اهمیت و آداب زیارت

[bOoOoOy]

روح حالتی دارد که تأثیر می گذارد و تأثر می پذیرد. یعنی وقتی که شما کنار من نشسته اید روح من ناخودآگاه (در حالی که من هم متوجه نیستم) بر روح شما اثر می گذارد و از روح شما اثر می گیرد. همنشینی مؤثر است و به این دلیل است که می گویند به زیارت یکدیگر بروید. به زیارت مؤمنان بروید. سر سفره فلانی ننشینید. در مجلسی که فلان کس است نروید. در عالم مادی نیز همه چیز را نمی توان به چشم دید. به عنوان مثال می بینیم شخصی که در محیطی نشسته یک مرتبه حالت تهوع پیدا می کند وحالش بد می شود، بدون اینکه چیزی خورده باشد. آنچه به چشم می آید باعث مسمومیت او نشده است. بعد مشخص می شود که هوایی که تنفس می کند آلوده بوده، ماده ای سمی در هوا بوده که به چشم نیامده ولی او تنفس کرده است. در عالم روح، قضیه از این خیلی لطیف تر است. ارواح بر هم تأثیر دارند و این تأثیر بین روح ها در اثر حضور فیزیکی جسم هاشان (قالب هاشان) در کنار هم (خصوصاً از دو کانال چشم و گوش که مجرای تغذیه روح است) انجام می شود.



روح حساس و ظریف
وقتی که روح ظریف و حساس باشد، اگر کسی در گوشه ای از جامعه اسلامی گناه کند، این روح از گناه آن فرد متأثر می شود و استغفار می کند، نه به خاطر اینکه گناهی کرده است، به دلیل آنکه روحش بر اثر گناه افراد صدمه دیده است. اگر یکی از شیعیان یک جسارت یا گناهی کرده باشد، توبه و استغفارش را اهل بیت (ع) می کنند چون روح آنها ظریف و حساس است و متأثر می شوند. روح در آن جایی که زندگی می کند مرتباً از دیگران اثر دریافت می کند به این دلیل است که می گویند جامعه سالم و نیز هم نفس و هم صحبت سالم پیدا کنید.

به امیرالمؤمنین(ع) خبر می دهند که در گوشه مملکت مثلاً کسی برخلاف شئونات انسانی و اسلامی کاری کرده است. حضرت می فرمایند: «اگر کسی این حرف را بشنود و بمیرد من مذمتش نمی کنم.» امام علی(ع) نه گناهی کرده و نه مسئولیتی دارد و نه کسی او را عقاب می کند. اما روح این موجود لطیف متأثر از فضایی است که در آن قرار گرفته . بنابراین یکی از مقوله ها در تربیت، مقوله مجالست است.



القاء؛ مهمترین اثر زیارت
در مجالست، آن چیزی که بیشتر مؤثر است زمان و تکرار و مداومت است، کثرت کمی برخوردهاست. یکی از مسئله دربحث زیارت مسئله القاست. آن چیزی که در القاء به جای کمیت و زمان اهمیت دارد، کیفیت است. آن چیزی که بیشتر مطرح است استعداد و پذیرش و آمادگی طرف مقابل و همچنین روح قوی القاءکننده است. لذا در مدل القایی امکان دارد کسی در یک برخورد، تحول پیداکند. درتاریخ صدر اسلام کسانی می آمدند و با پیامبر(ص) برخورد کرده و در یک برخورد متحول می شدند، این روش القاست. تربیت زیارت، بیشتر از نوع القایی است. زیارت افراد عادی، تاثیرات عادی و معمولی دارد. ولی درخصوص زیارت اهل بیت(ع) توجه و تاکید بیشتری شده است. شما در اطراف آهن ربا چیزی نمی بینید؛ اما وقتی یک قطعه آهن کنارش می برید، متوجه می شوید که بر اثر القای آهن به آهن ربا تبدیل شده است. چون آهن ماده اش مستعد است، وقتی که در محدوده آهن ربا قرار می گیرد خودش به آهن ربا تبدیل می شود. شما وقتی در حوزه یک زیارت قرار می گیرید هرچه نزدیکتر شوید القاء قویتر می شود. وقتی شما به زیارت اهل بیت(ع) می روید فقط ثواب نبرده اید، چیز دیگری شده اید، این مهم است. شمع خاموش ما وقتی به زیارت امام حسین(ع) و یا امارضا(ع) می آید، هنگامی که به شمع روشن آنها وصل می شود روشن می شود. (تنها ثواب نبرده، تحول پیدا کرده است) این شمع وقتی که به شهر خودش برمی گردد، از آن جا که روشن است شمع وجود کس دیگری را هم روشن می کند. لذا فرمود: «من زار زائرنا کمن زارنا» (کسی که زائر ما را زیارت کند مثل آن است که خود ما را زیارت کرده است) . چون زائر ما چیزی گرفته که شمع خاموش وجودش روشن شده است. این آهن ربا که تا دیروز آهن بود هزاران آهن دیگر در کنارش بودند و هیچ اثری نمی توانست بر آنها داشته باشد تحت القاء و مغناطیس وجود امام(ع) آهن ربا شده است. حالا وقتی به دیار خودش برمی گردد او نیز می تواند یک عده ای را آهن ربا کند.

پس در زیارت یک القاء صورت می گیرد. در زیارت روح عوض می شود. تنها ثواب بردن مطرح نیست. زیارت در یک یا دو بعد بر ما اثر نمی گذارد. چون جامع است ما را غرق می کند، پس در همه ابعاد است.

امام زمان(عج) دائم به زیارت امام حسین(ع) می روند، در مواقع مختلف (شب قدر، شب جمعه ها، دوشنبه ها) زیرا چیزی آنجاست، خبری آنجاست. ائمه اطهار(ع) وقتی مدینه بودند، هر وقت مریض می شدند، یا کاری داشتند به زیارت پیامبر(ص) می رفتند. زیارت تنها درددل و درمان دردها نیست. در زیارت، تغییر، تحول و نو شدن وجود دارد. شخصی خدمت امام صادق(ع) آمد و گفت: «یابن رسول الله! این همه در باب زیارت گفته شده بسیار علاقه داریم، اما ما ناراحت هستیم» حضرت فرمود: «چرا ناراحتی؟» درجواب می گوید: «بعضی اوقات می بینم پدر شما، اجداد شما ابی عبدالله، امیرالمؤمین(ع) ... شهید شده اند، فوت کرده اند، ما در خدمت آنها نیستیم و از زیارت آنها استفاده نمی بریم، زمانی فرزندان و بچه های ما می خواهند شما را ببینند اما شما نیز از دنیا رفته اید آنها چه بکنند؟! آنها که توفیق زیارت شما را ندارند، چه بکنند؟ حضرت می فرماید: «من زارنا فی مماتنا کمن زارنا فی حیاتنا»، قرب الهی است باید با تمهیدات و آمادگی خاصی همراه باشد به گونه ای که اگر این ارادت و ساز و برگ ها فراهم نباشد چه بسا بهره کافی و لازم از سفر برده نشده جز سختی سفر و باختن مال چیزی در پی نداشته باشد.

زائر باید تمایل قلبی و ذهنی که پیدا کرده، با انجام آداب و سنن زیارت آهسته خود را به حریم امامت نزدیک کند تا استعداد آن را بیابد که باب حصین ولایت را بشناسد و با آن مرتبط باشد و سپس با ورود به قطعه امن ولایت پناه بگیرد و در پرتوی آن از خطرات و لغزش ها مصون بماند و این سر، خود نکته ای است که در زیارتنامه ها نیز به آن اشاره شده است.

«زائر لکم عائذبکم لائذ لقبورکم» به زیارت شما شتافته و به قبور و مرقدهای مطهر شما پناه آورده ام.

زائرانی که با آداب زیارت آشنا نیستند امکان ارتباط نزدیک و بهره برداری کامل را ندارند و کمتر استفاده می کنند. آنان که در صحن ها و رواق ها و اطراف ضریح مطهر و قبور منور حضور دارند، لیکن باب ورودی به وادی رحمت را نمی کوبند مانند گرسنگان و تشنگانی هستند که خود را از راه دور به باغی سرسبز و پرمیوه می رسانند ولی در اطراف باغ دور می زنند و در آن را نمی زنند که بکوبند و دستی دراز نمی کنند که دستگیری شود. رعایت ادب و حضور و توجه به آیین زیارت برای شکسته دلان و قاصدان حقیقی این امکان را فراهم می کند تا حضور خود را به صورت جدی درک کنند و مدارا بشوند و پیام هدایت را به جان بسپارند، آنگاه حرکت معنوی خود را آغاز کنند و یا به انجام نهایی برسانند.



آداب زیارت
در روایات، برای زیارت آدابی ذکرشده که برخی از آنها مخصوص موارد خاصی است، لیکن برخی از این آداب که تقریبا جنبه عمومی دارد و به نوعی، به همه اماکن مقدسه و مشاهد مشرفه ارتباط پیدا می کند عبارتند از:

۱) ترک کلام بیهوده و لغو و مخاصمه و مجادله.

۲) غسل پیش از زیارت.

۳) اگرچند امام را زیارت می کند، برای زیارت هر امام یک غسل کند.

۴) خواندن دعای ماثور هنگام غسل کردن.

(آنهایی که در مرگمان به زیارت ما آمده اند (به زیارت قبور ما بیایند) مانند کسانی هستند که در حیات ما به زیارت ما آمده اند) چرا که ولایت امام(ع) و روح ایشان نمرده است. جسمش مرده است. ما نگاه ولایتی امام(ع) را می خواهیم.

ما در زیارت خودمان را تحت تابش مغناطیسی ولایت امام(ع) قرار می دهیم.

بعد از حضرت دوباره سؤال می کند: «بعضی وقتها راه دور است.» حضرت می فرمایند: «بعد و قرب ندارد، همه جا زیارت هست». (البته چون ما موجودات مادی هستیم قرب بیشتر بر ما اثر می گذارد).



زیارت یک ملاقات دوطرفه
نکته دیگری که باید گفت این است که زیارت یک ملاقات دو طرفه است. اگر شما نامه ای را برای دوستتان بنویسی و با پست به دستش برسانی، می گویند: نامه داده ای. نامه ارسال کردن یک طرفه است. اما زیارت یک ملاقات دو طرفه است. یعنی وقتی شما به زیارت ابی عبدالله(ع) می روی تنها تو نیستی که ایشان را زیارت می کنی، او هم شما را می بیند. وقتی به زیارت امام رضا(ع می روی، فقط شما نیستی که به آنجا می روی و می بینی، ایشان نیز شما را می بینند. «اشهد انک تشهد مقامی و تسمع کلامی و ترد سلامی» سلامم را جواب می دهی، حرفهایم را می شنوی (اصلا داری مرا می بینی). چه لذتی بیشتر از اینکه آدم در زمانهایی حس کند که ائمه(ع) دارند نگاهش می کنند؟! دست و چشم حمایتی آن ولی الله اعظم هوایش را دارد. همه چیز از همین یک نگاه حاصل می شود.

زیارت در لغت عبارتست از تمایل و میل کردن به سمت ذاتی مبارک و روحانی، خواه از نزدیک باشد و خواه از دور، چه با گرایش قلبی و چه با قصد و نیتی دیگر و در اصطلاح دینی تمایلی است که افزون بر میل و حرکت حسی، گرایش قلبی نیز نسبت به زیارت شونده یافته باشد.

بنابراین اکرام و تعلیم قلبی باید با انس روحی و فکری همراه باشد و این معنا در مرتبه بالاتر توجه روحی، قلبی و اخلاقی و عملی نسبت به زیارت شونده است.

بدون تردید زنده ترین و مؤثرترین راه برای شناخت و ایجاد ارتباطی فکری و قلبی، زیارت است. با حضور زائر در حرم، زیارت صدق می کند اما حقیقت آن است که این پیوند روحی ست و مشتاقانه تحقق نمی یابد مگر این که آدمی به شناخت و معرفت نسبت به امام خویش رسیده باشد.

زیارت خاستگاه اعتقادی و فقهی دارد که در تحکیم مبانی اعتقادی نیز نقش بسزایی ایفا می کند. زائر ارکان اعتقادی خود را در زیارت باز می یابد.

از همین روست که برخی از بزرگان، فقها و معصومین(ع) بر اهمیت زیارت تاکید ویژه ای داشته اند: سیدعبدالاعلی سبزواری (ره) در کتاب مهذب الاحکام بیان می کند: «اگر فتوا بر وجوب زیارت مشکل باشد قطعا مستحب موکد بودن آن از متون دینی و روایات فراوانی که از شیعه و سنی و فرقیین نقل شده است به خوبی قابل مشاهده است.»

امام رضا(ع) نیز می فرمایند: «هر امامی پیمانی بر گردن شیعیان و دوستانش دارد یکی از شرایط وفای به عهد و نیکو ادا کردن آن، زیارت مزار آنان است. پس هر کس با رغبت به زیارت آنان برود و زیارتشان کند و آن چه را که امامان بدان رغبت داشته اند تصدیق کند، در روز قیامت امامان شفاعت کنندگانشان خواهند بود.»

امام باقر(ع) نیز در همین زمینه می فرمایند: «هر کس مزار آل محمد(ص) را زیارت کند و با این کار بخواهد نسبت به پیامبر اکرم(ص) صله رحم به جای آورد گناهانش پاک می شود مانند روزی که از مادرزاده شده است.

به راستی دلیل این همه توصیه و تاکید ائمه اطهار(ع) و علما بر زیارت چیست؟

مهم ترین دلیلی که ائمه، مسلمانان را تشویق به زیارت کرده اند آثار زیارت است که در این باب وصیت حضرت رسول اکرم(ص) به ابوذر خواندنی است: «ای ابوذر به تو وصیتی می کنم، این وصیت را نگه دار شاید خدا تو را به دلیل رعایت این وصیت بهره مند گرداند؛ به زیارت قبور برو تا آخرت را به یاد تو آورد.» و یا در جایی دیگر می فرمایند: «وقتی به زیارت قبری می روی سلام کن تا درس عبرت تو شود. افزون بر این زیارت مایه مودت و دوستی است که نسبت به مومنان اجری عظیم و ثوابی کثیر دارد. از دیگر آثار زیارت می توان ارزیابی و خودسازی را برشمرد. هدف غائی همه عبادات تزکیه نفس است و آماده کردن روح برای معرفت کردگار و اولیاء اش که البته با زیارت روح از گستره محبس تن بودن خویش رها و در عرصه ملکوت عروج می گیرد.

اولیای الهی که در دنیا مایه برکت و خیر بودند و مردم با زیارت آنها و ملاقات حضوری در زمان حیاتشان از دامنه بی کران فیوضاتشان بهره ها می بردند، بعد از وفاتشان نیز نه تنها این خیررسانی قطع نمی شود بلکه به دلیل این که به مرحله بالاتری از کمال می رسند و قدرت و قوت می یابند قلمروی این فیوضات گسترده تر می شود.



«لزوم رعایت آداب زیارت»
بی تردید برای هر کار و شانی ادب و آیینی است که با رعایت آن ارزش آن کار بیشتر و میزان تاثیر و ماندگاری آن افزون تر خواهد شد. از سوی دیگر زیبایی هر عملی در گرو حفظ ادب آن است. این ملاک و قاعده هم در امور معنوی و فراطبیعی صدق می کند و هم در امور مادی و طبیعی، البته ضرورت آن در امور معنوی بیشتر احساس می شود، از این رو برای حقایق دینی ضمن تفسیر آن اسرار و حکمی ذکر می کنند و آداب و آئینی برمی شمارند.

بدیهی است که ادب هر شیء رعایت حدود و جوانب آن با همه دقایق و ظرایف آن است و این خود بهترین نوع حرمت نهادن به آن حقیقت و عمل است ضمن این که تأدب و ادب ورزی از خصلت های نیکو، پسندیده، انسانی و دینی است.

آنان که با رعایت حدود و آداب به زیارت می روند بهره ای بیشتر و لذت افزون تری می برند ضمن این که لطایف و دقایقی درهمین آداب نهفته است که با التفات به آن ابواب دیگری از علوم و معارف برای انسان گشوده می شود.

زیارت نوعی هجرت است و زائر درواقع مهاجر به سوی خدا و رسول اوست. کسی که قصد زیارت و حرکت به سوی امام داشته، قلب و عمل و عقل خود را متوجه حریم وساحت احکام می کند به یک نوع هجرت پرداخته و خود را برای یک محیط و دامنه دیگر آماده می کند. ازاین رو باید کاملاً از محیط و اطراف خود جدا و کنده شده و با قصد و آهنگ هجرت سفر را آغاز کند، که این خود از آداب زیارت است که به صورت مکرر در زیارتنامه ها آمده است. درزیارت رسول گرامی اسلام (ص) عرض می کنیم. «ای رسول خدا!به عنوان مهاجر به سوی شما آمده ام و من با این عمل آنچه خداوند درحق شما از قصد کردن به سوی شما بر من واجب کرده است اجرا می کنم.»

ماهیت سفرهای زیارتی با سفرهای دیگر متفاوت است و اساساً بزرگان دینی ما کتاب« آداب سفر» را درکنار کتاب «آداب زیارت» تنظیم کرده اند تا به این امر التفات دهند که خصایص و ویژگی های سفرهای زیارتی با جریان زیارت سازگار است و اگر زائر بخواهد در زیارت خود موفق باشد، باید سفر زیارتی خود را صحیح ونیت خود را اصلاح کند، لذا زائر باید اجمالا با آداب سفر زیارتی خویش آشنا باشد.سفرهای زیارتی گرچه با سفرهای دیگر از نظر شکل وصورت ظاهری یکسان است ولی از نظر سیرت و معنا متفاوت است؛ در سفرهای تفریحی انسان برای انبساط خاطر و آسایش روان و شادابی تن سفر می کند و طبعاً درمقام عمل این نشاط و شادابی خود را می نمایاند و انسان با وجد و طرب مجدداً کار را آغاز می کند، لیکن در سفرهای زیارتی همین شادی و فرح و انبساط خاطر جان برای روح است.

این گونه از سفرها زمینه تقویت ارکان ایمان و پایه های اعتقادات و از بین برنده ملامت های جان و آرامش نفس و روان است. همان گونه که در سفرهای تفریحی انسان باید خود را از تعلقات و وابستگی ها جدا سازد تا با پیوند با طبیعت و محیط اطراف لذتی برده و سفر برای او خوش و گوارا باشد در سفرهای زیارتی نیز باید خود را از تعلقات و نفسانیات جدا ساخته و از گرایش ها و تمایلات دنیایی دور بدارد تا لذت معنوی سفر را درک کند وقتی ره آورد سفر زیارتی حلاوت جان و ذکاوت نفس است و از دنیایی سختی هاست قطعاً این سفر لذت آفرین و جانفزاست.

آداب زیارت هم بیانگر این است که سفر زیارتی از آن جهت که مقدمه ای برای وصول به جایگاه منیع و مقام رفیع قرب الهی است باید با تمهیدات و آمادگی خاصی همراه باشد به گونه ای که اگر این ارادت و ساز و برگ ها فراهم نباشد چه بسا بهره کافی و لازم از سفر برده نشده جز سختی سفر و باختن مال چیزی در پی نداشته باشد.

زائر باید تمایل قلبی و ذهنی که پیدا کرده، با انجام آداب و سنن زیارت آهسته خود را به حریم امامت نزدیک کند تا استعداد آن را بیابد که باب حصین ولایت را بشناسد و با آن مرتبط باشد و سپس با ورود به قطعه امن ولایت پناه بگیرد و در پرتوی آن از خطرات و لغزش ها مصون بماند و این سر، خود نکته ای است که در زیارتنامه ها نیز به آن اشاره شده است.

«زائر لکم عائذبکم لائذ لقبورکم» به زیارت شما شتافته و به قبور و مرقدهای مطهر شما پناه آورده ام.

زائرانی که با آداب زیارت آشنا نیستند امکان ارتباط نزدیک و بهره برداری کامل را ندارند و کمتر استفاده می کنند. آنان که در صحن ها و رواق ها و اطراف ضریح مطهر و قبور منور حضور دارند، لیکن باب ورودی به وادی رحمت را نمی کوبند مانند گرسنگان و تشنگانی هستند که خود را از راه دور به باغی سرسبز و پرمیوه می رسانند ولی در اطراف باغ دور می زنند و در آن را نمی زنند که بکوبند و دستی دراز نمی کنند که دستگیری شود. رعایت ادب و حضور و توجه به آیین زیارت برای شکسته دلان و قاصدان حقیقی این امکان را فراهم می کند تا حضور خود را به صورت جدی درک کنند و مدارا بشوند و پیام هدایت را به جان بسپارند، آنگاه حرکت معنوی خود را آغاز کنند و یا به انجام نهایی برسانند.