نقد و بررسی فیلم Greed (حرص)

[First Star]

کارگردان : Erich von Stroheim
نویسندگان : Erich von Stroheim, June Mathis
بازیگران : Gibson Gowland, Zasu Pitts, Jean Hersholt
خلاصه داستان : جوانی معدن کار به امید یافتن زندگی بهتر با دندانپزشکی تجربی راهی سانفرانسیسکو می‌شود. او بعد از مدتی استقلال یافته و مطب خود را دایر و با زنی که دوستش دارد ازدواج میکند ؛ اما پس از برنده شدن زن در لاتاری زندگی آنها در ورطه سقوط می افتد؛ تا جایی که آنان از خوی انسانی خود به کل دور شده و در حرص و آز و خشم و کینه و حسد گرفتار می‌گردند. نزول و تخریب شخصیتی کاراکترهای فیلم از انسانهایی معمولی به مردمی پست و حقیر در این اثر بی نظیر اشتروهایم نمودی خاص یافته است.

حرص، حسد، آز همگی از خصایل جدایی ناپذیر وجود آدمی‌اند. که چنانچه به آنها فضایی برای عرض اندام داده شود، کل وجودیت فرد را در برگرفته و زندگی دنیاییش را به جهنمی تبدیل میسازند که شاید خود نیز گرمای سوزانش را حس نکند. اما به مرور زمان خوی انسانی را از وی ربوده و حیوانیت را جایگزین شرف و مردانگیش میکند.

فیلم حرص ساخته «اریش فون اشتروهایم» محصول ۱۹۲۴ کمپانی مترو گلدن مایر، قرار بود ناتورالیستی ترین اثر تاریخ سینما تا بدان روز باشد. اثری که نشان دهنده رشد تدریجی خصایل رذیل وجودی انسانهایی است که برای نگه داشتن انسانیتشان همتی نگمارده اند. اما افسوس که به دلیل سیاست های خصمانه مدیر وقت آن زمان کمپانی که به تازگی از ادغام دو کمپانی بزرگ ساخته شده بود؛ اثری را که اشتروهایم دو سال تمام برای ساخت آن وقت صرف کرده بود به مسلخگاه برده و سکانس ها و نماهای زیبایش را به بدترین شکل ممکن مثله کردند. فیلم ابتدایی و اریژینال اشتروهایم بیش از ۸ ساعت بود که پس از تدوین افراطی کمپانی به حدود ۱۴۰ دقیقه تقلیل یافت، نسخه اصلی فیلم را تنها ۱۲ نفر در جهان دیده اند و نسخه موجود و رایج امروزی در سال ۱۹۹۹به زحمت و پشتکار «ریک شمیلدن» پژوهشگر سینمایی و با استفاده از تصاویر و عکس های پشت صحنه فیلم به اثری گویا تر از نسخه مثله شده بدل گشته است. گرچه هیچگاه یارای برابری با زبان کامل و گویای نسخه ارژینال نخواهد بود. امروزه از بخش حذف شده که بوسیله کمپانی MGM دور ریخته شد با نام جام مقدس سینما یاد می‌کنند.

فیلم روایتگر زندگی «مک گویر» کارگر معدن طلا در یک روستای دورافتاده است. او شخصیتی زودجوش، مهربان و بی مکر و حیله است که از بد روزگار در خانواده ای فقیر و با مادری رنجور و بیمار و پدری فاسق و پلشت متولد گشته. مک گویر پس از مرگ پدرش در یک نزاع، با دکتری تجربی همراه و وارد شهر سانفرانسیسکو می‌شود و به مرور زمان برای خود مطبی دایر و کسب و کارش رونق می‌گیرد. روزی یکی از دوستانش «مارکوس» دختر خاله خود «ترینا» را برای کشیدن دندان پیش مک گویر آورده و به مرور زمان مک عاشق ترینا شده ولی این درحالی است که وی معشوقه مارکوس است. مک موضوع را با مارکوس درمیان گذارده و پس از صحبتی طولانی، مارکوس معشوقه اش را به مک گویر می‌بخشد. تا بدین لحظه از فیلم نه از حسد خبری است و نه از حرص و طمع و خشم. اما کاراکترهای فیلم پس از برنده شدن ترینا در یک لاتاری و صاحب شدن مبلغ ۵۰۰۰ دچار تغییرات اساسی شخصیتی گشته و خلق و خوی واقعیشان نمایان میگردد.

مردی که روزی با رضایت کامل و از سر دوستی معشوقه‌اش را به رفیقش بخشیده بود، اکنون حسد میورزد که چرا چنین خبطی نموده و معشوقه یک شبه پولدار شده‌اش را به دیگری داده. شاید اگر خودش با او وصال می‌نمود به نان و نوایی نائل می آمد.

ترینا که دختری ساده و احساساتی بود پس از ثروتمند شدن، حرص و طمع وی را به خساست می‌کشاند و زندگیش را به جهنمی تبدیل می‌کند که رهایی از آن غیر ممکن می‌نماید.

اما در میان همه این اتفاقات‌، مک چشمداشتی به مال و اموال همسرش ندارد و با درآمد مک از دندانپزشکی اش روزگار خوشی را می‌گذرانند، تا اینکه وی به دلیل نداشتن مدرک پزشکی ممنوع الکار شده و از سر بیکاری و افسردگی به الکل روی می آورد. همین مهم باعث تغییر شخصیت مک از یک مرد متشخص با شغلی آبرومند به یک انگل بیکاره میشود که پول شراب و میگساری هایش را به زور از همسرش می‌ستاند. سقوط شخصیتی دو کاراکتر اصلی فیلم از این لحظه به بعد شدت می‌گیرد. به طوری که ترینا از سر خساست حاضر به خوردن تکه گوشت سه روز مانده درون قصابی است؛ در حالی که صندوقچه اش پر است از سکه های طلا. حرص و طمع وجود ترینا را در بر گرفته، وی که روز به روز منزوی تر شده و تنها تفریحش پس انداز سود پولهایش است؛ زندگی مشترکشان را بیشتر در منجلاب نکبت و بی احساسی فرو میبرد بی آنکه خودش از این مساله با خبر باشد.

مطمئنا فیلم حرص یکی از منفی‌ترین برداشت هایی است که می‌توان به مقوله ثروتمند داشت‌؛ و اشتروهایم به خوبی توانسته با تغییر شخصیتی مک از یک انسان معمولی و ساده، به شخصی پلشت و قاتل این دیدگاهش در مورد تاثیرات سوء ثروت بر وجود این اشخاص را به بیننده نیز منتقل کند. نمای حضور مارکوس در خانه مک و ترینا مصادف است با دیزالوهای گربه و قفس پرنده که اشتروهایم گربه را نماد مارکوس، و پرندگان درون قفس را نماد مک قرار داده، تا تماشاگر را با نمایی بصری و فارغ از سخن  از طعمه بودن مک برای مارکوس کینه توز آگاه کند. سکانس پایانی فیلم در دره مرگ، زمانی که مک دستبند زده شده به یک مرده و در بیابانی بی آب و علف گرفتار آمده و حتی آن همه طلا نیز به کارش نمی آید گواهی بر ادعای داستان فیلم در مورد جهنم شدن زندگی دنیوی برای بها دادن به امیال پلید ذاتی بشر و از دست دادن زندگی اخروی است.

سکانس های دره مرگ در دمای ۵۰ درجه سانتیگرارد فیلمبرداری شده که گفته میشود برای خنک نگه داشتن دوربین ها از قالب های بزرگ یخ استفاده می‌کردند.

همچنین اشتروهایم برای اینکه کاراکترهایش با محیط و افراد طبقه پایین و متوسط جامعه بیشتر آشنا شوند در پایین شهر خانه هایی را در اختیار آنها قرار داده بوده تا در آنجا سکنی گزینند و بیشتر با نقشهایشان اخت شوند.

اریک فون اشتروهایم در دهه ۵۰ میلادی به نظاره فیلم تکه تکه شده اش نشست و پس از آن گریست و گفت اگر می‌توانستم اندکی از رنجی را که بخاطر نابود شدن این اثر واقعی ام، بر من عارض شد برایتان توضیح بدهم حاضر بودم سه هفته تمام بدون وقفه حرف بزنم.

مطمئنا بلایی که بر سر فیلم حرص، اشتروهایم آمد یکی از بزرگترین اشتباهات مترو گلدن مایر و یکی از تراژیک ترین اتفاقات در تاریخ سینماست.

منبع: شماره اول ماهنامه سینمایی نقد فارسی (هنر سینما)