آداب نماز جماعت

[م‍حمّد]

1-   اولویت  صف اوّل

قالَ الرِّضا - عَلَيْهِ السَّلامُ -:
وَ اِنْ كُنْتَ خَلْفَ الْاِمامِ فَلا تَقُومُ فِى الثَّانى اِنْ وَجَدْتَ فِى الْاَوَّلِ مَوْضِعاً 1
اگرمى‏ خواهى در پشت امام جماعت قرار بگيرى، تا زمانى كه در صف اوّل جاى خالى ‏براى تو هست در صف دوم قرار نگير.
2- فضيلت صف اوّل نمازجماعت :

1- اَفْضَلُ الصُّفُوفِ اَوَّلُها وَ هُوَ صَفُّ الْمَلائِكَةِ وَ اَفْضَلُ الْمُقَدَّمِ مَيامِنُ الْاِمام2  
امام علي (ع) فرمود: بهترين و با فضيلت‌ترين صفهاى نماز جماعت، صف اول است، و آن صف ملائكه است و بهترين جاى ‏صف اول سمت راست امام جماعت است.   
2- اِنَّ الصَّلاةَ فِى الصَّفِّ الْاَوَّلِ، كَالْجِهادِ فى سَبيلِ اللَّهِ - عَزَّ وَ جَلَّ 3
امام كاظم (ع) فرمود:  نماز در صف اوّل نماز جماعت، مانند جهاد در راه خداوند متعال است.
3- اِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى الَّذينَ يَصِلُونَ الصُّفُوفَ الْاَوَّلَ4
پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: همانا خداوند و فرشتگانش بر كسانى كه صف‏هاى اوّل نماز جماعت را به هم‏ پيوند مى‏ دهند، درود مى ‏فرستند.    
4- ثَلاثَةٌ لَوْ تَعْلَمُ اُمَّتى ما فيها لَضَرَبَتْ عَلَيْها بِالسَّهامِ: 
اَلْاَذانُ،
وَ الْغُدُوُّ اِلَى الْجُمُعَةِ،
وَ الصَّفُ‏ الْاَوَّلِ5
پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: سه چيز است كه اگر امت من اهميت پاداش و آن را درك مى‏ كردند،  بر‏آن  هجوم آورده و قرعه‏ كشى مى‏ نمودند:
1. اذان گفتن.
2. نماز جمعه رفتن.
3. صف اول نماز جماعت.
5- مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِى الصَّفِّ الاَْوَّلِ كانَ كَمَنْ صَلّى خَلْفَ رَسُولِ‏اللَّهِ فِى الصَّفِّ الاَْوَّلِ 6
امام صادق (ع) فرمود: كسى كه در صف اوّل نماز جماعت شركت نمايد، مانند آن است كه در صف اوّل پشت‏سر پيامبر(صلي الله عليه و آله) نماز خوانده باشد.
1-   اولویت  صف اوّل

قالَ الرِّضا - عَلَيْهِ السَّلامُ -:
وَ اِنْ كُنْتَ خَلْفَ الْاِمامِ فَلا تَقُومُ فِى الثَّانى اِنْ وَجَدْتَ فِى الْاَوَّلِ مَوْضِعاً 1
اگرمى‏ خواهى در پشت امام جماعت قرار بگيرى، تا زمانى كه در صف اوّل جاى خالى ‏براى تو هست در صف دوم قرار نگير.
2- فضيلت صف اوّل نمازجماعت :
1- اَفْضَلُ الصُّفُوفِ اَوَّلُها وَ هُوَ صَفُّ الْمَلائِكَةِ وَ اَفْضَلُ الْمُقَدَّمِ مَيامِنُ الْاِمام2  
امام علي (ع) فرمود: بهترين و با فضيلت‌ترين صفهاى نماز جماعت، صف اول است، و آن صف ملائكه است و بهترين جاى ‏صف اول سمت راست امام جماعت است.   
2- اِنَّ الصَّلاةَ فِى الصَّفِّ الْاَوَّلِ، كَالْجِهادِ فى سَبيلِ اللَّهِ - عَزَّ وَ جَلَّ 3
امام كاظم (ع) فرمود:  نماز در صف اوّل نماز جماعت، مانند جهاد در راه خداوند متعال است.
3- اِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى الَّذينَ يَصِلُونَ الصُّفُوفَ الْاَوَّلَ4
پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: همانا خداوند و فرشتگانش بر كسانى كه صف‏هاى اوّل نماز جماعت را به هم‏ پيوند مى‏ دهند، درود مى ‏فرستند.    
4- ثَلاثَةٌ لَوْ تَعْلَمُ اُمَّتى ما فيها لَضَرَبَتْ عَلَيْها بِالسَّهامِ: 
اَلْاَذانُ،
وَ الْغُدُوُّ اِلَى الْجُمُعَةِ،
وَ الصَّفُ‏ الْاَوَّلِ5
پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: سه چيز است كه اگر امت من اهميت پاداش و آن را درك مى‏ كردند،  بر‏آن  هجوم آورده و قرعه‏ كشى مى‏ نمودند:
1. اذان گفتن.
2. نماز جمعه رفتن.
3. صف اول نماز جماعت.
5- مَنْ صَلَّى مَعَهُمْ فِى الصَّفِّ الاَْوَّلِ كانَ كَمَنْ صَلّى خَلْفَ رَسُولِ‏اللَّهِ فِى الصَّفِّ الاَْوَّلِ 6
امام صادق (ع) فرمود: كسى كه در صف اوّل نماز جماعت شركت نمايد، مانند آن است كه در صف اوّل پشت‏سر پيامبر(صلي الله عليه و آله) نماز خوانده باشد.
 
3- فضيلت تنظیم صفوف ، نماز جماعت :


1- سَدّوا فَرْجَ الصٌّفُوفِ وَ مَنِ اسْتَطاعَ اَنْ يُتِمَّ الصَّفَ الْاَوَّلَّ اَوِالَّذى يَليهِ فَلْيَفْعَلْ ذلِكَ فَانَّ ذلِكَ‏اَحَبٌّ اِلى نَبِيِّكُمْ وَ اَتِمٌّوا الصٌّفُوفَ فَاِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلٌّونَ عَلَى الَّذين يَتِمٌّونَ الصٌّفُوفَ  7

امام علي (ع) فرمود: ميانه‌هاي خالي صفوف نماز جماعت، را پر كنيد، و هركس كه قدرت دارد بر اين كه‏صف اوّل يا صفهاي نزديك را كامل كند اين كار را انجام دهد كه اين كار نزد پيامبر اسلام محبوب است و صفهاى نماز جماعت را تمام و كامل كنيد، به درستى كه خدا و فرشتگانش بر كسانى كه صف‏هاى نماز جماعت را پر و كامل مى كنند، درود مى‏ فرستند.

2- اِسْتَوُوا تَسْتَوِى قُلُوبُكُمْ وَ تَماسُّوا تَراحَمُوا  8

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: صفهاى نماز جماعت را هماهنگ و تنظيم نماييد تا دلهايتان متعادل شود، و شانه به شانه در كنار هم باشيد تا مهربانى ميانتان افزوده شود.

3-    قالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ - : يا اَيُّهَا النَّاسُ اَقيمُِوا صُفُوفَكُمْ وَامْسَحُوا بِمَنْاكِبِكُمْ لِئَلَّا يَكُونَ فيكُمْ خَلَلٌ، وَ لا تُخالِفُوا فَيُخالِفُ‏اللَّهُ بَيْتَ قُلُوبِكُمْ اِلَّا وَ اِنّى أَراكُمْ مِنْ خَلْفى9

امام صادق (ع) فرمود: رسول خدا (صلي الله عليه و آله) خطاب به جمعيّتى فرمود: اى مردم صف‏هاى )نماز جماعت( را منظم و مساوى كنيد و دوش به دوش بايستيد تا فاصله و جدايى ميان شما نيفتد ونامرتّب نباشيد كه خداوند دل‏هاى شما را از يكديگر دور گرداند و بدانيد كه من از پشت سرناظر شما هستم.

4- سَوُّوا صُفُوفَكُمْ فَاِنَّ تَسْوِيَةَ الصَّفِّ تَمامُ الصَّلاةِ 10

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: صفهاى نماز جماعت، را صاف و مساوى كنيد، پس همانا كه مساوى كردن صفها، كامل كننده‏ نماز است.

4- فضیلت سمت راست صفوف نماز جماعت :


پیامبر (ص ) فرمودند : فَضْلُ مَيَامِنِ الصُّفُوفِ عَلَى مَيَاسِرِهَا كَفَضْلِ الْجَمَاعَةِ عَلَى صَلَاةِ الْفَرْدِ 11

فضیلت سمت راست بر سمت چپ ، صفهای جماعت همانند فضیلت نمازجماعت است بر نماز فرادی

5- مقدار فاصله صفوف


يَنْبَغى لِلصُّفُوفِ اَنْ تَكُونَ تامَّةً مُتِواصِلَةً بَعْضُها اِلى بَعْضٍ، وَ يَكُونَ بَيْنَ كُلِّ صَفَّيْنِ قَدْرُ مُسْقِطِ جَسَدِ الْاِنْسانِ اِذا سَجَدَ 12

امام باقر (ع) فرمود: سزاوار است كه صفها كامل و به هم پيوسته باشند، و ميان دو صف فاصله به اندازه‏اى‏ باشد كه يك انسان بتواند سجده كند.

6 -  امام جماعت و تنظيم صفوف


1- اَقيمُوا صُفُوفَكمْ، فَاِنّى اَراكُمْ مِنْ خَلْفى كَما اَراكُمْ مِنْ قِدامى وَ مِنْ بَيْنِ يَدى وَ لاتُخالِفُوافَيُخالِفَ اللَّهُ بَيْنَ قُلُوبَكُمْ 13

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: صفهاى نماز را مرتب كنيد، پس همانا من شما را از پشت سر مى‏بينم، همانطور شما را از جلو مى‏بينم و نامنظم و جدا از هم نباشيد كه خدا بين قلبهاى شماجدايى مى‏ اندازد.

1-   كانَ رَسوُلُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ الِهِ - يَمْسَحُ مَناكِبَنا فِى الصَّلاةِ ، وَ يَقُولُ: اِسْتَوُوا وَ لا تَخْتَلِفُوا فَتَخْلِفَ قُلُوبُكُمْ 14

ابن مسعود مي گويد: رسول خدا(صلي الله عليه و آله) شانه‏ هاى نمازگزار را در نماز جماعت مى‏ گرفت و منظم مى‏كرد، ومى‏ فرمود: مساوى و منظم باشيد، نامنظم و جدا از هم نباشيد كه قلبهاى شما ازهمديگر جدا مى ‏شود.

7-اهميت تكبير اول نماز جماعت :


1- اَلتَّكْبيرِةُ الاوُلى مَعَ الْاِمامِ خَيْرٌ مِنَ الدُّنْيا وَ ما فيها15

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: در نماز جماعت تكبير اوّل نماز را با امام جماعت گفتن از دنيا و آنچه در آن است برترو بهتر مي باشد.

2- عَنْ عَبْدِاللَّهِ ابْنِ مَسْعُودٍ - رَحِمَهُ اللَّهُ - اِنَّهُ فاتَتْهُ تَكْبيرَةُ الْاِفْتِتاحِ يَوْماً فَاَعْتَقَ رَقَبَةً وَ جاءَ اِلَى‏النَّبِىِّ - ص - فَقالَ يا رَسُولَ اللَّهِ فاتَتْنى تَكْبيرَةُ الْاِفْتِتاحِ يَوْماً فَاَعْتَقْتُ رَقَبَةً هَلْ كُنْتُ مُدْرِكاًفَضْلَها؟ فَقالَ: لا فَقالَ اِبْنُ مَسْعُودٍ ثُمَّ اَعْتِقُ اُخْرى هَلْ كُنْتُ مُدْرِكاً فَضْلَها؟ فَقالَ: لا يَابْنَ‏مَسْعُودٍ! وَ لَوْ اَنْفَقْتُ ما فِى الْاَرْضِ جَميعاً لَمْ تَكُنْ مُدْرِكَ فَضْلِها 16

عبدّاللَّه ابن مسعود روزى به تكبير اوّل نماز جماعت نرسيد و براى جبران ‏ثواب آن يك بنده آزاد كرد، خدمت رسول خدا (صلي الله عليه و آله) عرض كرد: يا رسول اللَّه من به‏ تكبير اوّل نماز جماعت نرسيدم و جهت جبران آن يك بنده آزاد كردم. آيا با اين كار آن‏ ثواب را درك خواهم كرد؟ حضرت فرمود: خير، ابن مسعود گفت: يك بنده ‏ديگر آزاد خواهم كرد آيا به ثواب خواهم رسيد؟ حضرت فرمودند: خير، اى‏ ابن مسعود اگر آنچه در زمين است در راه خدا انفاق كني ثوابي كه از دست داده اي را درك‏ نخواهى كرد.                

8- كودكان و نماز جماعت :


سَأَلْتُهُ عَنِ الصّبْيانِ اِذا صَفُّوا فِى الصَّلاةِ الْمَكْتُوبَةِ. قالَ: لا تُؤَخّروُهُمْ عَنِ الصَّلاةِ وَ فَرّقُوابَيْنَهُمْ 17

جابر مى ‏گويد: از امام باقر(ع) در مورد كودكاني  كه براى نماز واجب در صف‏ جماعت شركت مى‏ كنند، سؤال كردم؛ امام(ع) فرمود: آنان را از صفوف نماز جماعت‏ خارج نكنيد، بلكه آنها را(در ميان بزرگسالان) پراكنده سازيد.      

9- رعایت حال اضعف  نماز گزاران در نماز جماعت


 1- وَ قَالَ عَلِيٌّ ع آخِرُ مَا فَارَقْتُ عَلَيْهِ حَبِيبَ قَلْبِي ص: أَنَّهُ قَالَ يَا عَلِيُّ إِذَا صَلَّيْتَ فَصَلِّ صَلَاةَ أَضْعَفِ مَنْ خَلْفَك‏  18

علی علیه السلام فرمود: آخرین سخنی محبوبم جانم پیامبرصل الله علیه وآله وسلم با من این بود كه به هنگام نماز جماعت ، حال ضعیف ترین كسی را كه به تو اقتدا كرده است، رعایت كن.

2- يَنْبَغى لِلاِْمامِ اَنْ يَكُونَ صَلاتهُ عَلى صَلاةِ اَضْعَفَ مِنْ خَلْفِهِ19 

امام صادق (ع) فرمود: بر امام جماعت شايسته و سزاوار است كه نمازش براساس نماز ضعيف ترين مأمومين خود باشد.

10-   تسریع در نماز جماعت


1- عن ابى عبد اللَّه (ع) قال: صلّى رسول اللَّه (ص) بالنّاس الظّهر فخفّف في الرّكعتين الاخيرتين. فلمّا انصرف قال له النّاس: هل حدث في الصّلوة حدث؟ قال و ما ذاك؟  قالوا: خفّفت في الرّكعتين الاخيرتين. فقال لهم: اما سمعتم صراخ الصّبىّ. 20        

روزی رسول خدا (ص ) نمازظهر و عصر را به جا می آورد، ناگهان دو ركعت آخر نماز را تخفیف (تسریع ) دادند،اصحاب پس از نماز از حضرت سؤال كردند، كه آیا دستور جدید آمده ؟ فرمود: برای چه ؟ گفتند: چرا دو ركعت آخر نماز را سبكتر خواندی ؟ فرمود: مگر صدای فریاد گریه كودك را نمی شنوید.

2- اِنّى لَأَكُونُ فِى الصَّلاةِ فَاَسْمَعُ بُكاءَ الصَّبِىِّ فَاُخَفِّفُ مَخافَةَ اَنْ اَشُقَّ عَلى اُمِّهِ.  21

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: من گاهى در حال نماز جماعت كه صداى گريه كودكى را مى‏شنوم، نماز را سريع و كوتاه ‏مى‏ كنم، چرا كه مى‏ ترسم مادرش را به رنج افكنم.

11- محبوب ترين افراد نزد خدا


وَ خَيْرُ البِقاعِ الْمَساجِدُ وَ اَحَبُّهُمْ اِلَى اللَّهِ اَوَّلُهُمْ دَخُولاً وَ آخِرُهُمْ خُرُوجاً مِنْها  22

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: بهترين مكان‏هاى زمين، مساجد است و محبوبترين اهل مسجد، كسى است كه اوّلين نفر داخل و آخرين نفر خارج شود

12- آداب حضور درنماز جماعت


1- مَنْ اَسْبَغَ وُضوئَهُ فى بَيْتِهِ وَ تَمَشَّطَ وَ تَطَيَّبَ ثُمَّ مَشى مِنْ بَيْتِهِ غَيْرَ مُسْتَعْجِلٍ وَ عَلَيْهِ السَّكينَةُ وَ الْوقارُ اِلَى مُصَّلاهُ رَغْبَةً فى جَماعَةِ الْمُسْلِمينَ، لَمْ يَرْفَعْ قَدَماً وَ لَمْ يَضَعْ اُخْرى اِلَّا كُتِبَ لَهُ ‏حَسَنَةٌ، وَ مَحَتْ عَنْهُ سَيِّئَةٌ وَ رُفِعَتْ لَهُ دَرَجَةٌ، فَاِذا ما دَخَلَ الْمَسْجِدَ.

 اِلى اَنْ قالَ - عَلَيْهِ السَّلامُ -ثُمَّ اِفْتَتَحَ الصَّلوةَ مَعَ الْاِمامِ جَماعَةً اِلَّا وَجَبَتْ لَهُ مِنَ اللَّهِ الْمَغْفِرَةُ وَ الْجَنَّةُ مِنْ قَبْلِ اَنْ يُسَلِّمَ ‏الْاِمامُ 23

حضرت موسى ابن جعفر (ع) از پدر بزرگوارش نقل فرمود: هر كس در منزلش وضو ‏بگيرد و مويش را شانه كند و خود را معطّر نمايد، سپس از خانه ‏اش بدون عجله و با آرامش و وقار بيرون آيد و به طرف مسجد و محلّ نماز براي نماز جماعت برود، قدمى از زمين برنمى ‏دارد مگر اين كه يك پاداش نيك برايش‏ نوشته شود و يك گناه از او محو گردد و يك درجه به خدا نزديك شود تا زمانى كه‏ داخل مسجد شود.

آن حضرت ادامه دادند: هنگامي كه با اقتدا به امام جماعت، نماز گزارد، خداوند مغفرت و بهشت را بر او واجب مى‏ كند، قبل از اينكه امام سلام پايان نماز را بدهد.

2- اِذا قُمْتَ اِلَى الصَّلاةِ اِنْ شاءَاللَّهُ فَأْتِها سَعْياً وَلْتَكُنْ عَلَيْكَ السَّكينَةُ وَالْوِقارُ فَما اَدْرَكْتَ فَصَلّ‏وَ ما سَبَقْتَ بِهِ فَاَتِمَّهُ...  24

امام صادق (ع) فرمود: هنگامى كه توفيق پيدا كردي كه در نماز شركت كني، حركت تو بايد شتابان و همراه با آرامش و وقار باشد. پس هر مقدار از نماز )جماعت( را درك كردى )با جماعت( برگزار كن وآنچه را كه از تو فوت شده، )فرادى( به جاى آور



13- شركت در نماز جماعت از روی ایمان


مَنْ اَتَى الْجَماعَةَ ايماناً وَ احْتِساباً اِسْتَأُنَفَ الْعَمَلَ  25

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: كسى كه در نماز جماعت با ايمان و به قصد خشنودى خدا شركت كند، گذشته اش بخشيده شده، اعمال خود را از سر گيرد.

14- انتظار براي اقامه نماز جماعت


1- وَ ما مِنْكُمْ مِنْ اَحَدٍ يَخْرُجُ مِنْ بَيْتِهِ مُتَطَهَّراً فَيُصَلّى الصَّلاةَ فِى الْجَماعَةِ مَعَ الْمُسْلِمينَ ثُمَّ يَقْعِدُ يَنْتَظِرُ صَلاةَ الْاُخرى اِلاَّ وَ الْمَلائِكَةُ تَقُولُ: اَللَّهُمَّ اغْفِرْ لَهُ، اَللَّهُمَّ ارْحَمْهُ  26

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: هر يك از شما كه از خانه اش با طهارت بيرون بيايد و به نماز جماعت حاضر شود و پس از آن منتظر نماز بعدي بنشيند، فرشتگان در حق او دعا مي كنند و مي گويند: خدايا! او را بيامرز. خدايا ! او را مورد رحمت خود قرار ده.

2- عَنْ اَبِى الْحَسَنِ - عَلَيْهِ السَّلام : اِنْتِظارُ الصَّلوةِ جَماعَةً مِنْ جَماعَةٍ اِلَى جَماعَةٍ كَفَّارَةُ كُلِّ ذَنْبٍ  27

انتظار نماز جماعت، از نماز جماعتى تا نماز جماعتى ديگر، كفاره همه گناهان است .

15- اهميت اقتدا به عالم


1- الصَّلاةُ خَلْفَ الْعالِمِ بِاَلْفِ رَكْعَةِ  28

امام صادق (ع) فرمود: نماز در پشت سر عالم برابر هزار ركعت است.

2- مَنْ صَلّى خَلْفَ عالِمٍ فَكَأَنَّما صَلّى خَلْفَ رَسُولِ اللَّهِ 29

پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) فرمود: كسى كه پشت سر عالمي نماز به جا آورد، گويا پشت سر پيامبر خدا نمازخوانده است.

 

پي نوشت

1.       مستدرك الوسائل، ج‏1، ص 490

2.       بحارالانوار ج88ص 18

3.       وسائل الشيعه ج 5 ص387

4.       كنزالعمال ج 2ص 623

5.       بحارالانوارج 84 ص 156

6.       وسائل الشيعه، ج3ص 381

7.       وسائل الشيعه، ج 6ص 474

8.       كنزل الاعمّال ج7 ص623

9.       ثواب الاعمال ص 520

10.     بحار الانوار ، ج88 ص 20

11.     الكافي  ج‏3  ص 373 

12.     وسائل الشيعه ، ج 8 ص410

13.     جامع الاحاديث الشيعه ، ج 6ص 468

14.     جامع الاحاديث الشيعه ، ج 6ص 470

15.     مستدرك الوسائل ج1ص 488 و  بحارالانوار ج 88

16.     مستدرك الوسائل ج 1ص 488

17.     تهذيب الاحكام، ج 2 ص 380

18.     من‏ لايحضره ‏الفقيه  ج 1    ص  283

19.     من‏ لايحضره‏ الفقيه  ج 1    ص  381

20.     كافى جلد 6 صفحه 48     الحديت-روايات تربيتى، ج‏3، ص: 66

21.     كنزل العمال ج 7،ص 601، حديث 20455

22.     وسائل الشیعه ج12ص344

23.     جامع الاحادیث الشیعه ج6ص387

24.     وسائل الشيعه ، ج3 ص557

25.     ثواب الاعمال ص87

26.     جامع الاحاديث ج 6ص 387

27.     جامع احاديث الشيعه، ج‏6، ص 388

28.     بحار الانوار، ج 88 ص 5

29.     بحار الانوار، ج 88 ص  19