سخن پیرامون انوشیروان دادگر

[♣♦♠l♥k♠♦♣]

به نام خداوند بخشنده و مهربان
مقاله ی تاریخی
"خسروانوشیروان"

پادشاهی خسروانشیروان، بازگوی اعتلایی در تاریخ ساسانیان است. مطمئناً گزافه نیست اگر بگوییم این پادشاه کشور داری جدیدی را ایجاد کرد. پیش از هر کاری نظام مالیاتی، سپاه و اشراف را از نو سازمان بخشید. (کلاوس شیپمان)
خسرو انوشیروان، همچنین افرادی را به سمت های مملکتی می گمارد که در آنان هوش و درایت و همچنین کفایت و وفاداری می یافت. برای مثال بزرگمهر، وزیر دربار خسرو که عالمی فرهیخته و اندیشمندی بی نظیر بود.
انوشیروان هونها را از منطقه تاجيكستان و شمال شرقي افغانستان امروز اخراج كرد، حكومت روم شرقي را خراجگزار ايران ساخت، امتيازهاي طبقاتي را كاهش داد ، نظام قضايي را اصلاح و كدخدايان و دهداران را انتخابي و بيگاري ارباب از رعيت را لغو كرد. به دستور او مدارس فراوان تاسيس شد. وي تاليف و ترجمه كتاب از هندي و يوناني را تشويق كرد و براي اين منظور يک سازمان دولتي ويژه به وجود آورد که ترجمه کليله و دمنه از هندي يکي از کارهاي اين سازمان بوده است . خسرو انوشيروان کاخهای تازه در تيسفون ساخت و در شهرها دفاتر ويژه داير كرد كه درد دل مردم را به وي اطلاع دهند. خود او هر چند روز يک بار ديدار عمومي ( اصطلاحا : بار عام ) داشت و در اين ديدار شخصا شکايات مردم را دريافت و به خواستهاي ایشان توجه مي کرد. گهگاه که مردم براي اعلام شکايات و درخوستهاي خود در برابر کاخ تيسفون اجتماع مي کردند، شخصا در بالکن کاخ حضور مي يافت و اظهارات آنان را مي شنيد.
مورخان قرون وسطا - قرنها پس از وي - با بررسي کارهاي خسرو انوشيروان ، بر نام او صفت " دادگر " را اضافه کردند و در دهه دوم قردن چهاردهم هجري خورشيدي که زرتشتيان هند چند مدرسه در تهران ساختند و به آموزش و پرورش ايران هديه کردند، نام بزرگترين آنها را که در خيابان انقلاب قرار دارد " انوشيروان دادگر " گذاردند که دهها سال بهترين دبيرستان دختران پايتخت بود.
در زمينه نظامي ، به نوشته مورخان روم شرقي ، خسرو انوشيروان بازگشت و فرار سرباز ايراني در جنگهاي دفاعي ( نه تعرضي ) را اکيدا ممنوع و براي آن مجازات سخت در نظر گرفته بود و چنين سربازي پيش از مجازات، از موهبت ايراني بودن خلع مي شد ، زيرا سرباز ايراني نبايد در جنگهاي دفاعي به دشمني که چشم طمع به وطن او داشت ، پشت مي کرد . به نوشته اين مورخان ، سربازان ايراني هر روز دوبار در جمع خود ( به اصطلاح امروز صبحگاه و شامگاه ) با صداي بلند مي گفتند: ايستادگي يا مرگ.
در سال 540، جنگ میان ایران و روم آغاز گردید. خسرو در پی لشکرکشی به انطاکیه، این شهر را تسخیر کرد. سپس اقدام به ساخت شهری به نام ( وه آنتیوخ خسرو) به معنای بهتر از انطاکیه ساخت خسرو، در حوالی تیسفون نمود.
رومیان، به دنبال این شکست خود را ناگزیر از تقاضای آتش بس و صلح دیدند. ولی شرایط صلح خراج گذاری رومیان بود که از سوی سفرای آنان پذیرفته شد. به هنگام بازگشت ایرانیان به کشور، به خسرو خبر رسید که ژوستنین، امپراطور روم قرار داد را زیر پا گذاشته و دیگر پایبند آن نیست. این فراخوانیِ جنگی تازه بود که ایرانیان به هر روی آن را پذیرفتند و به زودی خسرو با سپاهی در میان رودان (بین النهرین) حاضر شد.
ولی به علت شیوع بیماری طاعون، که از مصر سرچشمه گرفته بود، شاه ساسانی ناگزیر از واپس نشینی شد.
سال بعد یعنی 543 ایرانیان یک سپاه کامل رومی را در ارمنستان شکست دادند. این کشمکش ها با پیروزی متناوب طرفین ادامه یافت تا اینکه در سال 545، آتش بسی پنج ساله مورد توافق قرار گرفت که به هر حال امپراطوری روم را همچنان خراج گذارِ ایران می نمود و در پی آن شاه ایران، به منظور جبران خسارات، به یکباره مبلغ دو هزار پاوند طلا را درخواست کرد که با آن موافقت شد. در سال 548 رومیان آتش جنگ را بر افروخته و بدون توجه به مفاد قرارداد، سرزمین لازیکه (سرزمینی واقع در جنوب شرقی دریای سیاه) را که به عنوان دست نشانده ی ایرانیان به حساب می آمد مورد تاخت و تاز قرار داد. سپاهی هشت هزار نفری از سوی رومیان، مهمترین نقطه ی اتکا ساسانیان در لازیکه یعنی دژ پترا را به محاصره در آوردند، ولی تازه دو سال بعد به تصرف آن توفیق یافتند و ایرانیان دست به مقاومت جانانه ای زده بودند. در سال 557 میلادی، باز کار به بستن پیمان صلح کشید و خسرو در صورت باج گذاری دولت روم، آن را پذیرفت. آتش بس سال 557 به خسرو این امکان را داد تا اقوام هفتالیها را سرنگون سازد. ایرانیان این دشمن دیرینه ی شرقی که مشکلات بسیاری برای کشور به وجود آورده بودند را برای همیشه از صحنه ی تاریخ محو نمودند و بخشی از سرزمین آنان را متصرف شدند. در حالی که بخش دیگر آن به اقوام ترک که ایرانیان را در جنگ با هفتالیها یاری داده بودند رسید.
پس از این واقعه، اقوام ترک که پیشتر آنان را به عنوان متحدین ایران شناختیم، عامل خصومتی جدید میان ایران و روم شدند. شاید ژوستنین، امپراطور روم که پیوسته تلاش می کرد دولت قدرتمند ترک ها را به عنوان متحد خود در جنگ با ایرانی ها نگاه دارد، به اتحاد با آنان امید های زیادی بسته بود که در سال 572 میلادی باز به ایران لشکر کشید. لشکرکشی روم با محاصره ی نصیبین آغاز شد. ولی به شوند مقاومت مردانه ی ایرانیان نتوانستند شهر را تصرف کنند. ولی در حمله ی متقابل، خسرو توانست سپاه روم شرقی را در دارا به حلقه ی محاصره ی خود در آورد و پس از چند ماه محاصره شهر ناگزیر در اواخر سال 573 تسلیم شد و ایرانیان پیروز شدند. پس از شکست رومیان در دژ دارا، ژوستنین که به هیچ وجه انتظاراتش از کمک رسانی ترک ها برآورده نشده بود، خود را ناگزیر از صلح دید.ولی هنگام که هیئت سفارت رومی در راه رسیدن به تیسفون بود، خسرو در سال 579 پس از 48 سال زمامداری موفقیت آمیز در گذشت. شاید ترکها فرجام ناگوار درگیری با امپراطوری سترگ ایران را خطری عمده و جبران ناپذیر برای حکومت نوپای خود می دانستند و بدین دلیل از پشتیبانی رومیان دست برداشتند و بی طرفی اختیار کردند.
میان سالهای 572 و 579 خسرو موفق شد قدرت ایران را در عربستان جنوبی مستقر سازد. او با فرستادن قوایی زبده به فرماندهی یکی از سرداران لایق ایران، به نام وهرز دیلمی، نیروی مهاجم حبشیان را بیرون رانده و یمن را به تصرف در آورد و حکومتی دست نشانده در آن برپا ساخت. خسرو مطمئناً نه تنها یکی از فرمانروایان بزرگ در میان پادشاهان ساسانی، بلکه در مجموعه ی تاریخ شرق قدیم بوده است و تاریخ نویسان بعدی و همچنین مورخین اسلامی نیز او را به همین دیده نگریسته اند. بدون هیچ تردید وی یک سازمان دهنده ی برجسته و یک مدیر اجرایی زبر دست بوده است.