نقد و بررسی فیلم تحسین شده From What Is Before (از آنچه گذشته است)

[First Star]

کارگردان : Lav Diaz
نویسنده : Lav Diaz
بازیگران : Perry Dizon, Roeder, Hazel Orencio
جوایز:
برنده یوزپلنگ طلایی بهترین فیلم جشنواره لوکارنو
خلاصه داستان: این فیلم درامِ دیاز در یک دهکده‌ی دور افتاده در اوایل دهه ی ۱۹۷۰ می گذرد و روزهای پایانی یک اجتماع مذهبی بی جنبش را در مرز فروپاشی نشان می دهد. در مرکز این منطقه دور افتاده یک طرز فکر روحانی وجود دارد که بر پایه ی این باور شکل گرفته است که ژوزفینا، زن جوانی با بیماری روانی، دارای قدرت شفابخشی است. وقایع مرموزی در اینجا رخ می‌دهد؛ این وقایع شامل صداهای ناله و زاری از جنگل، تکه تکه کردن گاوها و آتش سوزی های بی مقدمه ای می شود که کلبه های زیادی را در تاریکی شب نابود می کنند...

با در نظر گرفتن اینکه ما در عصر تماشای زیاد تلویزیون و ویدئو زندگی می کنیم، دورنمای اینکه برای دیدن یک فیلم پنج ساعت و نیم در سینما بنشینیم نباید چندان افراط گرایانه به نظر برسد. البته فیلم های طولانی یک دسته اند و فیلم های «لاو دیاز» یک دسته ی دیگر که طول زمان خود را با چنان نکته سنجی و ظرافت هنری ای پر می کنند که آدمی بایستی این چالش را بپذیرد تا به لذت منحصر به فرد حاصل از دیدن آن ها دست پیدا کند.
«از آنچه گذشته است/From What Is Before» که آخرین اثر این کارگردان فیلیپینی است، نسبت به بعضی فیلم های دیگر او نسبتاً کوتاه تر است - به عنوان مثال طول فیلم «ملانکولیا» محصول ۲۰۰۸ به هشت ساعت می رسد - با اینحال به ندرت پیش می آید که این فُرم غیر عادی به این خوبی با محتوای خود جور در بیاید. فیلم «نورته، پایان تاریخ» که اوایل امسال اکران شد، داستان «جنایات و مکافات[۱]» را به شکل یک حماسه چهار ساعته بسط می دهد که از مواد اولیه ی خود استفاده می کند تا دوره ی زمانی گسترده تری را نمایش دهد و به نتایجی جذاب اما آمیخته به هم منتهی می شود. فیلم حاضر ارزش تک تک دقیقه های خود را دارد.
این فیلم درامِ دیاز به شکلی که القا کننده ی فضایی خشک و سرد است به صورت سیاه و سفید فیلمبرداری شده و در یک دهکده ی دور افتاده در اوایل دهه ی ۱۹۷۰ می گذرد و روزهای پایانی یک اجتماع مذهبی بی جنبش را در مرز فروپاشی نشان می دهد. با اعلام حکومت نظامی در سال ۱۹۷۲ از طرف رئیس جمهور وقت فریدناند مارکوس، «از آنچه گذشته است» به شکلی ثابت قدم دنیای ساکن و آرامی را به وجود می آورد که با رسم و رسوم عجیب خود و خلوت و انزوای یک منظره ی ساحلی بی بار و بر تعریف می پذیرد. در لحظات ابتدایی فیلم صدایی روی صحنه مشخص می کند که وقایعی که به دنبال آن می آیند "بر اساس زندگی واقعی" خلق شده اند اما "از حافظه و خاطرات نشأت می گیرند" و وجود انباشته ی جزئیات که به تدریج توسط دیاز نشان داده می شوند، حقانیت این گفته را نشان می دهد. در یک ساعت اول، دنیایی جان می گیرد، که این خود باعث می شود از هم پاشیدگی آن دردناک تر و غم انگیز تر به نظر برسد.
در مرکز این منطقه دور افتاده یک طرز فکر روحانی وجود دارد که بر پایه ی این باور شکل گرفته است که ژوزفینا، زن جوانی با بیماری روانی، دارای قدرت شفابخشی است. ژوزفینا که تحت مراقبت خواهر بسیار مهربان و دلسوز خود به سر می برد، هنگامی که وقایع مرموزی شروع به آزاراندن اجتماع می کنند، بیشتر موجب شیفتگی و افسون شدن آنها می شود. این وقایع شامل تکه تکه کردن گاو ها به شکلی غیر قابل توضیح و آتش سوزی های بی مقدمه ای می شود که کلبه های زیادی را در تاریکی شب نابود می کنند. راهب محلی اتکای ساکنین به ژوزفینا را رد می کند اما در مورد اسباب حساسی که آنها برای تأمین مخارج خود از طریق کشت و کار با منابعی محدود در اختیار دارند، رفتاری حمایت گر و محافظت کننده در پیش می گیرد.
گرچه سایه ی فرمان رئیس جمهور از دور پدیدار می شود، شیطان خود با سرعتی بیشتر از درون به داخل این جامعه می خزد. یک شراب فروش بر آشفته طوری به نظر می رسد که انگار ممکن است هر لحظه در هم بشکند. چوپان خوش نیتی به نام سیتو راز شومی را درباره ی پدر و مادر خواهرزاده ی کوچک اش از او پنهان می کند، پدر و مادری که بچه فکر می کند به جزیره ی جذامی ها تبعید شده اند. حقیقت سرنوشت آنها یکی از چندین آشکار سازی ای است که دیاز با گذشت هر ساعت از فیلم به آهستگی آن را وارد طرح داستانی مارپیچ مانند فیلم می کند.
با اینحال با وجود گسترده بودن گروه شخصیت ها، یکی از آنها بیشتر از همه تیره و تار است: محل فیلمبرداری/ لوکیشن. قرار دادن اتفاقات آن هم به طور نسبتاً انحصاری درون محدوده ی خاص این منطقه، به هیچ وجه غنای بصری آن را محدود نمی کند، همانطور که دیاز سکانس های به یادماندنی ای را از زمین های باز و سرتاسر ساحلی شگفت انگیز ثبت می کند که موج ها یکسره مانند تازیانه بر بدنه ی نماهای سنگی حجیم می کوبند. هرج و مرج بی پایان موجود در طبیعت تهدید ذهنی برای ویرانی قریب الوقوع را تجسم می بخشد. با آمیختن این نماها و ترکیبی از جذبه ای مرموز و دیگر امکانات تیره تر، دیاز جوّی گیرا و جذاب ایجاد می کند که این نکته را ممکن می سازد که حتی وقتی سیر داستان به شدت آهسته می شود هم جذب داستان شد.
شیوه ی آهسته و صبورانه ی دیاز ویژگی رهایی بخشی دارد. کارگردان اغلب برای صحنه هایی که زیبایی خاصی دارند متوقف می شود، صحنه هایی مانند سوگواری فراموش نشدنی ای که زنی بعد از از دست دادن فرزندش برگزار می کند، و همچنین چندین تک خوانی/ مونولوگ که حالت تئاتری به فیلم می دهند. از آنجایی که فیلم پیشرفت وقایع یک دهکده ی کوچک را به صورت سیاه و سفید نمایش می دهد، کار آسانی است که شباهت های اولیه ای بین آن و فیلم «بادکنک سفید» اثر «میشائیل هانکه» به نظرمان برسد. فضای پیرامون و آمبینس عریان و فاجعه بار فیلم هم «اسب تورین» ساخته ی «بلاتار» را به ذهن می آورد. اما «از آنچه گذشته است» ارتباط پیوسته تری با تجربه های روانی شخصیت های خود برقرار می کند.
هر لحظه ی غمگینی با لحظه ی دردآور بعدی آمیخته می شود اما تصویر کلی هم اهمیت خود را دارد: جزئیات کوچکی که ابتدا مطرح شده اند صحنه را برای گره گشایی های ساعت های بعدی آماده می کنند. بافت داستان طرح روایت را به پیش می راند، تا دیاز در نهایت احساس گروهی را خلق کند که حتی زمانی که با بی تفاوتی دهشتناکی جامعه ی پیرامون خود را محاصره می کند، از آن جدا شده و زیر لفافی از وقایع پنهان شده است.
روش تأخیر دار دیاز در داستان گویی مستلزم به تماشا نشستنی دشوار است که به راحتی هم به نتیجه ای نمی رسد، اما این شیوه او را قادر می سازد تا با به وجود آوردن احساس مکرر تغییر مکان و جابجایی بیننده را به شکلی به یادماندنی افسون کند. تقریباً همانطور که فیلم «شوآ» ساخته ی «کلاود لنزمن»، از طریق تصاویری که از زندگی و شور حیات تهی بودند به فاجعه‌ی «هولوکاست[۲]» می پرداخت، دیاز هم روی زمین های خالی و اشاراتی به قدرت های بد شگونی که درست در خارج از قاب دوربین کمین کرده اند حساب می کند. شخصیت های او از غم و اندوه خود بی خبر نیستند. راهب در یکی از صحنه های آشکار کننده ی فیلم می گوید: "مشکل غفلت کردن و مسامحه است". دیاز که زمان را هم در اختیار خود دارد، به این ادعا بعدی جسمانی و مادی می دهد. « از آنچه گذشته است» بر خلاف زمینه ی تاریخی خود، تا اوج بیانیه ای عظیم تر درباره ی تباهی هستی و زندگی روستایی بالا می رود.
در دو ساعت پایانی و جمع بندی فیلم، بعد از اینکه نیروهای مسلح به منطقه می رسند، ذات وجودی حضور آنها با یک پیچش داستانی نهایی و نگران کننده تحت سلطه قرار می گیرد. وقتی بیانیه ی حکومت نظامی توسط رئیس جمهور از طریق امواج رادیویی پخش می شود، ما سربازانی را می بینیم که به مناسبت اعلانیه ی او اظهار خوشحالی می کنند و جشن می گیرند، آنهم در حالی که کاملاً از سرنوشت قربانیانی که این همه زمان برای شناختن شان وقت گذاشته ایم، با خبریم. یکی از اهالی رنج دیده ی دهکده چنین می گوید "جهنم در راه است"، اما دیاز هیچ شکی باقی نمی گذارد که جهنم همان موقع هم از راه رسیده است. «از آنچه گذشته است» شاید با یک نشانه ی امیدوار کننده پایان نپذیرد اما فیلمساز با از نو زنده کردن زمانی که مدت ها از آن گذشته است، با زدن حرف نهایی به موفقیت خود دست پیدا می کند.

منبع : سایت نقدفارسی