وادی اول _وادی طلب _هفت وادی عطار_ادبیات فارسی

[מַברִיק]

عطار نخستین عارفی است که «طلب» را وادی اول قرار داد.
پیش از عطار، عارفی نیست که «طلب» را وادی اول قرار داده باشد. حدس من این است که عطار این ترتیب را، که بسیار هم درست است، از دو روایت مشهور گرفته باشد. یکی حدیثی است که می‌گوید: «هر که من را طلب کند، مرا می‌یابد و هر که یافت، می‌شناسد و هر که شناخت، دوست می‌دارد و هر که دوست داشت، مرا عاشق می‌شود». روایت دیگر این گونه است که خداوند داوود را خطاب قرار می‌دهد که به مردم زمین ابلاغ کند که خداوند دوست کسی است که خدا را دوست بدارد و او را طلب کند. احتمال دارد که در صدر نشاندن «طلب» در میان منازل سلوک، متاثر از این دو روایت باشد.

از دید عطار «طلب» وادی اول است: «چون فرو آیی به وادی طلب/ پیشت آید هر زمانی صد تعب؛ صد بلا در هر نفس اینجا بود/ طوطی گردون مگس اینجا بود؛ جد و جهد اینجات باید سال‌ها/ زان که اینجا قلب گردد حال‌ها». این وادی آسان می‌نماید، ولی از مشکل‌ترین منزل‌هاست. آن کسی که منزل اول را با ارادت می‌پیماید، می‌تواند امیدوار باشد که منازل دیگر را هم طی کند. وقتی عارف و سالک وارد منزل اول می‌شوند، چه بسا فرشتگانی آن‌ها را سلام می‌گویند که در باطن اهریمن‌اند. به همین دلیل است که باید هفت منزل را با ارادت و عشق کامل پیمود وگرنه در این منازل، کمین‌گاه بسیار است. اگر این کمین گاه‌ها نبود، همه‌ی مرغان می‌توانستند به سیمرغ برسند. در این مسیر است که فریب‌ها روی می‌دهد، چون هنگامی که حقیقت سر جای خود نباشد، انسان فریب می‌خورد.

کسی که می‌خواهد به سیمرغ برسد، باید پر و بال سیمرغی داشته باشد: «چون دل تو پاک گردد از صفات/ تافتن گیرد ز حضرت نور ذات؛ چون شود آن نور بر دل آشکار/ در دل تو یک طلب گردد هزار؛ گر شود در راه او آتش پدید/ ور شود صد وادی ناخوش پدید؛ خویش را از شوق او دیوانه‌وار/ بر سر آتش زند پروانه‌وار.» من یقین دارم که مولانا از روانی و صلابت و زیبایی این بیت‌ها متاثر بوده است. عطار در ابتدای هر وادی، منزل را شرح می‌دهد و عظمت و برکاتی را که در هر منزل به سالک می‌رسد، بازگو می‌کند. شرح او از وادی «طلب» و غایت این وادی، در هفت حکایت آمده است. اولین حکایت آن هم درباره‌ی ابلیس و نافرمانی اوست.