گنبد هارونیه مشهد

[spent †]

بقعه هارونیه‏ بنایی مکعب شکل و آجری در قلب دشت طوس که بسیار ناشناخته و پررمز و راز است، در حاشیه غربی جاده مشهد – طوس، در ۲۵ کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد. این بنا از لحاظ معماری با توجه به عظیم، قطور بودن پایه ‏ها و داشتن قدرت ایستایی در کف و گنبد خاص می باشد و همچنین با توجه به اینکه در شهر باستانی طوس تنها اثر باقی مانده است، اهمیت آن را بیشتر می کند.



از آنجا که مردم آنرا به نام «زندان هارون‏» می‏شناسند حدس می زنیم به همین دلیل «هارونیه‏» خوانده می‏شود، در حالی که نه از لحاظ شکل و نقشه هیچ شباهتی به زندان دارد و نه بر اساس شواهد تاریخی هیچ ارتباطی با هارون‏الرشید خلیفه عباسی دارد.برخی اصل بنا را با توجه به شکل معماری، از دوره ایلخانی (قرن هشتم هجری) که بخشهایی در دوره تیموری به آن اضافه شده است، می‏دانند و برخی دیگر مربوط به قرن ششم هجری می‏دانند به دلیل تشابه سبک معماری بنا به معماری رازی. پکیج تور لحظه آخری مشهد فرصتی ویژه برای شما که می خواهید به مشهد سفر کنید.



در ضمن هارون در سال‏۱۹۳ ه . ق. فوت شده است. سفالهای مربوط به دوران سلجوقی، تیموری و صفوی در سال ۱۳۵۴ طی حفاری های انجام گرفته پیدا شد و علاوه بر آن سفالها، جرز بسیار قطوری از سنگ و ملات ساروج که پی بنای آتشکده‏های ساسانی را یادآور میشد یافت شد و مشخص شد که پی بنا خیلی پیش از قرن ششم سابقه‏ داشته است.

تنها این عوام و مردم بومی بوده اند که بنا را نخست نقاره‏خانه و سپس زندان هارون نامیدند و بر اثر آن نام «گنبد هارون‏» هم بعدها به کار برده شد. با بررسی سفرنامه‏های جهانگردان و نوشته‏های پژوهشگران داخلی و خارجی که از حدود صد سال قبل تاکنون به این بنا اشاره کرده‏اند نشان داد که نامیده شدن این بنا با عنوان هارونیه از طرف ساکنان نمی‏تواند ارزش تحقیقی یا مبنای تاریخی صحیحی داشته باشد.



نه تنها در قدمت این بنا اختلاف نظر وجود دارد بلکه درهدف از احداث بنا و کاربرد آن نیز این اختلاف هست که برخی آن را مدرسه یا خانقاه و مدفن امام محمد غزالی می‏دانند (قرن ششم) و برخی دیگر آن را مسجدی می‏دانند که بعد از هجوم مسلمانان به ایران بر روی آتشکده ساسانی ساخته شده است.



در قسمت‏شمالی بنا، یک ردیف اتاق وجود دارد که احتمالا محل تدریس و مکان علمی بوده است، با این فرض ارتباط بنا با امام محمد غزالی متوجه می شویم. امام محمد غزالی بعد از نپذیرفتن تدریس در نظامیه بغداد در طوس خانقاهی برای صوفیان و مدرسه‏ای برای طلاب تاسیس کرد و خودش را وقف عبادت خدا و خدمت‏به خلق شبانه روزی کرده بود و همانجا وفات نمود و مدفون گشت. سازمان حفاظت آثار باستانی پس از اتمام مرمت بنا، سنگ مقبره‏ای به عنوان یادبود امام محمد در جلو آن نصب کرده است.



بنای هارونیه به صورت چهار ضلعی که به علت وجود قناسی، ابعاد آن در اضلاع مختلف نابرابر است و هیچ گونه تزئین کاشی در آن به کار نرفته است و کاملا آجری است. تنها یک ورودی در سمت جنوب دارد که سردر فوق‏العاده بلند آن نیز بدون تزئینات کاشی و تماما آجریست و گنبدخانه‏ای که در سطح وسیعی پوشیده است. چهار پلکان مارپیچ در گوشه‏ها و سه اطاق فرعی در ضلع شمالی می‏باشد. درون گنبد ساده است مقرنس کاریهایی مربوط به دوره تیموری در رواق وسطی پشت ضلع شمالی گنبدخانه دیده می‏ شود.