتاج تر هـسـتنـد قدمـا زیـاد بـحث کـرده بـه ایـن نـتیـجه رسـیـده انـد کـه شــعربـی آهـنـگ کـامـل ولــی مـوسـیـقی بـدون شــعر از بـیـان مـطلــب عاجز اسـت ؛ چنـانـکـه امـیـر خـسـرو دهـلــوی شــعر را بـه عروسـی تشــبـیـه کـرده و نـغمـه را زیـور ان دانـسـته اسـت.
نـظم را حاصل عروسـی دان و نـغمـه زیـورش
نـیـسـت بـی عیـب ار عروس خـوب بـی زیـوربـود (طهـمـاسـبـی 39)
قدمـا مـعتقد بـوده انـد مـوسـیـقی بـه تنـهـایـی قادر بـه توصیـف عواطف نـیـسـت وتنـهـا بـرای زیـنـت کـلــام بـادی بـه کـار رود امـیـر خـسـرو دهـلــوی قطعه ای در ایـن زمـیـنـه سـروده اسـت کـه هـمـیـن بـرتری شــعر بـر مـوسـیـقی را نـشــان مـی دهـد و در انـتهـا مـی گـویـد
گـر کـنـد مـطرب بـسـی هـان هـان و هـون هـون و سـرود
چون سـخـن نـبـود هـمـه بـی مـعنـی و ابـتر بـود
(رازانـی 90)
فردوسـی شــاعر بـزرگـوار مـلــی ایـران نـیـز رامـشــگـران را شــعر خـوان و شــعر دان بـه شــمـار اورده و غزل و مـوسـیـقی را هـم عنـان قلــمـداد کـرده اسـت :
بـر آمـدخـروش از دل زیـر و بـم فراوان شـــــــده شــادی انـدوه کـمـ
نـشــسـتنـد خـوبـان بـــربـــــط نــــواز یـکـی عود سـوز و یـکـی عود سـاز
سـرایـنـده ای ایـن غزل سـاز کـرد دف و چنـگ و نـی را هـم آواز کـرد
هـمـچنـیـنـ"کـانـت در مـقایـسـه شــعر ومـوسـیـقی بـرتری را از ان گـویـنـده مـی پنـدارد و شــاعر را ازآهـنـگـسـاز بـالــاتر مـی شــمـارد . او گـویـد گـر چه مـوسـیـقی از سـایـر هـنـر هـای زیـبـا مـطبـوع تر اسـت ولــی چون چیـزی نـمـی امـوزد و شــعربـه مـنـزلــه غذای روح اسـت کـلــام مـقدم بـر صوت مـی بـاشــد ."(هـمـان 88)
![[-]](http://www.flashkhor.com/forum/images/collapse.gif "[-]")
