لغو امتیاز 25 هزار لیره ای

[# αпGεʟ]

جنبش تحریم توتون و تنباكو و فتوای تاریخی میرزای شیرازی از مهمترین رویدادهای تاریخ معاصر می باشدوهمچنین دادن امتیاز توتون و تنباکو به انگلیس و تحریم آن از سوی علمای روحانی و شورش مردم ایران که سرانجام، منجر به لغو این انحصار شد، از وقایع اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار است که  علت اصلی کشته شدن ناصرالدین شاه و سپس ایجاد مشروطیت ایران را نیز باید در خلال همین واقعه جست وجو کرد.  اهمیت قیام تنباکو به حدی است که می توان ان را سرآغازه بیداری ایرانیان و طلیعه انقلاب مشروطیت دانست.

---

اعطای امتیاز تنباكو

جریان از این قرار بود که ناصرالدین شاه در سفر سوم خود به اروپا در اثر ولخرجی های زیاد و عیاشی ها، پول هایش تمام شد و چون دیگر پولی در بساط نداشت امتیازی را در زمینه کشت، توزیع و فروش توتون و تنباکو به یکی از مشاوران و نزدیکان نخست وزیر انگلیس به نام "ماژور تالبوت " واگذار کرد و در مقابل 25 هزار لیره دریافت کرد. مطابق این قرارداد کمپانی "رژی" باید سالانه 15 هزار لیره به صندوق دولت ایران واریز می کرد و در مقابل کشت و فروش توتون و تنباکو را در انحصار خود می گرفت یعنی از زارعان ارزان می خرید و گران می فروخت در جریان امضای این قرارداد عده ای از درباریان خصوصا امین السلطان، صدر اعظم، با دریافت رشوه هایی، نقش ایفا می کردند.

صدور فتوای تحریم تنباكو در مقابل این قراداد، مردم شهرهای مختلف به رهبری روحانیت به مخالفت و مقابله پرداختند و جنبش هایی در شیراز, به رهبری "سید علی اکبر فال اسیری" , در تبریز به رهبری"حاج میرزا جواد آقامجتهد" در اصفهان، به رهبری " حاج شیخ محمدتقی آقانجفی" (که اولین بار حکم تحریم تنباکو را صادر کرد) و در تهران به رهبری میرازی آشتیانی برپا شد که با سرکوب دولت مواجه شد و عده ای از علما تبعید شدند. در این موقع سید جمال الدین اسدآبادی به پیشنهاد سیدعلی اکبر فال اسیری که در تبعید بود، نامه ای در این رابطه به میرزای شیرازی نوشت كه این نامه بیانگر درك عمیق سید از وضعیتی بود كه مردم آن زمان داشتند و بیان می كند كه میرزای شیرازی به خاطر موقعیت خاص خود چه مسؤولیت سنگینی بر عهده دارد.

"بر حسب حكم جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای میرزای شیرازی ، اگر تا 48 ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود یوم دوشنبه آتیه جهاد است ، مردم مهیا شوید."

بعداز ارسال نامه یاد شده میرزای شیرازی تلگرافی به نزد شاه فرستاده و مخالفت خود را با قرارداد ابزار می نماید. اما با بی اعتنایی شاه مواجه می شود از سوی دیگر عده ای دیگر در شمال كشور دست به شورش مردمی می زنند كه شاه با سركوب و كشتن آنان زمینه را برای تحریم و فتوای میرزای شیرازی فراهم می كند. همزمان با جریان فوق حكم تحریم به شرح زیر در تهران صادر می شود: 

بسم الله الرحمن الرحیم                                                                                     

"الیوم استعمال توتون و تنباكو بای نحو كان در حكم محاربه با امام زمان عجل الله فرجه است"

در شهر ولوله ای می افتد هر كس كه سواد دارد، از روی آن نسخه ای بر می دارد. این حكومت نشانگر آغاز یك مبارزه مكتبی علیه استعمار بود. در این موقع ناصر الدین شاه با استفاده از معلمین درباری این حكم میرزا را جعلی قلمداد می كنند؛ اما مردم گول نخورده و به مبارزه خود ادامه می دهند تا اینكه امتیاز داخلی دخانیات از طرف ناصرالدین شاه لغو می شود. علما و مردم به این اكتفا نكرده و خواستار لغو امتیاز خارجی نیز می شوند. پس از حكم میرزای شیرازی قلیانها شكسته می شود و مردم از كشیدن توتون و تنباكو دست می كشند و تمام مغازه های فروش توتون و تنباكو را می بندد و با شركت رژی نیز معامله نمی كنند. این جریان ادامه می یابد تا اینكه در تاریخ 23 جمادی اول 1309 اعلانی در كوچه و بازار زده می شود:

"بر حسب حكم جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای میرزای شیرازی ، اگر تا 48 ساعت دیگر امتیاز دخانیات لغو نشود یوم دوشنبه آتیه جهاد است ، مردم مهیا شوید."

ناصر الدین شاه از این عمل بسیار ناراحت می شود و خارجیان نیز كم كم از ترس جان از تهران و دیگر شهرها فرار اختیار می كنند. شاه روش خشونت آمیزی پیش می گیرد تا بتواند علما را از راه تهدید به حبس و تبعید ساكت كند اما نتیجه ای نمی گیرد و اعلام میکند که: " امتیاز داخله را كه برداشته بودیم حال امتیاز از خارجه را هم برداشتیم و مردم مجبور به كشیدن قلیان نیستند تا حكم از جانب میرزای شیرازی برسد."

بسم الله الرحمن الرحیم 
    "الیوم استعمال توتون و تنباكو بای نحو كان در حكم محاربه با امام زمان عجل الله فرجه است"

علما برای اینكه بفهمند حكم تحریم هنوز سرجایش هست یا نه ، به میرزای شیرازی در سامراء تلگراف می زنند. میرزا در جواب می گوید :"حکم باقی است تا موقعی كه دستخطی مبنی بر حقیقت داشتن لغو امیتاز بیاید."

در همین زمان اعلامیه ای دائر بر لغو امتیاز تنباكو منتشر می شود. سرانجام در روز سه شنبه 25 جمادی الثانی اعلامیه ای از سوی میرزای شیرازی منتشر شد که " حكم تحریم تنباكو لغو شد." و بدین گونه نهضت ومقاومت مردم و وحدت روشنفكران دینی و فقیهان شجاع ربانی این واقعه با پیروزی ملت ایران خاتمه یافت.