پناهگاه حيات وحش بختگان، فارس

[✘ 2gнєтєя4єνєя ✘]

پناهگاه حيات وحش بختگان در استان فارس بين E5315 الي E5415 طول شرقي و N2911 الي N2951 عرض شمالي ,‌ واقع شده است .مساحت آن در حدود 200404 هكتار مي باشد.

پوشش گياهي: انواع دياتومه ها و جلبكها انواع گياهان شورپسند گز و ‌ني و در مناطق خشكي ارس ,‌بنه ,‌تنگس ,‌قيچ ,‌بادام كوهي ,‌ آويشن ,‌ كاكوتي و باريجه مي باشد.

پستانداران : كل و بز و قوچ و ميش , گربه وحشي ,‌ گرگ , ‌پلنگ ,‌‌ كفتار ,‌روباه ,‌ شغال و در دشتها آهو.

پرندگان : فلامينگو ,‌پليكان ,‌انواع غازها ,‌ مرغابيها ,‌حواصيلها ,كشيمها , ‌درنا , لك لك ,‌ كاكايي ها , پرستوهاي دريايي ,‌ ماهي خوركها ,‌ هوبره ,‌‌بلدرچين ,‌ كبك ,‌چلچله ,‌داركوب پري شاهرخ و انواع گنجشكسانان ,عقابها ,‌ دال ,‌سنقرها ,‌ بحري ,‌ بالابان ,‌شاهين ,‌ ليل ,‌دليجه .



تاريخچه حفاظت
منطقه بختگان اولين بار طبق مصوبه شماره 7مورخ12/9/47 شورايعالي تظارت بر صيد به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گرديد و سپس در سال 54 به عنوان پناهگاه حيات وحش مصوب شد. و در سال 74 قسمتي از پناهگاه به عنوان پارک ملي بختگان اعلام گرديد.



پناهگاه حیات وحش بختگان با مساحتی بالغ بر 242223 هکتار طی مصوبه شماره 142 مورخ 6/7/1374 شورایعالی محیط زیست به مجموعه مناطق تحت مدیریت سازمان پیوست.

موقعیت جغرافیایی
این اثر با 3232375 تا 3303164 عرض جغرافیایی و 715387 تا 809288 طول جغرافیایی در زون39 در شمال شهر استهبان و در شرق استان فارس واقع گردیده است.



ویژگیهای منطقه
این منطقه که جزو رامسر سایتها میباشد به دونیمه شمالی و جنوبی تقسیم گردیده است و دریاچه طشک هم در این منطقه واقع است. تالابها و جزیره های این پناهگاه زیستگاه مناسبی برای پرندگان به شمار می آید. این پناهگاه با 323 گونه جانوری از تنوع زیستی جانوری بالایی برخوردار است. از گونه های مهم گیاهی میتوان از ارس؛ بنه؛ ارژن ؛ کیکم؛ گز ؛ قیچ؛ نی؛ لویی و از گونه های مهم جانوری میتوان از بز و پازن؛قوچ و میش؛ آهو؛ پلنگ؛ گربه شنی؛ کاراکال؛ پلیکان؛ قلامینگو؛ درنا؛ حواصیل؛ ؛ مار گورخری و میگوی آرتمیا نام برد.

درياچه طشك با عمق متوسط 5/0 متر و آبي لب‌شور در اين پناهگاه واقع است و در سال‌هاي پرباران به درياچه مجاور آن، درياچه بختگان، متصل مي‌شود. تالاب‌ها و جزيره‌هاي اين پناهگاه زيستگاه‌هاي مناسبي براي پرندگان به شمار مي‌رود. دامنه ارتفاعي يكهزار و 560 تا دو هزار و 960 متر بارندگي و دماي متوسط سالانه 230 ميلي‌متر و 15 درجه سانتيگراد، منطقه را داراي اقليم خشك بياباني معتدل كرده است.
دریاچه ملی بختگان در اثر کم آبی ناشی از احداث چندین سد در بالادست منابع تامین کننده آب دریاچه بختگان در آستانه نابودی و وقوع بزرگترین فاجعه زیست محیطی کشور قرار دارد و بخش قابل توجی از این پناهگاه با ارزش حیات وحش به نمکزار تبدیل شده است.



سيماي عمومي منطقه


ارزشهاي تالاب(پارک ملي بختگان):
اين تالاب به علت دارا بودن جزاير کوچک و بزرگ از مکانهاي مهم زادآوري پرندگاني چون کفچه نوک،فلامينگو،کاکايي صورتي و.... مي باشدبه همين جهت توسط توسط سازمان بين المللي حيات پرندگانبه عنوان زيستگاه با اهميت براي پرندگان تشخيص داده شده و همچنين در سال 1354 در کنوانسيون رامسر به ثبت رسيده است تاکنون در اين تالابها 95 گونه پرنده که اغلب مهاجر زمستان گذران هستند شناسايي شده است.اين تالاب در ذخيره سازي آب براي اراضي کشاورزي حاشيه تالاب بسيار مهم است.همچنين اين تالاب از مناظر و چشم انداز هاي بديع و بي نظيري به منظور جذب گردشگران داخلي و خارجي برخوردار است. به گفته هانس لوفلر،محقق اتريشي اين تالاب از معدود چالابهاي جهان است که در زمستان آب شيرين در سمت شرق آن و در تابستان آب شور در سمت غرب آن در جريان است .ويژگي بي همتايي که در هيچ کجاي دنيا يافت نمي شود.



وضعيت توپوگرافي
حداقل ارتفاع منطقه 1558 وحداكثر ارتفاع آن 2550 متر مي باشد . رشته كوههاي عظيم زاگرس دراستان فارس ارتفاع خودرا ازدست داده و به صورت رشته كوههاي پهناوري گسترده مي شوند . امتداد رشته كوههاي اطراف درياچه غربي – شرقي بوده كه از افزايش اين كوهها مخروط افكنه هايي وسيع ايجاد مي شود كه محل برداشت منابع آب زير زميني و همچنين كشت و زرع مي باشند .
از مهمترين ارتفاعات منطقه مي توان به كوههاي پيچكان ، چاه روغني و نا انجير در شمال و كوههاي صادق آباد ، خانه كت در جنوب درياچه بختگان اشاره كرد .
از نظر زون هاي زمين شناسي ايران ، منطقه دروزون زاگرس و بخش كوچكي از آن در زون سنندج سيرجان واقع است .از پديده هاي مهم زمين شناسي كه در منطقه ظهور يافته است سطوح چينه بندي ، دگرديسي ، درزها و تعدادي گسل و چين خوابيده و گنبد نمكي است از جمله گسل طشك ، گسل نا انجير ، طاقديس بيچكان ، گنبد نمكي در شمال خانه كت .



منابع آبي درياچه

از مهمترين منابع تأمين كننده آب درياچه هاي طشك و بختگان و رودخانه كر مي باشد . چشمه گمبان واقع درشمال غربي پارك ملي و پناهگاه حيات وحش بختگان در فصول پر باران با دبي در حدود m3/S 1 درياچه طشك را تغذيه مي كند .
رودخانه كر نيز 5 كيلومتر قبل از ريختن به درياچه بختگان به دو شاخ تقسيم مي شود و به همين دليل اين منطقه را دو شاخ كربال مي نامند و هر شاخه در محل ورود به درياچه مانند شبكه مويرگي به چندين شعبه تقسيم شده و منطقه گسترده اي را فرا مي گيرد در اين منطقه ابتدا گزستانها و پس نيزارهاي وسيعي پديد آمده است .

چشمه هاي منطقه

چشمه هل ، چشمه باغو ، چشمه آخوندو ، چشمه لياب ، چشمه ريزاب ، چشمه بي بي فاطمه ، چشمه قلمو ، چشمه باغ قاضي ، چشمه ناانجير ، چاده دراز ، چشمه مقنعه سر ، چشمه بيدمشك ، چشمه امامزاده ، چاه بيوك .
درياچه طشك كه در شمال درياچه بختگان قرار گرفته وسعت كمتري دارد اما از نظر شرايط طبيعي با درياچه بختگان تفاوتي ندارد . ده جزيره بزرگ و كوچك در اين درياچه ديده مي شود كه از نظر تخم گذاري پرندگان بويژه پليكان ها حايز اهميت مي باشد


جاذبه هاي اکوتوريستي

پرتگاها ، صخره ها ، دره هاي عميق ، منظره هاي ويژه كوهها وصخره ها كه باتوجه به توپوگرافي منطقه حائز اهميت بوده وجلب نظر مي نمايد :
گردنه هل و باغو ، تنگ زرد ، شهر پازن
وجود بناهاي قديمي وآثارباستاني موجود درمناطق ( سالم ومخروبه ) وتشريح آن باذكر قدمت آنها وساير اطلاعات مربوطه محلي

كاروانسراي شاه عباسي-
- قدمگاه خضر نبي در جنوب پناهگاه حيات وحش بختگان كه با وجود چندين چشمه كوچك در محل طبيعت زيباي آن



پوشش گياهي منطقه

به طور تقريب 000/130 هكتار كوه ، دشت و دامنه بين دو درياچه واقع گرديده كه به اضافه كوههاي خانه كت در جنوب درياچه بخش كوهستاني پناهگاه را تشكيل مي دهند . در اين مناطق درختان و درختچه هاي بنه ، بادام كوهي ، تنگرس ، كيكم و قيچ ديده مي شود در منطقه با غو در دشت ساحلي درختچه هاي قيچ به صورت يك نوار پهن تا ادامه كوه روييده است .
بالاتر از اين نوار پوشش متراكمي از درمنه به چشم مي خورد . جنگل هاي بلوط زاگرس در اين منطقه به علت كاهش ارتفاع و افزايش درجه حرارت به جنگل هاي بنه و بادام كوهي تبديل مي شوند . از شمال درياچه طشك تا حوالي ارسنجان بخشي از انبوه ترين جنگل هاي بنه استان ديده مي شود كه اين پوشش تنها در مناطق كوهستاني دور از شهر و دسترس بوميان پابرجاست و دشت ها همه به زير كشت رفته اند .



حيات وحش منطقه
تنوع زيستگاهي منطقه بختگان ، موجب ايجاد تنوع جانوري درمنطقه گرديده است
از ميان حيات وحش مهره دارتعداد 46 گونه ازرده پستانداران 218 گونه از رده پرندگان 36 گونه ازرده خزندگان و3 گونه ازرده دوزيستان وتعداد 23 گونه ماهي درپارك ملي و. . . زندگي مي كنند پرندگان دشتزي نظير كبك تيهو هوبره كنار تالاب وديگر پرندگان آبزي وقوچ وميش وكل وبز از حيوانات شاخص كوهستاني منطقه اند .


قوچ وميش, كل و بز: تنگ گور, ارتفاعات هل و باغو ، تنگ شور ، ريزاب
هوبره : كشتزارها و كفه شور
كبك و تيهو : تمام نقاط منطقه
فلامينگو و درنا حوالي درياچه طشك و بختگان
كفچه نوك ، كاكايي ، اگرت : درياچه طشك بختگان



وضعيت عمومي اقتصادي اجتماعي

با توجه به وسعت زياد منطقه، فعاليت روستاهاي حاشيه و داخل منطقه نيز متفاوت بوده. در قسمت شمال و شمال غربي منطقه شغل اکثر مردم کشاورزي بوده و در قسمت جنوب و جنوب غربي منطقه عمده فعاليت هاي مردم باغداري بوده و در قشمت شرق و مرکز منطقه اکثر مردم به دامداري مشغول مي باشند. و همچنين به دليل وجود معادن فعال در اين قسمت از منطقه بخشي از اهالي اين روستاها در اين معادن مشغول به فعاليت مي باشند.



عوامل تهدید کننده
از مهمترین عوامل تهدید میتوان؛ جلوگیری از ورود آب از بالا دست به منطقه؛ وجود مستثنیات و تغییر کاربری اراضی؛ وجود معادن و همچنین شکارو صید غیر مجاز نام برد.



جاذبه های جانوری

مجموعه پارک ملی و پناهگاه حیاط وحش بختگان به واسطه شرایط جغرافیایی خاص وجود دو دریاچه اب شور به نامهای بختگان و طشک ارتباط این دو دریاچه با تالابها و چشمه های اب شور و اب شیرینوجود مناطق دشتی تپه ماهور ها و مناطق کوهستانی نسبتا مرتفع تنوع کم نظیر از فون و فلور را در این منطقه به وجود اورده است بر اساس بررسیهای انجام شده از میان حیاط وحش مهره دار تعداد 46 گونه از رده پستانداران . تعداد 218گونه از رده پرندگان و تعداد 36 گونه از رده خزندگان و تعداد 36 گونه از رده دوزیستان و تعداد 23 گونه از رده ماهی ها در پارک ملی و پناهگاه حیاط وحش بختگان زندگی میکنند این تعداد 13 گونه از پستاندران و24 گونه از پرنده و 3 گونه خزنده و 4 گونه ماهی در فهرست سرخ iucnضمیمه کنوانسیون citesو فهرست گونه های در معرض تهدید و حمایت شده ملی درج شده است .قوچ و میش کل و بز کاراکال گربه جنگلی گربه شنی پلنگ فلامینگو و کفچه نوک و هوبره کبک تیهو اگرت کوچک و کاکایی صورتی از گونه های قابل مشاهده دراین منطقه هستند.



جاذبه های گیاهی

پارک ملی و پناهگاه حیات وحش بختگان به واسطه وجود دو تالاب طشک و بختگان و ارتفاعات موجود در ان از تنوع رویشگاهی زیادی برخوردار است به گونه ای که بیش از 400 گونه گیاهی درقالب 48 تیپ در ان شناسایی شده است که از این مجموعه حدودا 30 گونه در فهرست سرخ iucnوجود دارد گونه های درختی بارز منطقه عبارتند از:پسته وحشی بادامک انجیر پسته کلوخک تنگرس و غیره است.



مکان مشاهده پرندگان

جزایر واقع در تالابهای طشک و بختگان از مکانهای امن برای زاد اوری پرندگان میباشد پرندگانیی نظیر کفچه نوک اگرت کاکایی صورتی در جزایر طشک لانه گذاری میکنند و در فصل بهار چهره بدیعی از تداوم حیات را میافرینند تمامی سواحل این تالاب ها در فصل حظور پرندگان مهاجر جلوه های زیبایی از تنوع و شففتی خلقت را به رهگذران هدیه میکنند.

[ساسان بوکانی]

توپ