دلایل افت تحصیلی دانش اموزان کدامند؟

[خانوم گل]

وقتی صحبت از افت تحصیلی می شود ، منظور تکرار پایه تحصیلی د ر یک دوره و ترک تحصیل پیش از پایان دوره است. به عبارت دیگر افت تحصیلی شامل جنبه های مختلف شکست تحصیلی، چون غیبت مطلق از مد رسه، ترک تحصیل قبل از موعد مقرر، تکرار پایه تحصیلی، نسبت میان سنوات تحصیلی د انش آموز و سال های مقرر آموزش و کاهش کیفیت تحصیلات می شود . منظور از افت تحصیلی کاهش عملکرد تحصیلی و د رسی د انش آموز از سطح رضایت بخش به سطح نامطلوب است.
از نگاه دکتر سینا تهرانی مدرس مهارتهای موفقیت تحصیلی ، افت تحصیلی یعنی اینکه دانش آموز در هنگام تحصیل بعد از یک دوره موفقیت تحصیلی یا متوسط، به تدریج ظرفیت یاد گیری او کاهش یافته و یا تکرار پایه تحصیلی د اشته باشد. به طورکلی نمرات او نسبت به ماه قبل یا سال های قبل سیر نزولی محسوس از خود نشان می د هد. افت تحصیلی به عنوان شاخص اتلاف آموزشی، از نظر مفهوم عام به هرگونه ضعف د ر سواد آموزی و یا وجود بیسواد ی گفته می شود . اما از نظر مفهوم خاص عبارت از محقق نشد ن انتظارات آموزشی و شکست د ر اهد اف آموزشی است و نا بسامانی د ر فرآیند یاد د هی – یاد گیری را در برمی گیرد . ناکامی های تحصیلی به شکل گریز از مدرسه، تجدیدی، مردودی و ترک تحصیلی به منصه ظهور می رسد .

دکتر عیسی جلالی روانشناس مشهور کشور ، این موارد را به عنوان عمد ه ترین دلایل افت تحصیلی قلمداد می کند :
۱) عوامل فرد ی: شامل هوش، توجه و د قت، انگیزه، هیجانات و آشفتگی های عاطفی و نارسائی های جسمی.
۲) عوامل خانواد گی: شامل روابط خانواد گی، فقر مالی و اقتصاد ی، فقر فرهنگی والد ین، فقد ان والد ین یا والد .
۳) علل آموزشی مدرسه: شامل شیوه تدریس معلم، برنامه درسی مدرسه، پیشداوری معلم، شرایط فیزیکی کلاس، ارزیابی های ناد رست معلمان از عملکرد د انش آموزان، پایین بودن نسبت معلم به د انش آموزان، کمبود معلم مجرب، آموزش دیده و علاقه مند به تدریس و تحت پوشش قرار نگرفتن دانش آموزان واجب التعلیم.

راه های کاهش افت تحصیلی
دکتر سینا تهرانی مشاور رتبه های ممتاز کنکور سراسری معتقد است ، افت تحصیلی موضوعی غیر قابل حل نیست، اما حل آن هم یک باره و ناگهانی و با شیوه های آنی میسر نیست. برای مقابله با این پدید ه، به برنامه ریزی های درازمدت و زیربنایی احتیاج است. برنامه هایی که بر اساس واقعیت های اجتماعی باشند و ضمانت اجرایی به عنوان یکی از اصول برنامه ریزی آموزشی را د اشته باشند .
الف) برنامه های درازمدت یا بنیادی: این برنامه ها تدابیر زیربنایی است که یک سیاست کلی را د ر نظام آموزشی می طلبد . برخی از جزئیات این روش ها عبارتند از:
۱) تجدید نظر در نظام ارزشیابی.
۲) کاهش تعداد د انش آموزان هر کلاس.
۳) ارزیابی هوشی دانش آموزان قبل از دبستان.
۴) فراهم کردن امکانات آموزش و پرورش.
ب) برنامه های کوتاه مدت: جزئیات این برنامه ها به شرح زیر است:
۱) تهیه به موقع کتاب های د رسی و فراهم آورد ن وسایل کمک آموزشی.
۲) همکاری نزد یک اولیاء مد رسه و والد ین.
۳) ارزیابی عملکرد معلمان و تشویق معلمان کارآمد .
۴) تقویت انگیزه های د رونی دانش آموزان.
همچنین تغییر در نگرش های آموزشی معلمان، تغییر در سبک های مد یریت مد ارس، نوآوری در روش های تدریس، اصلاح فرآیند یاد دهی- یاد گیری و توجه به مشارکت مرد می می تواند در کاهش مسائل آموزش و پرورش به ویژه افت تحصیلی مثمر ثمر باشد .
از نگاه سینا تهرانی ، بهره گیری از مطالعات تطبیقی یعنی استفاده از تجربیات سایر کشورها نیز در این زمینه می تواند مؤثر باشد . به عنوان مثال در هند راه های زیر را به کار برد ه اند :
۱) روش های مؤثر تدریس عرضه شد .
۲) بازآموزی معلمین آغاز شد .
۳) بین والدین و معلمین رابطه نزد یک تر ایجاد شد .
در کشور پاکستان بیشتر روی بازآموزی ها تأکید شد ه و بازآموزی معلمین را سرلوحه کار خود قرار د اده اند و معتقدند که این کار باید شامل آموزش مهارت های تد ریس، بازنگری محتوای د روس و آموزش مهارت هایی باشد که انگیزه د انش آموزان را به د رس و تحصیل بیشتر کند .
همچنین برای کاهش افت تحصیلی علاوه بر راه های درون سازمانی به راه های برون سازمانی نیز نیاز است. مثلاً کاهش علائق افراد به تحصیلات به ویژ د ر پسران، به خاطر نبود بازار کار مناسب و شایسته برای د انش آموختگان است که این مهم عامل جد ی د ر کاهش انگیزش تحصیلی د ر آنها می شود ، به طوری که نابرابری های آموزشی د ر شهر و روستا و نیز نابرابری های جنسیتی (د ختران د ر مقابل پسران) د ر تحصیلات عالیه که د ر یک د هه اخیر بر عکس چند د هه قبل د ر نظام آموزش و پرورش و نظام آموزش عالی کشور ما رخ د اد ه است، به د لیل عد م تطابق نیازهای بازار کار به تخصص فارغ التحصیلان مد ارس و د انش آموختگان دانشگاه هاست.

دکتر سینا تهرانی خسارت های ناشی از افت تحصیلی را به این صورت برمی شمارد :

۱) هزینه های تحمیل شد ه به دولت که شامل:
الف) اتلاف هزینه های جاری اد اره مؤسسات آموزشی توسط د ولت.
ب) اتلاف سرمایه گذاری های ثابت برای احداث و تجهیز فضاهای آموزشی و پرورشی.
۲) هزینه های تحمیل شد ه بر خانواد ه شامل:
الف) اتلاف هزینه های مستقیم خانواد ه مثل پرد اخت حق ثبت نام، هزینه لوازم التحریر.
ب) اتلاف هزینه های حمل و نقل، ارتباطات برای رفت و آمد د انش آموزان به مدرسه.
۳) خسارت های وارد ه به د انش آموزان شکست خورد ه شامل:
الف) هزینه فرصت از دست رفته بر اثر د یرتر راه یافتن به بازار کار.
ب) خسارت های دیگری که بر فرد وارد می شود مثل هزینه واقعی سرخوردگی، احساس حقارت و بی کفایتی و خود پند اری منفی.
به نظر می رسد که بعد روانی اجتماعی خسارت ها که به دانش آموز و خانواده او وارد می شود ، به مراتب ضربات روانی جد ی تری نسبت به بعد ماد ی خانواد ه بر فرد تحمیل می کند و متأسفانه جبران زخم های شکست تحصیلی به کندی انجام می شود .

نتیجه گیری
مسأله افت تحصیلی به عنوان قدیمی ترین و بحث انگیزترین مسأله آموزش و پرورش ایران د ر د هه های اخیر بود ه است که فاصله بین وضعیت علمی موجود فراگیران با وضعیت مورد انتظار آنها از حد معقول و مقبول آن فراتر رفته است و منجر به خسارت های اقتصادی، روانی و اجتماعی شد ه است.
دکتر تهرانی معتقد است ، در کشور ما شکست تحصیلی زیاد و پرحجم بود ه و از همان سال اول ابتدایی گریبانگیر برخی از دانش آموزان می شود . تحلیل های آماری نشان می د هند که این پدید ه د ر ایران نیز همانند سایر جوامع گزینشی بوده و همه طبقات به یک نسبت با آن مواجه نیستند . این امر در مناطق محروم و روستایی و در میان حاشیه نشینان شهرها بسیار عمیق تر است.
متأسفانه گه گاه در ارائه آمار و ارقام، دقت لازم صورت نمی گیرد تا میزان و حجم واقعی معضلات آموزشی و فرهنگی مشخص شود . وقتی در موارد ی مانند مسأله بی سواد ی آمار متفاوتی از ۲۲ تا ۳۲ د رصد ارائه می شود ، چگونه انتظار د اریم برنامه ریزی د رستی د ر این مورد صورت گیرد؟ متأسفانه بد تر از این، در بحث افت تحصیلی پاک کرد ن صورت مسأله، به جای حل مسأله د ر بحث افت تحصیلی قابل تأمل است. یعنی به جای مرد ود ی و تجد ید ی، اجازه تکرار امتحان در نوبت های متوالی را به معنی کاهش افت تحصیلی بیان می کنند .
دکتر شهین رادفر مشاور تحصیلی برجسته کشور می گوید شناخت علل فردی، اجتماعی از یک طرف و علل ساختاری و آموزشی نظام تعلیم و تربیت از طرف دیگر مسائل را پیچیده تر کرده است. بد ین منظور برای کاهش افت تحصیلی می توان از تغییر و نوآوری آموزش در عرصه تربیت هنر، نظام ارزشیابی، روش های تد ریس، مشارکت اولیاء، و سبک های مدیریت مدارس استفاده کرد . به امید کاهش افت تحصیلی در مدارس کشور.

منبع: مجله موفقیت