آرامگاه نادر شاه

[Brooklyn Baby]

نادرشاه افشار كه براى اولين بار شهر مشهد را مركز حكومت ايران كرد، اولين مقبره خويش را در اين شهر ميان سالهاى 1145 ـ 1143 قمرى احداث و رقباتى را وقف آن نمود. وى پس از آن هم كه در سال 1148 قمرى رسماً شاه ايران شد و بلافاصله در صدد فتح هند بر آمد، چون از سفر پر غنيمت مزبور بازگشتتصميم گرفت مقبره ديگرى براى خويش در مشهد احداث نمايد. بدين منظور اَمر كرد تا سنگهاى مرمر سياهِ حجيم و سنگينى را از دهخوارقان آذربايجان به خراسان حمل كنند. بعضى از اين سنگها كه بيست تا شصت خروار وزن داشتند هزينه حمل هر مثقالشان يك و نيم مثقال نقره شد، بدان سبب سه قطعه از سنگهاى مزبور را « ايران خراب »،« عالم خراب » و « خراج عالم » ناميدند.

اين مقبره دوم ظاهراً در شمال «خيابان » و مقابل مقبره پيشين ساخته شد، همان جايى كه اكنون مقبره نادرشاه قرار دارد. وى بالأخره در سالهاى پايانى عمر در كلات نادرى هم بناى ديگرى مناسب مقبره خانوادگى احداث كرد ( عمارت خورشيد ) اما عاقبت در هيچ يك از مقابر سه گانه مزبور به خواب ابدى فرو نرفت. سرِ او پس از قتلش در سال 1160 از قوچان به هرات فرستاده شد، جسد بىسرش هم كه موقتاً در يكى از مقابر ساخته وى در مشهد مدفون شد بعداً توسط آغا محمدخان قاجار به تهران منتقل گرديد تا امكان اهانت به آن براى قاجارها آسان تر شود. ضريح نفيس و گرانقدر يكى از مقابر او در شهر مشهد نيز در آغاز سلطنت چهل روزه سيد محمد متولى، به عنوان جانشين شاهرخ ( نوه نادر ) در سال 1163 قمرى به حرم حضرت رضا عليه السلام منتقل شد.

بدين سان نادرشاه تا مدتها در شهر مشهد داراى مقبره اى نبود تا اين كه قوام السلطنه در اواخر عهد قاجار ( 1296 خورشيدى ) در محل يكى از مقابر ويران شده نادرى آرامگاه جديدى براى وى ساخت و استخوانهاى او را از تهران به مقبره مزبور حمل كردند. اين بناى جديد كه در محل فعلى آرامگاه وى قرار داشت مدتى بر پا بود تا اين كه انجمن آثار ملى ايران در سال 1335 خورشيدى درصدد بر آمد آرامگاهى مناسبِ شأن نادرشاه براى وى در همان محل مقبره ساخته قوام السلطنه احداث نمايد. اين كار از سال 1336 شروع شد و در سال 1342 به پايان رسيد.

مقبره كنونى نادرشاه واقع در ضلع شمال غربى چهارراه شهدا ( نادرى سابق)كه پس از حرم حضرت رضا عليه السلام مهمترين موضع توريستى ـ تاريخى شهر مشهد تلقى مىشود، در باغى به مساحت 14400 متر مربع ساخته شده است. مقبره شامل سكويى دوازده پله اى، محل گور، پوششى خيمه مانند بر روى قبر، سكويى مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن ديگر در پى او، يك غرفه فروش كتاب و دو تالار براى موزه است.

طراح بنا مهندس سيحون بوده و مجسمه ها را هنرمند فقيد ابوالحسن صديقى ساخته است. مصالح مقبره عمدةً از سنگهاى خشن و سخت گرانيت كوهسنگى مشهد است. بعضى از قطعات سنگ بسيار بزرگ انتخاب شده تا تداعى كننده مقبره دوم ساخته خود نادرشاه باشد. پوشش مقبره كاملاً به مانند چادر عشايرى است، كه نادر در آن زاده و هم كشته شده است. پوشش ديوارهاى داخلى مقبره نيز از سنگهاى مرمر اُخرايى رنگ مراغه انتخاب شده تا قتل نادرشاه در داخل چادر را تداعى نمايد. از موقوفات كرامند نادرى كه از تصرف وقف خارج شده بود روستاى دهشك در مجاور شهر تابران توس احيا شده و در اختيار موقوفه نادرى قرار گرفته است كه احتمالاً به زودى از محل در آمد آن به بخشى از نيّات واقف بر سر قبر وى عمل خواهد شد.