روابط ایران و امریکا از کی شروع شد؟

[# αпGεʟ]

درمناسبات سیاسی، آغازروابط ایران وآمریكا به دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بازمی گردد كه با تاسیس سفارت خانه درآمریكا وایران همراه بود پس از آن ، زمینه مناسبات درحوزه های دیگر به وجود آمد و روند رو به گسترش خود را ادامه داد. ماموریت افرادی چون مورگان شوستر و آرتور میلسپو به منظورساماندهی اوضاع اقتصادی ایران ،‌برجسته ترین بخش حضورمستشاران آمریكایی درآغاز برقراری روابط میان دوكشور در اواخر حكومت قاجار و اوایل حكومت پهلوی است.

---

- منابع تاریخی از میرزا تقی خان امیركبیر به منزله نخستین دولتمردی كه دربرقراری رابطه میان ایران وآمریكا تلاشهایی را آغاز كرد، یاد نموده اند. امیركبیر درسیاست خارجی به منظور از بین بردن روابط انحصاری ایران با روس وانگلیس درصدد برآمد كه با نیروی سومی ارتباط برقراركند و در این چاره اندیشی ها، كشور آمریكا را كه درآن زمان چهره ای بشردوستانه وغیراستعماری داشت، مناسب دانست . درسال 1850 م امیركبیر به حاجی میرزا احمدخان ، مصلحت گزار ایران دراستانبول ، دستور داد با جورج مارش،‌وزیرآمریكا درعثمانی ، درباره انعقاد قراردادی میان دو دولت وارد مذاكره شود. مذاكره نمایندگان دو دولت دراكتبر1851 م منجربه امضای عهدنامه " مودت وكشتی رانی " گردید. یك ماه پس از انعقاد این عهدنامه، امیركبیر ازصدارت معزول شد و موضوع منتفی گردید.

وقتی درسال 1856 روابط ایران وانگلیس به تیرگی گرایید ومنجر به جنگ میان دوكشور شد، دولت ایران یك بار دیگر به فكردرخواست كمك از آمریكا افتاد وحاجی میرزا احمد خان مذاكره با " كارول اسپنس" – وزیرمختارآمریكا درعثمانی – را برای انعقاد عهد نامه دیگری ازسرگرفت . عهدنامه جدید بین دو كشور در سال 1856 م دراستانبول توسط فرخ خان امین الملك وكارول اسپنس به امضا رسید وشش ماه بعد مبادله شد. مفاد این عهد نامه ناظر به اموركنسولی وبازرگانی بود.

تاسیس سفارتخانه در ایران وآمریكا، برقراری روابط سیاسی رسمی میان دوكشور را فراهم ساخت. ابتدا درسال 1883 م ( 1261 ه.ش ) دردوره ریاست جمهوری " چسترآلن آرتور" سفارتخانه آمریكا درایران تاسیس شد و" سامویل بنجامین " نخستین وزیر مختار آن كشور برای انجام ماموریت سیاسی به ایران آمد. به گفته گازیوروسكی ،‌توسعه فعالیت هیئت های مذهبی درایجاد مدارس ودرمانگاه ها درنقاط مختلف ایران – به خصوص آذربایجان – ولزوم حمایت ازاتباع آمریكا كه تعداد آنها همچنان افزایش می یافت، یكی ازدلایل برقراری روابط سیاسی بین ایران وایالات متحده درسال 1883 م بود.  در بررسی عملكرد بنجامین باید گفت كه وی تا اندازه ای پس از ورود به ایران دچار توهم شد؛ زیرا ایران را با آنچه شنیده بود متفاوت دید. جاذبه های خاص یك سرزمین شرقی، وی را آنچنان به خود مجذوب كرد كه عملاً ازگسترش وتعمیق روابط سیاسی بازماند وزمان سفارت او تنها به مجموعه ای ازدیدارهای تشریفاتی خلاصه شد.

دردوران مشروطیت كه اوضاع سیاسی ایران تغییر پیدا كردوحكومت مشروطه استقراریافت، دولتمردان به ایجاد روابط با كشورهایی كه سابقه استعماری نداشتند توجه بیشتری نشان دادند

پس از مدتی درسال 1888 م (1276 ه . ش) سفارت ایران درآمریكا تاسیس شد وحسینقلی خان مشهور به (حاجی واشنگتن ) پسرمیرزا آقاخان نوری ، ازسوی ناصرالدین شاه برای مدت یك سال به مقام وزیرمختار ایران درآمریكا منصوب ورهسپار واشنگتن گردید.

این دوره ازروابط سیاسی دوكشور را به دلیل عدم تحرك سیاسی می توان فصل سرد روابط دوجانبه دانست؛ زیراسفارت ایران بیش ازچندماه درآمریكا دوام نیافت ونمایندگان سیاسی آمریكا ، هریك دوره ای كوتاه را درتهران می گذرانیدند؛ دوره ای كه فعالیت ها فقط منحصربه حمایت ازاقلیت های مذهبی وحل دعاوی اتباعشان بود.

دردوران مشروطیت كه اوضاع سیاسی ایران تغییر پیدا كردوحكومت مشروطه استقراریافت، دولتمردان به ایجاد روابط با كشورهایی كه سابقه استعماری نداشتند توجه بیشتری نشان دادند ودراین دوره نهادهای برخاسته ازمشروطیت ، ازجمله مجلس شورای ملی، با تصویب قانون استخدام مستشاران آمریكایی توسط دولت، گام اساسی را درورود هیئت های آمریكایی به ایران برداشتند.

درسال های نخست سلطنت احمد شاه، اصلاحات ، به ویژه درساختارنظام مالی كشوربه منظور رفع نابسامانی های اقتصادی ضرورتی اجتناب ناپذیر بود. براین اساس درمجلس دوم مذاكره پیرامون استخدام مستشارخارجی از اتباع دولت های بی طرف برای اجرای اصلاحات ،‌مطرح شد وآمریكا كه درآن زمان – كشوری صلح طلب وبشردوست شناخته شده بود، مورد توجه رجال سیاسی ایران قرارگرفت.

درسال 1289 ه.ش درجلسه شماره 205 طرح استخدام مستشاران آمریكایی دردستورجلسه وكلای مجلس شورای ملی مطرح شد و قرارداد استخدام پنج مستشار آمریكایی ازسوی وكلا با 70 رای سفید ازمجموع 76 وكیل حاضردرجلسه وشش رای ممتنع به تصویب رسید ومدت كوتاهی پس از آن درسال 1290 ه.ش هیئت مستشاران آمریكایی به سرپرستی " مورگان شوستر" برای ساماندهی وضع گمرك ومالیه ایران وارد تهران شد.

شوستر، پس از ورود به ایران در آغاز ماموریت خود توانست لایحه ای تنظیم كند كه به موجب آن به سمت خزانه داری كل ایران تعیین شود واز این راه بتواند به تاسیس یك سازمان مركزی معروف به خزانه داری كل مبادرت نماید كه مسئولیت تنظیم درآمدها وعواید دولت را از هر ممری كه باشد، به عهده گیرد.

ماموریت شوستر و هیئت همراه او در ایران دیری نپایید ، زیرا از یك سو مالیات های جدیدی به وسیله شوستر وضع گردیده یا افزایش یافته بود و از سوی دیگر قحطی سال 1290 ه.ش ، تهی بودن خزانه دولت و بدهی به بانك های خارجی ، تظاهرات شدیدی را علیه شوستر و همكاران ایرانی وخارجی وی كه مسبب اصلی اوضاع نابسامان اقتصادی به شمارمی آمدند ، به دنبال داشت. ازسوی دیگر روس وانگلیس كه ایران را تحت كنترل خود داشتند، با فعالیت اقتصادی آمریكایی ها درایران مخالف بودند. اقدام شوستردر مصادره اموال ایرانیان هوادار روس، اخراج وی را ازایران تسریح كرد.

پس از مدتی درسال 1888 م (1276 ه . ش) سفارت ایران درآمریكا تاسیس شد وحسینقلی خان مشهور به (حاجی واشنگتن ) پسرمیرزا آقاخان نوری ، ازسوی ناصرالدین شاه برای مدت یك سال به مقام وزیرمختار ایران درآمریكا منصوب ورهسپار واشنگتن گردید

ده سال پس ازاخراج شوستر، تلاش های دیگری برای استخدام مستشاران آمریكایی درایران آغازشد. دولت قوام السلطنه ( احمد قوام) نخستین دولتی بود كه قصد جلب آمریكاییان را داشت و تا حدودی موفق به گشودن پای آنها درایران گردید. درپی اجرای سیاست مذكور، لایحه استخدام مستشاران مالیه ازآمریكا ازجانب قوام السلطنه به مجلس شورای ملی تقدیم شد ودرسال 1301 به تصویب وكلارسید ودكترآرتور میلسپو در سمت رئیس كل مالیه ایران به مدت پنج سال برای اداره امورمالی كشوربه استخدام دولت درآمد كه مدت سه سال طول كشید و در سال 1306 به پایان رسید.