آسکاریس

[Mᴏʙɪɴᴀ]

مقدمه

آسکاریس یا آسکاریازیس نوعی عفونت کرم لوله‌ای است. این کرم‌ها انگلهایی هستند که از بدن شما به عنوان میزبان استفاده می‌کنند تا از حالت تخم یا لارو به کرم‌های بالغ تبدیل شده و تولیدمثل کنند. کرم‌های بالغ ممکن است بیش از سی سانتیمتر طول داشته باشند.

آسکاریس یکی از متداولترین عفونت‌های کرمی انسانی در سرتاسر دنیاست. چون بیشتر مردم موارد خفیف آسکاریس را تجربه می‌کنند، علائمی ندارند اما وقتی بدن شما با هزاران کرم آلوده شود علائم و عوارض جدی ممکن است اتفاق بیفتد.

آسکاریس اغلب در کودکان و بیشتر در نواحی استوایی و نیمه استوایی به خصوص در مناطقی که بهداشت و سیستم فاضلاب ضعیف است، ایجاد می‌شود.

 

علائم

بیشتر افرادی که به آسکاریس مبتلا شده اند علائمی ندارند. عفونت متوسط تا شدید اسکاریس ممکن است علائمی ایجاد کند که بسته به ناحیه ای که تحت تاثیر قرار گرفته است، متفاوت است.

 

در ریه‌ها

پس از اینکه تخم‌های میکروسکپی اسکاریس را بلعیدید، تخم‌ها در روده کوچک سر از تخم بیرون می آورد. این لاروها در جریان خون یا دستگاه لنفاوی به سمت ریه حرکت می‌کنند. در این مرحله ممکن است علائمی مشابه آسم یا ذات الریه تجربه کنید که عبارت‌اند از:

سرفه مداوم

کوتاهی تنفس

خس خس

پس از اینکه لاروها شش تا ده روز در ریه ماندند، در گلو بالا می آیند و سپس آن‌ها را می‌بلعید.

 

در روده

لارو در روده کوچک به کرم بالغ تبدیل می‌شود و کرم بالغ معمولاً تا آخر عمر در روده ها زندگی می‌کند. در آسکاریس خفیف تا متوسط عفونت اسکاریس در روده ممکن است موجب علائم زیر شود:

درد شکمی مبهم

تهوع و استفراغ

اسهال یا مدفوع خونی

 

اگر مورد هجوم شدید قرار گرفته باشید (کرم‌های زیادی در روده تان وجود داشته باشد) ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

درد شکمی شدید

خستگی

استفراغ

کاهش وزن

مشاهده کرم در مدفوع یا استفراغ

 

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورتی که اسهال، تهوع یا درد شکمی مداوم دارید به پزشک مراجعه کنید.

 

علت‌های عفونت اسکاریس

آسکاریس مستقیماً از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، بلکه فرد باید در تماس با خاکی قرار بگیرد که با مدفوع انسانی‌ای که حاوی تخم‌های اسکاریس است، آلوده‌شده باشد. در کشورهای در حال توسعه که فضولات انسانی برای کود مورداستفاده قرار می‌گیرند و یا تسهیلات بهداشتی ضعیف است، ممکن است مدفوع انسان وارد خاک حیاط، جویها و محیط پیرامون شده و آن را آلوده کند.

چون اغلب کودکان خردسال در خاک‌بازی می‌کنند اگر دستان آلوده‌شان را به دهان بزنند ممکن است به عفونت اسکاریس مبتلا شوند. مصرف سبزی‌ها و میوه‌های نشسته که در خاک‌آلوده پرورش یافته‌اند نیز تخم‌های میکروسکپی را به انسان انتقال می‌دهد.

 

چرخه زندگی کرم

بلع: تخم‌های میکروسکپی اسکاریس بدون تماس فرد با خاک نمی‌توانند فرد را عفونی کنند. ممکن است فرد با قرار دادن دست خود در دهان یا خوردن سبزیجات یا میوه‌های نپخته که در خاک‌آلوده رشد کرده‌اند، تصادفاً خاک‌آلوده به تخم را ببلعد.

مهاجرت: لاروهایی که در روده کوچک سر از تخم بیرون آورده‌اند به دیواره روده نفوذ کرده و از طریق جریان خون وارد ریه‌ها یا دستگاه لنفاوی می‌شوند. لاروها پس از حدود یک هفته رشد در ریه‌ها، به مسیرهای هوایی شما وارد می‌شوند و به گلو حرکت می‌کنند، در آنجا بالا آمده و بلعیده می‌شوند.

بلوغ: همین که دوباره به روده بازگشتند، به کرم‌های نر و ماده بالغ تبدیل می‌شوند. طول کرم‌های ماده به بیش از 40 سانتیمتر می‌رسد و کمی کمتر از 6 میلیمتر قطر دارند. کرم‌های نر معمولاً کوچک‌تر هستند.

تولیدمثل: کرم‌های نر و ماده در روده کوچک جفت‌گیری می‌کنند. کرم‌های ماده می‌توانند در روز بیش از 200000 تخم بگذارند. فرد تخم‌ها را از طریق مدفوع دفع می‌کند. تخم‌های بارورشده حداقل 18 روز باید در خاک بمانند تا بتوانند عفونت را منتقل کنند.

تمام این فرایندها از بلع تخم تا دفع تخم دو تا سه ماه طول می‌کشد. کرم‌های اسکاریس به مدت یک تا دو سال می‌توانند در بدن شما زندگی کنند.

 

عوامل خطر

عوامل خطر اسکاریس عبارت‌اند از:

سن: بیشتر افرادی که به عفونت اسکاریس مبتلا می‌شوند ده سال یا کمتر سن دارند. کودکان در این گروه سنی، به خاطر احتمال بیشتر بازی در خاک، در خطر بیشتری قرار دارند.

آب و هوای گرم: کرم‌های اسکاریس در آب و هوای معتدل سریع رشد می‌کنند. اسکاریس در کشورهای در حال توسعه که در تمام طول سال هوای گرم دارند، شایع‌تر است.

سیستم فاضلاب ضعیف: اسکاریس در کشورهای در حال توسعه که اجازه داده می‌شود فضولات انسانی (از طریق کود) وارد خاک شوند، شایع‌تر است.

 

عوارض و پیچیدگیهای بعدی

موارد خفیف اسکاریس معمولاً موجب عوارض بعدی نمی‌شود. اگر دچار هجوم شدید شده‌اید پیچیدگیهای محتمل و خطرناک بعدی عبارت‌اند از:

کمبود تغذیه‌ای به خصوص کودکان در خطر کمبود تغذیه‌ای قرار می‌گیرند. کاهش اشتها و عدم جذب مؤثر غذاهای مصرف شده ممکن است اتفاق بیفتد.

انسداد و سوراخ شدگی روده: در موارد شدید ابتلا، توده‌ای از کرم‌ها ممکن است بخشی از روده را مسدود کنند و موجب کرامپهای شدید شکمی و استفراغ گردند. این انسداد حتی ممکن است دیواره روده یا آپاندیس را سوراخ کند و موجب خونریزی داخلی یا آپاندیسیت شود.

انسداد مجاری: در برخی موارد کرم‌ها ممکن است مجاری باریک کبد یا پانکراس را مسدود کنند و موجب درد شدید شوند.

 

آمادگی برای مراجعه به پزشک

پزشک عمومی ممکن است شما را به متخصص دستگاه گوارش ارجاع دهد. در صورتی که کرم‌ها روده را مسدود کرده باشند ممکن است حتی لازم باشد با جراح مشورت کنید.

چه‌کاری می‌توانید انجام دهید؟

پیش از مراجعه به پزشک سوالات زیر را بخوانید و به آن‌ها پاسخ دهید:

علائم از چه زمانی شروع شد؟

آیا چیزی علائم شما را بهتر یا بدتر می‌کند؟

آیا متوجه وجود کرم در مدفوع یا استفراغ خود شده‌اید؟

چه نوع دارو و مکملی مصرف می‌کنید؟

از پزشک خود چه انتظاری باید داشته باشید؟

در حین معاینه فیزیکی پزشک ممکن است ناحیه شکم شما را فشار دهد تا ببیند درد در هنگام فشار احساس می‌کنید یا نه. همچنین ممکن است آزمایش نمونه مدفوع برایتان تجویز کند.

 

آزمایش‌ها و تشخیص

 

آزمایش مدفوع

حدود دو ماه پس از بلعیدن تخم‌ها، کرم‌ها بالغ شده و شروع به گذاشتن هزاران تخم در روز می‌کنند. این تخم‌ها از طریق دستگاه گوارش حرکت کرده و در نهایت در مدفوع یافت می‌شوند. برای تشخیص اسکاریس پزشک دستور می‌دهد مدفوع ازنظر وجود تخم‌های میکروسکپی و لارو بررسی شود، اما تخم‌ها تا حداقل 40 روز پس از ابتلا به عفونت، دیده نمی‌شوند و در صورتی که تنها به کرم‌های نر عفونی‌شده باشید هیچ تخمی در مدفوع دیده نمی‌شود.

 

آزمایش خون

ممکن است پزشک دستور دهد خون شما از نظر افزایش نوع مشخصی از سلول‌های سفید خونی به نام ائوزینوفیل (eosinophils) بررسی شود. اسکاریس ممکن است ائوزینوفیل خون را افزایش دهد اما انواع دیگر مشکلات سلامتی نیز ممکن است چنین تأثیری داشته باشند.

 

آزمایش‌های تصویر برداری

پرتوی ایکس: اگر شما به تعداد زیادی کرم آلوده باشید توده کرم‌ها ممکن است در تصویر پرتوی ایکس از شکم شما، قابل مشاهده باشد. در برخی موارد پرتوی ایکس از سینه نیز می‌تواند لاروها را در ریه نشان دهد.

اولتراسوند: در صورت وجود کرم‌ها در پانکراس یا کبد، اولتراسوند ممکن است آن را نشان دهد. این فناوری از امواج صوتی برای ایجاد تصویر از اندام‌های داخلی استفاده می‌کند.

سی تی اسکن یا ام آر آی: هر دو نوع آزمایش تصاویر دقیقی از ساختارهای داخلی ایجاد می‌کنند که به پزشک کمک می‌کند کرم‌هایی را که مجاری کبد یا پانکراس را مسدود کرده‌اند شناسایی کند. توموگرافی کامپیوتری (سی تی) تصاویر پرتوی ایکس از زوایای مختلف را ترکیب می‌کند، در صورتی که تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی) از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی استفاده می‌نماید.

 

درمانها و داروها

اگرچه عفونت‌های علائم دار معمولاً تحت درمان قرار گرفته و معالجه می‌شوند، اما عفونت‌هایی که هیچ علامتی ندارند معمولاً نیازی به درمان ندارند. در برخی موارد که هیچ کرم نری برای جفت‌گیری با ماده وجود نداشته باشد، ماده در نهایت می‌میرد و آسکاریس خود به خود درمان می‌شود.

داروها

داروهای ضد انگلی اولین اقدام درمانی در مقابل اسکاریس هستند. متداولترین داروهای ضد انگلی عبارت‌اند از:

آلبندازول (آلبنزا)

ایورمکتین (استرومکتول)

مبندازول

این داروها با از بین بردن کرم‌های بالغ بیماری را درمان می‌کنند. هر یک از داروها را می‌توان به‌صورت یک تک دوز مصرف کرد. عوارض آن شامل درد خفیف شکم یا اسهال است.

 

جراحی

در موارد هجوم شدید انگل‌ها، ممکن است برای ترمیم آسیب وارد شده توسط کرم‌ها و خارج کردن آن‌ها از روده، جراحی لازم باشد. سوراخ شدگی یا انسداد روده، انسداد مجرای صفرا و اپاندیسیت عوارضی هستند که ممکن است به جراحی نیاز داشته باشند.

 

پیشگیری

بهترین دفاع در مقابل اسکاریس بهداشت مناسب است. برای پیشگیری از عفونت اسکاریس اقدامات زیر را می‌توانید انجام دهید:

بهداشت را رعایت کنید. اسکاریس با بلع تخم‌های انگلی از خاک‌آلوده گسترش می‌یابد. پیش از آماده‌سازی یا صرف غذا، دستهایتان را با آب و صابون بشویید. میوه‌ها و سبزیجات تازه را به طول کامل با آب بشویید.

در هنگام مسافرت مراقب باشید. اسکاریس شایع‌ترین عفونت کرم‌های لوله‌ای در دنیا است و میزان آن در کشورهای در حال توسعه و گرمسیری بسیار بیشتر است. در هنگام مسافرت تنها از آب‌های داخل بطری استفاده کنید و از مصرف سبزیجات خام اجتناب کنید مگر اینکه بتوانید آن‌ها را خودتان پوست بکنید و بشویید. تنها غذاهای داغ و کاملاً پخته مصرف کنید.