کودتایی که انگلیس قبول ندارد!

[# αпGεʟ]

این روزها، انتشار اسناد محرمانه سازمان جاسوسی آمریکا از کودتای 28 مرداد، به موضوعی داغ و جنجالی در عرصه رسانه ای تبدیل شده است. در این میان، آنچه هنوز تا حد زیادی از جنبه استنادی ناگفته مانده، میزان نقش انگلیس در کودتاست. جدیدترین گزارش ها از تلاش سازمان یافته دولت انگلیس برای انکار نقش خود در این واقعه حکایت دارد.

---

این روزها، انتشار اسناد محرمانه سازمان جاسوسی آمریکا از کودتای 28 مرداد، به موضوعی داغ و جنجالی در عرصه رسانه ای تبدیل شده است. در این میان، آنچه هنوز تا حد زیادی از جنبه استنادی ناگفته مانده، میزان نقش انگلیس در کودتاست. جدیدترین گزارش ها از تلاش سازمان یافته دولت انگلیس برای انکار نقش خود در این واقعه حکایت دارد.

روزنامه انگلیسی «تلگراف» می نویسد اسناد مربوط به 35 سال گذشته حاکی از تلاش های فراوان سفارت انگلیس در واشنگتن برای پنهان نگه داشتن نقش این کشور در کودتای 28 مرداد 1332 و براندازی دولت ملی مصدق است. 
پژوهشگر آمریکایی که مسئول اصلی انتشار اسناد اخیر CIA درباره کودتا بوده، به تلگراف گفته حتی امروز نیز با گذشت 60 سال، احتمالاً هنوز انگلیس در پشت صحنه تلاش دارد جلوی انتشار جزئیات مربوط به کودتای موسوم به «عملیات چکمه» را بگیرد.
«مالکوم برن»، مدیر آرشیو امنیت ملی در دانشگاه جرج واشنگتن می افزاید به عقیده وی، دیپلمات های انگلیسی همچنان در تلاش هستند تا فعالیت های سرویس اطلاعاتی این کشور (MI6) در بیش از نیم قرن پیش را پوشیده نگه دارند. 
وی می گوید: «شصت سال پس از کودتا، ما هنوز قادر نیستیم تصویر کاملی از نقش سرویس های اطلاعاتی انگلیس و آمریکا را به دست بیاوریم. به نظر می رسد دلیل این امر آن است که تاریخ و سیاست جاری به هم مرتبط هستند و انگلیسی ها هنوز مایل نیستند نقش خود را مورد تصدیق قرار دهند». 

اما مهمترین نگرانی آن ها، طرحی بود که تاریخ نگاران وزارت خارجه آمریکا در آن زمان در دست داشتند و بر اساس آن، قرار بود اسناد مربوط به کودتای 28 مرداد منتشر شود. در یک سند محرمانه مربوط به سال 1978، یک دیپلمات می نویسد: «اگر این اسناد منتشر شود، چیزهای بسیار شرم آوری درباره انگلیس در آن ها وجود دارد»

روزنامه تلگراف اشاره می کند که نگرانی انگلیسی ها در حقیقت به سال 1978 و زمانی بازمی گردد که انقلاب اسلامی ایران در آستانه پیروزی قرار گرفته بود. در آن زمان، انگلیسی ها به شدت نگران بودند که افشای نقش آن ها در بقای شاه در سال 1332، سبب تشدید احساسات ضدانگلیسی در میان مردم شود. 
اما مهمترین نگرانی آن ها، طرحی بود که تاریخ نگاران وزارت خارجه آمریکا در آن زمان در دست داشتند و بر اساس آن، قرار بود اسناد مربوط به کودتای 28 مرداد منتشر شود. در یک سند محرمانه مربوط به سال 1978، یک دیپلمات می نویسد: «اگر این اسناد منتشر شود، چیزهای بسیار شرم آوری درباره انگلیس در آن ها وجود دارد». 
در ماه دسامبر همان سال، یک دیپلمات دیگر در نامه ای به لندن می نویسد یکی از «مقامات دوست» در وزارت خارجه آمریکا قول داده که اسناد منتشر نشود. این سند بیان می کند که سفارت انگلیس مستقیماً خود را به تاریخ دانان آمریکایی مذکور نزدیک کرده و در صدد تحقیق این امر برآمده که چگونه می توان جلوی انتشار عمومی اسناد را گرفت. 

در میانه دهه 1990 و پس از پایان جنگ سرد، هم وزارت خارجه آمریکا و هم CIA اعلام کردند که به سیاست جدیدی مبنی بر شفافیت درباره اقدامات مخفی گذشته آمریکا متعهد خواهند بود. در همین راستا، تاریخ نگاران وزارت خارجه آمریکا کار بر روی نسخه جدیدی از نشریه «روابط خارجی ایالات متحده» را آغاز کردند که به نقش سازمان های جاسوسی غربی در کودتای 28 مرداد اختصاص داشت

به نظر می رسد این تلاش سفارت انگلیس موفقیت آمیز بوده؛ زیرا اسناد مذکور هیچ گاه منتشر نشدند. 
در میانه دهه 1990 و پس از پایان جنگ سرد، هم وزارت خارجه آمریکا و هم CIA اعلام کردند که به سیاست جدیدی مبنی بر شفافیت درباره اقدامات مخفی گذشته آمریکا متعهد خواهند بود. در همین راستا، تاریخ نگاران وزارت خارجه آمریکا کار بر روی نسخه جدیدی از نشریه «روابط خارجی ایالات متحده» را آغاز کردند که به نقش سازمان های جاسوسی غربی در کودتای 28 مرداد اختصاص داشت. 

نسخه بازنگری شده این نشریه، در سال 2006 آماده شد؛ اما هنوز به صورت عمومی منتشر نشده است. برن اشاره می کند اینکه حتی CIA نیز اکنون با انتشار اسناد مربوط به خود موافقت کرده، نشان می دهد که فشار برای عدم انتشار اسناد مربوطه، از خارج از آمریکاست. 
اسناد وزارت خارجه آمریکا نشان می دهد که تاریخ نگاران آمریکایی دستکم دو بار تلاش کردند پروژه مشترکی را با انگلیسی ها درباره کودتای 28 مرداد به انجام برسانند، اما هیچ کدام به نتیجه ای نرسید. 
در سال 2009، «جک استرا»، وزیر خارجه وقت انگلیس در مقاله ای در روزنامه «تلگراف» به اقدامات MI6 اشاره کرد و نوشت: «نقش ما، نقش زیبایی نبوده است». این نخستین بار بود که یک مقام ارشد انگلیسی به عملیات جاسوسی انگلیس در واقعه مذکور اذعان کرد. 
سخنگوی وزارت خارجه انگلیس گفته سیاست این وزارتخانه آن است که نه نقش انگلیس در کودتا را بپذیرد و نه آن را انکار کند. با این حال، این وزارتخانه اعلام کرده در صدد انتشار کتابی با عنوان «روابط پنهانی آمریکا با ایران از 1951 تا 1954» است که در آن، اسنادی برای نخستین بار منتشر خواهد شد. 
سخنگوی وزارت خارجه انگلیس گفته فرایند انتشار این کتاب در جریان است؛ اما برخی روندهای پیچیده بر سر راه وجود دارد و همین باعث می شود که تاریخ دقیق انتشار آن مشخص نباشد. وی از پاسخ به این سوال که آیا انگلیس برای عدم انتشار برخی اسناد لابی کرده یا خیر، خودداری کرده است.