اعمال شب قدر

[م‍حمّد]

یک. توجه به اهمیت شب قدر

خداوند متعال در قرآن مجید، خطاب به رسول گرامی اسلام درباره ماه مبارک رمضان می فرماید: «ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم؛ ولی تو چه می دانی که شب قدر چیست؟ در فضیلت شب قدر همین بس که با فضیلت تر از هزار ماه است» و این تشبیه، حاکی از برابری؛ بلکه برتری یک شب با یک عمر است و خود عدد هزار، نشان از کثرت و مبالغه در عظمت و شأن دارد.
در شب قدر، سرنوشت انسان رقم زده می شود[1] و اگر کسی این را بداند، مراقبت بیشتری در استفاده صحیح از این فرصت گران بها خواهد کرد.
دو. توبه
از بهترین کارها در این شب، توبه است؛ اگرچه توبه همیشه پسندیده است. خداوند متعال با صراحت می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ التَّوَّابِینَ»[2]؛ «همانا خداوند توبه کاران را دوست دارد».
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: «آدمیان خطا می کنند و بهترین خطاکاران توبه کنندگان اند»[3].
شهید مطهری درباره ماه مبارک رمضان می گوید: «به خدا قسم! یک روز (ماه رمضان) یک روز است، یک ساعتش یک ساعت است. یک شب را اگر به تأخیر بیندازیم، اشتباه می کنیم! نگویید فردا شب، شب بیست و سوم ماه رمضان است. یکی از شب های قدر است و برای توبه بهتر است! نه، همین امشب از فردا شب، بهتر است. همین ساعت از یک ساعت بعد بهتر است. هر لحظه از لحظه بعدش بهتر است. عبادت بدون توبه قبول نیست، اول باید توبه کرد. گفت: شست و شویی کن و آن گه به خرابات خرام».
توبه مراحلی و منازلی دارد و اولین قدم آن، «پشیمانی از کارهای نادرست گذشته» است؛ به طوری که نخواهد به آن راه برگردد و از اینکه رفتارهای گذشته را تکرار کند، تنفر داشته باشد.
حضرت حق می فرماید: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا تُوبُوا إِلَی اللَّهِ تَوْبَةً نَصُوحاً»[4]. توبه نصوح؛ یعنی، توبه ای بدون بازگشت به گذشته.
سه. دعا
بنده ای که از بیراهه به راه و از گمراهی به نور راه یافته و به منزل یار رسیده است؛ شایسته است که او را صدا بزند و با او ارتباط برقرار کند. «دعا» ارتباط با خداوند است و ذکرها و تسبیحات و مناجات ها شرح حال نیازمندِ درگاه خدا و شیفته گفت و گو با پروردگار است. دعا اگر بیان حال نباشد، دعا نیست. [5]
زندگی به گونه ای است که خواه ناخواه، توجّه انسان را به امور مادی جلب می کند؛ امّا انسان برای تقرّب به خدا آفریده شده است و باید از تمام جوانب زندگی، برای نیل به این مقصود بهره گیرد. یکی از بهترین راه ها برای این منظور، آن است که هر روز، لحظاتی از عمر خود را صرف توجّه خالص به بارگاه الهی کند.
«حقیقت دعا»، توجه به بارگاه حضرت معبود است و برای مؤمنان نوعی معراج روحی و معنوی به حساب می آید. دعا تنها بر زبان آوردن پاره ای کلمات نیست. حقیقت و روح دعا، توجّه قلبی انسان به خداوند توانا و مهربان است و کارآیی این توجه، به میزان معرفت و محبت انسان به خداوند بستگی دارد.
حقیقت دعا، چیزی جز عبادت نیست و حتی به دلیل توجّه بیشتر به خداوند در آن، شاید بر بسیاری از اعمال دیگر ترجیح داشته باشد. در روایتی از پیامبر (صلی الله علیه وآله) نقل شده است:
«الدُّعاءُ مُخُّ الْعِبادَةِ»[6]
؛ «دعا به منزله مغز عبادت است».
کسی که دست خویش را به درگاه الهی بالا می برد، پیشانی بر خاک می ساید، اشک از دیدگان سرازیر می کند، با دعای خود از او حاجت می خواهد، نهایت شکستگی و عجز خود را نشان می دهد و در واقع، اعتراف به بندگی و اعلام تسلیم در برابر اراده و فرمان خداوند است.
پس حقیقت دعا چیزی جز عبادت نیست؛ بلکه بالاترین عبادت و به تعبیر حدیث شریف «مغز» تمام عبادات است.
چهار. استغفار
حداقل یکصد استغفار در شب های قدر وارد شده است [7].
پنج. تلاوت قرآن
از آنجایی که شب قدر، شب نزول قرآن است، بهترین عهدنامه با پروردگار، تلاوت قرآن کریم است. از این رو خواندن با تأمل و تدبر در همه اوقات- به خصوص چنین شب هایی- بسیار مناسب است.
خداوند در قرآن کریم می فرماید: «فَاقْرَؤُا ما تَیسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ»[8]؛ «هر چه از قرآن میسر می شود، بخوانید».
شش. شب زنده داری
تمام این برکات و فیض ها، در پرتو شب زنده داری و احیای شب قدر، قابل دستیابی است؛ به ویژه اگر در مسجد به میزبانی خدا و در میان دیگر بندگان پاک خداوند انجام گیرد.
امام باقر (علیه السلام) فرمود: «هر که در شب قدر احیا کند، گناهانش آمرزیده می شود؛ اگر چه به عدد ستارگان آسمان باشد»[9]. [10]
هفتم. معرفت یابی و خودشناسی
پس از غنیمت شمردن فرصت ها و بازنگری در افکار و اعمال خود و عزم جدی بر ترک گناهان و. . . دل ها، آماده شناخت هر چه بیشتر و دریافت های شهودی می گردد. چه اینکه:
یکم. به فرموده امام علی (علیه السلام): معرفت، مایه نورانیت دل [11]، باعث رسیدن انسان به مقام رستگاری و مقام قدسی [12] و دلیل بر فضیلت انسان [13] است و اولین و مهم ترین رکن ایمان، شناخت خداوند است. [14]
دوم. در بین معارف، والاترین آنها، شناخت خداوند سبحان است. [15]
سوم. شناخت حقیقی خدا، انسان را به مقام شامخ خلافت الهی نایل می کند؛ آن چنان که مظهر اسمای او می گردد.
البته خودشناسی، مقدمه چنین معرفتی است
«من عرف نفسه فقد عرف ربّه»[16]
و اگر کسی خودش را نشناسد- که از کجا آمده و برای چه آمده است و به کجا خواهد رفت- چگونه ممکن است خدا را بشناسد. [17]
در بعضی از روایات آمده است: «خودشناسی، سودمندترین معارف است»[18]؛ این بدان جهت است که شخص مراقب خود خواهد بود و زندگی خود را بر مبنای صحیحی استوار و برای نیل به سعادت بزرگ برنامه ریزی خواهد کرد.
پی نوشت
[1] . بر اساس آيات 1- 5 سوره« قدر» و آيه 3« دخان» و نيز روايات متعدد.
[2] . بقره 2، آيه 222.
[3] . ميزان الحكمه، ج 2، ص 637، ح 2120.
[4] . تحريم 66، آيه 8.
[5] . براى آگاهى بيشتر ر. ك: محمدتقى، مصباح يزدى، بر درگاه دوست، صص 18- 22.
[6] . محمد باقر مجلسى، بحارالانوار، ج 93، باب 14، ص 300، روايت 37.
[7] . مستدرك الوسائل، ج 7، ص 474.
[8] . مزمل 73، آيه 20.
[9] . وسائل الشيعه، ج 7، ص 464.
[10] . در رابطه با اعمال شب‏هاى قدر به كتاب شريف مفاتيح الجنان مراجعه كنيد.
[11] .« المعرفه نور القلب»: غرر الحكم.
[12] .« المعرفة الفوز بالقدس»:غرر الحكم.
[13] .« المعرفة برهان الفضل»: غرر الحكم.
[14] .« الايمان معرفة بالقلب»: غررالحكم.« افضلكم ايماناً افضلكم معرفة»: بحارالانوار، ج 3، ص 14.
[15] . على عليه‏السلام:« معرفة اللّه سبحانه اعلى المعارف»: غرر الحكم. « جاء رجل الى رسول اللّه صلى‏الله‏عليه‏وآله قال: ما رأس العلم؟ قال: معرفة اللّه حق معرفته. قال: و ما حقّ معرفته؟ قال: أن تعرفه بلا مثل و لا شبه و تعرفه الها واحداً خالقاً قادراً، اولًا و آخراً، و ظاهراً و باطناً، لاكفوله، و لا مثل له، فذاك معرفة اللّه حقّ معرفته» : بحارالانوار، ج 3، ص 14.
[16] . غررالحكم.
[17] .« عجبت لمن يجهل نفسه كيف يعرف ربّه»: غررالحكم.
[18] .« معرفة النفس انفع المعارف»: غررالحكم.