«وند ترکیب‌ساز»_ادبیات فارسی

[מַברִיק]

«وند ترکیب‌ساز»

شمار زیادی واژه وجود دارد که اگر پیشوند یا پسوند آنها را حذف کنیم به صورتی می‌رسیم که به عنوان واژه در زبان موجود نیستند. برای نمونه، اگر از واژه‌های «همه‌پرسی» و «عقب‌نشینی» پسوند «ی» را حذف کنیم آن‌چه می‌ماند «همه‌پرس» و «‌عقب‌نشین» است که هیچ کدام در واژگان زبان فارسی موجود نیست. در حقیقت، ساخت این واژه‌ها یک‌مرحله‌ای است؛ یعنی سه جزء آنها در یک مرحله با هم ترکیب شده است. به بیان دیگر، وند باعث شده است که این واژه‌ها امکان ساخته‌شدن بیابند.
این واژه‌ها را بر حسب ساختار به انواع زیر می‌توان تقسیم کرد:

۱. اسم + اسم +-ی:
واژه‌های دارای این ساختار ممکن است اسم یا صفت باشند:
اسم: زیردستی، رومیزی، زیردریایی، سوزن‌قفلی، جاصابونی، جایخی، شب‌ادراری، آب‌درمانی.
صفت: این صفتها عموما بر نوعی شباهت دلالت دارند: پوست‌ماری، دم‌اسبی، لانه‌زنبوری.
(یادآوری: باید توجه داشت که اگر از واژه‌ای مانند «پوست ماری»، پسوند «ی» را حذف کنیم آن‌چه باقی می‌ماند «پوستِ مار» نیست بلکه « پوست‌مار » است که صورتی ناموجود است.)

۲. اسم + بن‌مضارع + پسوند:
واژه‌های دارای این ساختار را به دو گروه می‌توان تقسیم کرد:
اسم عمل: خودکشی، دل‌پیچه، پاک‌سازی
اسم شیء: بادکنک، آب‌دزدک، آب‌خوری، خاکروبه، آتش‌زنه

۳. عدد + اسم + پسوند:‌
واژه‌های دارای این ساختار به دو گروه تقسیم می‌شوند:
اسم: دوچرخه، شش‌ضلعی، سه‌راهی، پنج‌دری، دوبیتی
صفت: دوجداره، یک‌فوریتی، هفت‌ساله، هشتادمتری، یک‌وجبی