افسردگی در زنان و مردان و راه علاج آن

[ｷﾑ尺刀ﾑ乙]

غلب افسردگی با غم و غصه و یا تالمات روحی ناشی از ناکامی ها اشتباه می شود . تصویر مورد انتظار از افسردگی اغلب صورتی گریان است و راه علاج آن مسافرت ، ارتباط با یک دوست و یا شلوغ کردن دور و بر فرد افسرده است. توصیه می شود مبادا داروهای اعصاب بخورد که وابسته می شود و خلاصه از این توصیه هایی که ....اما به راستی افسردگی چیست و راه علاج آن چیست؟





اغلب افراد در بیان تألمات روحی و برخی حالات هیجانی مانند بی حوصلگی،کسل بودن و بی انگیزگی واژۀ افسردگی را به کار می برند و از سوی دیگر گاه بیماران و حتی پزشکان برای گریز از انگ برخی بیماری های شدید روانپزشکی از عبارت افسردگی شدید استفاده می کنند. هر دوی این طرز بیان ها دور از واقعیت علمی می باشند چرا که افسردگی یک بیماری مستقل و با آسیب شناسی تا حد زیادی شناخته شده است که ناشی از بدکاری و اختلال حاصل آمده در مدارات عصبی مغز و عصب رسانه های شیمیایی است.





مهم است بدانیم که افسردگی به دلیل ضعف شخصیتی یا اخلاقی ایجاد نمی شود. اتفاقات ناگوار گرچه می توانند در طول زمان بر روش های مقابله با استرس ها در فرد تأثیر بگذارند اما دلیلی اولیه بر افسردگی نیستند. همه افراد با آن که در معرض افسردگی هستند ، ولی برخی به دلیل استعدادهای ژنتیکی، روش زندگی،تغذیه و شرایط محیط زیستی، بیشتر مستعد ابتلا به افسردگی هستند. افسردگی در عین حال که تا حد زیادی قابل درمان است متأسفانه به دلیل غفلت و اغلب باورهای نادرست، علاوه بر هزینه های شخصی، هزینه های سنگین و گاه جبران ناپذیر برخانواده، روابط زناشویی، اقتصاد جوامع و نیروهای فعال کاری تحمیل کرده، مسؤول بخش قابل توجهی از مشکلات تحصیلی، یادگیری، بزهکاری و پرخاشگری در نسل جوان و نهایتاً سوق دادن نیروی جوان به سمت سؤ مصرف مواد و الکل است.





این موضوع در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، تبدیل به یک اولویت بهداشتی در سطح ملی شده است و در دیگر کشورها نیز دولت ها مؤظف شده اند تا برنامه و سیاست مدونی برای پیشگیری، درمان و کاهش عوارض ناشی از افسردگی در سیستم های بهداشتی و درمانی خود، تا سال 2020 تعریف نمایند؛ چرا که گمانه زنی ها حاکی از آن است که تا سال 2020 میلادی افسردگی به مهم ترین مشکل بهداشتی جوامع انسانی تبدیل خواهد شد.









… ازکجا بدانم دچار افسردگی شده ام؟



احتمال دارد خود شما متوجه مشکل خود نشوید ولی این تغییرات برای اطرافیان شما بارز و مشهود باشد. زمانی که غمگینی و دل تنگی همراه با نشانه ها و علایمی مانند نگرانی، تحریک پذیری، از دست دادن میل و رغبت به فعالیت های لذت بخش قبلی، بی انرژی بودن وخستگی زودرس، اشکال در تمرکز، بی خوابی یا خواب زیاد، شکایت های غیر قابل توجیه جسمی، تغییرات اشتها، احساس ناامیدی و یا بی ارزشی و افکارمرتبط با مرگ حداقل 2 هفته طول می کشد، به احتمال زیاد شما مبتلا به افسردگی گشته اید.





افسردگی به صورت بالینی می تواند توسط روانپزشک یا روانشناس بالینی تشخیص داده شود. گاه برای بررسی بیشتر، برخی پرسشنامه های استاندارد نیز به کار می رود و یا آن که پزشک شما برای کنار گذاشتن برخی علل دیگر جسمانی، آزمایشاتی را درخواست می نماید؛ اما باید بدانیم که فعلاً روش تشخیصی پذیرفته شده ای به جز ارزیابی بالینی برای تعیین افسردگی وجود ندارد.







… چگونه می توان بین افسردگی و غمگینی واکنشی افتراق داد؟



سال ها پیش افسردگی را به دو نوع درون زا و برون زا تقسیم می کردند. اما امروزه این تقسیم بندی منسوخ شده است. استرس ها و حوادث ناگوار اگر چه می توانند ماشه چکان بیماری گردند (مانند بسیاری از بیماری های شناخته شده دیگر که گاه یک عامل محیطی بیماری پنهان را آشکار می کند)، اما افسردگی فراتر از غمگینی طبیعی در پاسخ به این استرس ها و شکست ها و تألمات بوده و بر تمام جنبه های زیستی شامل خواب، اشتها، انرژی، تمرکز، ایمنی بدن، هورمون ها و زندگی جنسی فرد اثر مخرب به جا می نهد. فرد را مستعد بیماری های عفونی و بیماری های خود ایمنی می کند. بهبودی از بسیاری از بیماری ها را با مشکل مواجه می سازد و می تواند با افکار خودکشی یا غفلت فرد از مراقبت از خود حیات بیمار را به خطراندازد.









… عوامل خطر افسردگی کدام ها هستند؟



ابتدا باید توضیح داد که معرفی یک عامل خطر به معنی وقوع حتمی بیماری نیست مانند چاقی که عامل خطری برای بیماری های قلبی قلمداد می شود اما افراد چاق زیادی هستند که مشکل قلبی ندارند و برعکس افراد لاغری نیز می شناسیم که به علل دیگری مبتلا به مشکلات پیشرفته قلبی و عروقی شده اند.





به لحاظ جمعیتی، زنان دو برابر مردان، بخصوص بعد از ازدواج، در معرض افسردگی هستند. اوج بازه سنی ابتلا به افسردگی 20 تا 40 سالگی است و وجود سابقۀ خانوادگی در شخص میزان ابتلا را تا 3 برابر افزایش می دهد. سابقۀ مصرف مواد مخدر یا الکل، وضعیت اقتصادی ـ اجتماعی و با درجه اهمیت کمتر،حوادث منفی زندگی، مرگ زودرس والدین و مکانیسم های دفاعی و ویژگی های مزاجی فرد را در معرض افزایش احتمال ابتلا به افسردگی قرار می دهند.





برخی نقاط دنیا من جمله خاورمیانه و کشور ما به لحاظ ویژگی های نژادی، شرایط محیط زیستی و اجتماعی و فرهنگی در قله نمودارهای آمار مبتلایان به افسردگی در دنیا قرار دارند.









… چه درمان هایی برای افسردگی وجود دارد؟



بر حسب نوع و شدت افسردگی، پزشک و یا روانشناس تصمیم می گیرند تا با یکی از روش های دارویی یا غیر دارویی افسردگی را درمان کنند. البته تجویز داروها فقط در صلاحیت پزشکان است. درمان های غیردارویی شامل طیفی از درمان هایی است که در فرهنگ عامیانه به درمان های با روش گفتاری معروف هستند. اما این درمان ها به معنی درد دل کردن و قصه گفتن نیست بلکه بر حسب سبک و ساختار خود، دارای روش مندی، مدت زمان و الگوی درمان مشخص و مدونی هستند که درمانگران سال ها برای انجام آن آموزش دیده اند. از جمله این روش ها، روش های درمانی سایکودینامیک، روش شناختی، روش رفتاری (رفتار درمانی)، روش شناختی ـ رفتاری (CBT)، روان درمانی بین فردی (IPT) و ... را می توان برشمرد.





درمان های زیستی در بردارنده دو گروه عمده درمان های دارویی شامل طیفی از داروهای مختلف ضد افسردگی و گاه همراه با گروه های دیگر دارویی، و درمان های با استفاده از تکنولوژی زیستی شامل درمان با الکتروشوک، درمان با امواج مغناطیسی و... می گردد.





در افسردگی خفیف ممکن است درمانگر تصمیم بگیرد که با روش های غیر دارویی وارد عمل شود. ولی در افسردگی های متوسط و شدید و یا در صورت همراهی با اختلالات دیگر و همراهی با افکار خودکشی درمان دارویی بهترین گزینه است و گاه از دیگر درمان های زیستی در کنار دارو کمک گرفته می شود.









… آیا داروهای اعصاب و روان اعتیاد آور نیستند؟



من همیشه می ترسم که اگر دارو بخورم نتوانم آن را کنار بگذارم.



متأسفانه این موضوع یکی از شایع ترین باورهای غلط در جامعه است که موجب عدم مراجعه بیماران به پزشک به خصوص متخصص اعصاب و روان می شود و در صورت مراجعه گاه پیش شرط خود را عدم مصرف دارو اعلام می کنند.



در پاسخ به این پرسش باید گفت که در بین تمام داروهای مرتبط با مغز و سیستم اعصاب، تنها داروهای آرام بخش (بنزودیازپینی) قابلیت و استعداد وابستگی دارند و از این رو می باید به مقدار مشخص و مدت زمان معینی و با هدف از پیش تعیین شده ای تجویز و مصرف شوند. در حالیکه متأسفانه شاهد هستیم که این داروها چه به صورت خودسرانه و چه به صورت تجویزهای بی رویه از سوی طیف وسیعی از همکاران پزشک و اغلب غیر مرتبط با اعصاب، درحجم و گسترۀ وسیعی استفاده می شود، بدون آن که بیماران از نتایج گاه جبران ناپذیر این مصارف طولانی خبردار باشند.





از منظری دیگر، جالب است که بیماران مبتلا به بسیاری از بیماری های شناخته شده مانند فشار خون بالا، بیماری های قلبی و عروقی بیماری های مزمن تنفس، دیابت و ... سال های سال و گاه حتی از دوران نوجوانی، دارو مصرف می کنند و به مرور زمان به جای کاهش اقلام دارویی مصرفی اغلب با افزایش تعداد و انواع داروهای مصرفی، فقط برای کنترل بیماری و نه امیدی به بهبود کنار می آیند ولی در زمینه بیماری های اعصاب و روان به جز چند بیماری مزمن محدود که اغلب درمان های دارویی با تعداد اقلام محدود و تقلیل یابنده و برای مدت زمان مشخصی تجویز می شود، شاهد چنین وسواسی از سوی بیماران هستیم.





اما به هر حال منطقی است که مانند حوزه های دیگر طب، در درمان اختلالات اعصاب و روان نیز دارو با نظم و سیر منطقی شروع و با همان سیر منطقی کاهش یافته و قطع گردد.









… آیا داروهای اعصاب و روان عوارض بدی ندارند؟



دارو چه شیمیایی و چه گیاهی به اندازه و به جا شفا بخش و در غیر این صورت می تواند آسیب رسان و حتی مهلک باشد. پس بهتر است از عوارض داروها مطلع باشیم. عوارض داروها را از نگاهی می توان به عوارض زودگذر و عوارض تأخیری و یا دیرپا تقسیم کرد که گروه اول این عوارض با شروع مصرف دارو ظهور کرده اما با تداوم مصرف و یا با بهره گرفتن از داروهای کمکی تا حد زیادی کاهش یافته و یا رنگ می بازد. از نگاهی دیگر عوارض مفروض داروها را می توان به دو دسته عوارض شایع و ناشایع تقسیم کرد؛ که عوارض شایع اغلب قابل تحمل و غیر جدی هستند.





بهترین رویکرد به این موضوع، توضیح عوارض دارویی شایع و زودگذر به بیمار توسط پزشک معالج و یا در اختیار گذاشتن بروشورها یا منابع مطالعاتی برای افزایش آگاهی های وی در مورد دارو است. عوارض جدی و آزار دهنده را به اطلاع پزشکتان برسانید. ممکن است بخواهد دارو را قطع، تعویض و یا با داروی کمکی دیگری همراه نماید و یا توضیحات مناسبی در این خصوص برایتان داشته باشد.



گاه جای این منابع اطلاعاتی مفید را نقل قول ها، مطالب غیر علمی برخی سایت ها و حتی برداشت های اشتباه و افراطی بیماریان از مطالب مندرج در بروشور داروها می گیرد که موجب سست شدن ارادۀ شما بر مصرف دارو و تبعیت درمانی می گردد. در این خصوص شاید جالب باشد از خاطر بگذرانیم که عوارض دارویی منحصر به داروهای اعصاب و روان نیست. بسیاری از داروهای شایع و با مصرف میلیاردی در جامعه ایرانی، مانند مسکن ها و طیف کورتون ها با عوارض گاه جبران ناپذیری همراه است که به راحتی از آن به غفلت می گذریم و از دیگر سو، بروشورها اغلب حاوی لیستی ازتمام عوارض گزارش شده از دارو جهت ذهنیت دادن به مصرف کننده و درمانگر می باشد و لو آن که احتمال آن یک در چند میلیون باشد.