آیا هنر برای دین مفید است؟

[bOoOoOy]

چند سال پیش، با یک تاریخ نگار هنری جوان و یهودی روبه رو شدم که در حال نوشتن پایان نامة دکترای خود، دربارة تندیس های کلیسای سنت پی یر(۱) بود؛ کلیسای بزرگ که در قرن چهاردهم، به سبک معماری رومی در شهر آلنی فرانسه ساخته شد. ما، هر دو در یک بعدازظهر زمستانی، در پرتو طلایی خورشید، از کلیسا عکس می گرفتیم. معلوم شد دل مشغولی مشترکی داریم؛ همان گونه که او گفت:
من نمی توانم شانس کلیسا را از دست بدهم.
اگر کسی در فرانسه به مسافرت برود و همانند او، از ثروت های سبک رومی که در سرتاسر ایالت ها پراکنده اند، آگاه باشد، چنین وسواسی موجب توقف های بسیار می شود. بعدها، این مرد جوان اعتراف کرد که مشغلة ذهنی وی، حتی به قطع رابطه ای عاشقانه انجامید. وی حوصلة افرادی را ندارد که به نشستن در اتومبیل خرسندند؛ در حالی که کلیساهای ناشناخته ای در نزد آنان قرار دارد. اگر کلیسا مایة افتخار و مباهات بود، چه حالی داشت!
شب بعد، ما با یکدیگر شام خوردیم و گفت وگوی ما نشان دهندة جایگاه ویژة هنر مسیحی بود. هنگامی که دوست جدیدم پی برد من عالم الهیات هستم و علاقه ای ویژه به بررسی این نکته دارم که چگونه هنر و معماری سبک رومی، ویژگی آگوستینی – آنسلمی ایمان اوایل قرون وسطی را با بدبینی عمیق آن دربارة وضعیت انسان، قطع نظر از فیض الهی بیان کرد، گفت وگوی ما او را به حالت خود سرزنش گری و اندیشة دست کشیدن از عنوان پایان نامة خود واداشت. وی گفت:
شما می دانید که چرا اینجا هستید؛
ولی او در آن جا چه می کرد؟ چرا در فرانسه به سر می برد؟ برای این که بیشتر و بیشتر، فرانسه ستیز شود و آرزومند وطن خویش باشد؟ ولی قادر به تصمیم گیری برای بازگشت نباشد؟ وی هزاران کیلومتر را با اتومبیل غیرقابل اطمینان خود پیموده بود و به دلیل دلبستگی گزیرناپذیر خود به سبک رومی، تنها و درمانده شده بود؛ ولی در ایمانی که این هنر بیان می کرد، سهمی نداشت.
شب باشکوهی بود. او نخستین مرد شیفتة سبک رومی بود که دیده بودم. در اواخر شب، به بررسی طرح ها، رد و بدل کردن منابع و مقایسة تأثیرات پرداختیم: دیده اید؟ از دست ندهید … و غیره. اگرچه وی به یک سفر زیارتی سه ساله رفته بود و مانند یک متعصب دینی، کلیساها را با علاقة فراوان، دیده بود؛ ولی خدای او آثار هنری بیگانه از دین(۲) بود و آرامش نداشت. با این همه، رابطة پیچیدة وی با صرف آثار هنری، شخصی و غیر متعارف نبود. این رابطه نسبت به ماهیت عینی خود هنر مسیحی نیز شایع است.
انسان لازم نیست شریعت مدار عهد عتیق باشد تا بر اساس فرمان دوم، از ایراد دشوار نسبت به همة هنرهای تجسمی رسمی بر آشفته شود. فرمان دوم، نه تنها تصویرهای حک شده، بلکه پدید آوردن هر مشابهتی را منع می کند. این فرمان، مایة دردسر است، حتی اگر مسیحیت پطرسی، با درک این نکته که از دیدگاه مسیح همة امور برای من مجاز است، بتواند آن را بردارد.
حکم منع علیه هنر، اقدامی در اسرائیل کهن بود تا بت پرستی مشرکان را تضعیف کنند؛ ولی این اقدام هرگز به موفقیت کامل دست نیافت. کاربرد بت ها هیچ گاه، به طور کامل متوقف نشد؛ دست کم در اسرائیل پیش از تبعید یهود به بابل {حدود ۶۰۰ سال پیش از میلاد}. هم چنین روشن شد که تصویرهای حک شده، تنها نشانة بیماری بت پرستی، یعنی پرستش آفریده به جای آفریننده بود برای بت پرست بودن، به بت های سنگی نیازی نیست.
همان گونه که پطرس گفته است، احکام محرم، گناه را ریشه کن نمی کنند، بلکه در واقع، بیشتر موجب گناه می شوند. همان گونه که بی همسری، راه حل گناهان شهوانی نیست، احکام منع از هنر، دل های انسان ها را به سوی خدای واحد راستین باز نمی گرداند. اگر ما این سخن حکیمانة آگوستین را بپذیریم که به خدا عشق بورز و هر چه می خواهی بکن، در این صورت، تصمیم گیری دربارة هنر، نه از راه شریعت مداری،(۳) بلکه از ره آزادی، راهگشای مشکل خواهد بود. ما، برده وار ملزم به احکام محرم نیستیم.
با این همه، ای کاش فرمان دوم، به دلیل جایگاه منحصر به فرد ده فرمان در دین اسرائیل کهن و نوین، تنها هشداری جدی به ما می داد. ما نمی توانیم از این واقعیت غافل شویم که در کلیسای مسیحی، بت پرستی(۴) عریان انجام شده و می شود. هر جا شمایل یا تمثال، مقدس شمرده شود یا مورد ستایش قرار گیرد، کسانی که این کار را انجام می دهند، به رسم بت پرستی نزدیک می شوند. در یونان، به من گفتند که بسیاری از تمثال های بیزانس را در واقع، پرهیزگارانی خدشه دار کردند که قطعات کوچک دربارة امور مقدس (به ویژه دربارة چشم ها) را از بی اعتباری درآوردند و آن ها را به مثابه آثاری مقدس، حفظ کردند.
ما نمی توانیم از هشدار تلویحی تمثال شکنی که در تاریخ کلیسا، با افکار اریجن، برنارد کلرواکس، ساوونارولا، کالوین، بارت و دیگران به شدت جریان داشت، غافل شویم که همه چیز برای من مجازاست؛ ولی ادامة این نقل قول چنین است: همه چیز مفید نیست.
باری، مسئله این است؛ آیا هنرهای تجسمی، به راستی برای دین مفید هستند؟
ابتدایی ترین تحول در هنر مسیحی، عبرت آمیز است. نمی توان به یقین دانست که در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم، بر چه اساسی، کلیسای رومی شریعت مدار و آشکارا غیرپطرسی، فرمان دوم را زیر پا گذاشت و بدین سوی رفت که هنر حزن آلود (۵) دینی را مجاز بداند؛ ولی از دوران سردابه های اولیه به بعد، هنر جامعة مسیحی شکوفا شد.
سبک تأثرگرایانه(۶) ساده و نسبتاً طبیعت انگارانة نقاشی های سردابة (۷) اولیه، جایگزین فرهنگ رومی پیرامونی شد. این وابستگی فرهنگی، دقیقاً قابل مقایسه با شیوة بخش زیادی از الهیات سازی قرن دوم است. از دیدگاه مسیحیان، سردابه ها بسیار تأثرانگیز هستند و این نقاشی های دیواری ساده، احساس فرد را به کلیسای زمینی، غنا می بخشند؛ ولی قدرت این هنر در شکوه خود هنر نیست، بلکه در پیوند تاریخی آن است. افزون بر این، شگفت این است که سبک نقاشی های سردابة اولیه، همانند سبک نقاشی های دیواری بسیار مبتذل پیدا شده در پمپه، (۸) شهری کهن در جنوب ایتالیاست. نخستین نقاشان مسیحی، تزیین کار و طراح بودند. آنان برای بیان دین تازه و رادیکال، سبک نوینی خلق نکردند. هنر مسیحی اولیه، بیشتر مضامین کاملاً غیرمسیحی را استنساخ می کرد و آن ها را مسیحی می کرد؛ کوششی برای ریختن آبی گوارا و تازه در مشک آب قدیمی.
با ظهور کنستانتین، سبکی تازه و ضد کلاسیک، حمایت رسمی به دست آورد. هنر اکسپرسیونیستی،(۹) انتزاعی و به طرزی انعطاف پذیر، صریح، سبک مورد پسند کنستانتین بود که پرتره های پرشمار از او نشانگر این امر است. این سبک غیرطبیعت انگارانه(۱۰) بیان طبیعی کلیسایی را فراهم ساخت که دین و الهیات آن، بدان گونه که اکنون به نظر می رسد، به دنیا و بشریت معطوف نبود، بلکه در صورت کامل بودن کار الوهیت ساز (۱۱) مسیح، آن گونه به نظر خواهد رسید.
هنر اولیة بیزانس، هنر دنیایی دگرگون شده است. مسیح به آن چه ما هستیم، بدل شد؛ همان گونه که ما می توانیم به آن چه اوست، بدل شویم (آتاناسیوس). این هنر، تصویرسازی صرف نیست. با ظهور هنر اولیة بیزانس، ما با تصویرهایی جذاب و ناشیانه روبه رو نمی شویم که به دلیل جایگاه ویژة آن ها در حافظة مسیحیان، جادویی داشته باشند که احساسات ما را برانگیزند. در این جا، هنری هست که با خلاقیت و نیروی زیبایی شناختی، نظاره گر را به طور کامل، از هر گونه شور و احساس تاریخ مدارانه که ممکن است احساس کنیم، جدا نگاه می دارد.
کلیسای اولیه به انتقادات شریعت مدارانة شخصیت هایی چون ترتولیان، کلمنت اهل اسکندریه و اریجن دربارة هنر مسیحی، در عمل پاسخ داده بود؛ چرا باید اجازه داد، نهی های اخلاقی افراد دیگر مانع آزادی ما شود؟ نخستین گل این آزادی، بیزانس اولیه بود. همان گونه که والترال. ناتان (۱۲) می گوید، هنری که این سه پدر روحانی کلیسا طرد کردند، زبان تصویری کاملاً نوینی هنر مسیحی به کمال رسیده نبود، بلکه هنر مسیحی زمان آنان بود که از سنت غیرمسیحی باستانی متأخر، آزادانه اقتباس کرده بودند. شخص می تواند از خود بپرسد که چگونه آنان برای نمونه، به زیبایی های بیزانسی راونا(۱۳) در ایتالیا، واکنش نشان می دادند؟
تعجبی ندارد که اختلاف نظر دربارة مسئلة هنر، در کلیسای اولیه گسترش یافت؛ ولی به طور خاص، هنگامی که هنر مسیحی پخته ای پدیدار شد، این مسئله که آیا چنین هنری باید مورد اهتمام باشد، به این مسئله تغییر یافت که دربارة هنری که عملاً پدید آمده است، چه اقدامی باید انجام داد. آیا باید آن را تفسیری معتبر از کتاب مقدس دانست یا تفسیری بی اعتبار؟ یا باید از دید شریعت مدارانه، اندیشه ای مبتنی بر مبنای پیشین را رد کرد؟
اگر چنین نتیجه گیری کنیم دیگر نباید خشک اندیشانه، حتی از تماشای هنر دینی دوری جست یا دریابیم که نمی توان از تماشای آن خودداری کرد و اگر با تماشای آن، مجذوب زیبایی آن می شویم، در این صورت، به طور پسینی(۱۴) {پس از تجربه} ناگزیر به پذیرفتن این امر هستیم که چنین هنری ادعایی دارد. هنگامی که نیروی هنر مسیحی را برای کندوکاو دربارة معنای ایمان تجربه کنیم، آن گاه، فرمانبرداری حقیقی از فرمان دوم را اطاعتی خواهیم یافت که انجام آن با طیب خاطر، ناممکن است. فرمان دوم، درخواستی تحکم آمیز(۱۵) می شود که با تجربة ایمانی ما در تضاد است.
از دیدگاه من، تمثال شکنی رادیکال، دارای تاریخی شرم آور است. نیاکان زهدگرای (۱۶) ما، بیشتر در زمینة ویران سازی عمدی هنر مقصرند و بسیاری از کتاب های مهم در اروپا، به شدت دستخوش تحریف شدند. این ویران سازی، زشت قباحت سانسور است. آیا نسل های پیشین نمی توانستند با ما دربارة ایمان خویش سخن بگویند؟
یا چه بسا لازم باشد این موضع را بر گزینیم که گرچه مسیحیان در گذشته، نمونه هایی هنری پدید آوردند که از راه تجسم، بخشی زیبایی شناختی به واژه های انتزاعی تر کتاب مقدس، مسیح متجسد را تجلیل می کردند؛ ولی این کار آنان مایة تأسف است. ما هیچ چیز را این گونه زیبا تباه نمی سازیم؛ ولی بهتر است امیدوار باشیم که هیچ کس، بار دیگر، هرگز چنین اثری را نمی آفریند!
هنگامی که یک اثر هنری بزرگ مسیحی، نمود می یابد، تمثال شکنی با مشکلاتی غلبه ناپذیر روبه رو می شود. یا باید، طبق شریعت مداری خسته کننده، از نگریستن به آن خودداری کرد یا پس از نگریستن، باید آشکار شده باشد که هنر مسیحی، هرگز خدا را به راستی زیبا جلوه نداده است.
بسیاری از دانشجویانم به من گفته اند که تنها پس از بررسی هنر بیزانس یا قرون میانه، توانسته اند در زمینة الهیات این دوره ها، دریافتی راستین به دست آورند. الهیات تاریخی مربوط به دوره هایی که در آن ها، هنر مسیحی عنصری تعیین کننده در بیانیة کلیسا بود، با پذیرش خطر برای خود، از درک تفصیلی آن هنر غفلت می ورزد.
این سخن که خدای رؤیت ناپذیر را نمی توان رؤیت پذیر ساخت، به معنای غفلت از این واقعیت است که ما شکوه درخشان خدا را در چهرة مسیح دیده ایم و خدا از راه اموری ملموس که غیر از او هستند یعنی افعالش خود را آشکار می سازد. اگر خدا به بشری بدل شده است، چرا واژگان گفتاری باید تنها راه ممکن برای اشاره به مسیح باشد؟
با این همه، هنوز واقعیتی شگفت انگیز وجود دارد که در آغاز سخن، بدان توجه داده شد. هنر دینی بزرگ می تواند، صرف نظر از خاستگاه هایش در الهیات، روی پای خود بایستد و حتی بر غیرمعتقدان، تأثیر زیبایی شناختی دارد. آیا این امر بزرگ ترین خطر در هنر مسیحی نیست که خود هنر دارای نیرویی زیبایی شناختی باشد که چه بسا، آن را رقیب خدایی سازد که آن را بیان می کند؟
پاسخ به این پرسش، نیازمند قرار دادن آن در بافت الهیات تام فرهنگ است؛ ولی می توان نکات اصلی این الهیات و چگونگی شمول آن بر الهیات زیباشناختی را به اختصار، بیان کرد.
از آن جا که انسان ها شبیه خدایی آفریده شده اند که همه چیز را از عدم می آفریند، توانایی آفرینشگری دارند. خلاقیت ما بازتاب خلاقیت خداست. خدا، به طور تام، از عدم می آفریند. انسان ها، در حد توان خود، می توانند از جهانی که خدا به آنان بخشیده است، اموری تازه که پیش تر وجود نداشت، پدید آورند. ما این امر را که چیزی پیش از این وجود نداشت و انسان ها آن را پدید آوردند، فرهنگ می نامیم. البته ما در آن چه می توانیم بیافرینیم، به ساختارهای جهان محدود هستیم. ما تنها آن چه را می توانیم بیافرینیم که بر پایة ویژگی های جهان امکان دارد؛ ولی دارای این موهبت هستیم که با کارهای خلاق، در غنای هستی خویش سهیم باشیم.
ما، با وجود اشتباه، آفریدگانی هستیم که به تقدیر الهی، می توانیم امکانات تازة زندگی را برای خویش بیافرینیم. انسان ها، افزون بر امکانات بی شمار برای زندگی بشر، الگوهایی فرهنگی پدید می آورند که انسانیت خود ما را شکل می دهند. ما تنها مخلوقاتی هستیم که خلاقانه، در هستی خویش سهیم هستیم.
امید مسیحیان آن است که به رغم ظهور و سقوط فرهنگ ها و تمدن ها، دستاور آنان از دست نرود. هم چنان که آنان، به درجات گوناگون، با فرض های بنیادین سبک شناختی (۱۷) خود، به امکانات لازم دست می یابند، خدا شرکت خلاقانة آنان را در شکوفایی انسانیت، به دیدة تحقیر نمی نگرد. خدا رقیب حسود ما نیست. خدا، نه تنها به آن چه خود می آفریند، بلکه به آن چه مخلوقاتش می آفرینند، عشق می ورزد. ملک خدا، (۱۸) قلمرو جهانی (۱۹) است که در آن، دستاورهای فرهنگی گوناگون بشریت به غنای زندگی کمک خواهد کرد. آفرینش نوع بشر، در جنت پایان نیافت، بلکه تنها آغاز شد. کمال انسانیت هنگامی به دست خواهد آمد که به تقدیر خدا، کاری را که او در جنت آغاز کرد، ما به پایان رسانیم.
اگر ما در آفرینش انسانیت کاملاً شکوفا، همکار خدا هستیم، مسئله پیش گفته که هنر در ستایش خدا، می تواند به خود متکی باشد و حتی از دیدگاه غیرمؤمنان، زیبا باشد، نباید مایة شگفتی ما شود. شکوه هنر که می تواند واکنش هایی فراتر از نیت آگاهانة هنرمند برانگیزد یکی از موهبت های خداست. اگر در هنر خطری وجود دارد، در این واقعیت نهفته نیست که هنر، به نوعی فسادآور است، بلکه ناشی از این واقعیت است که هنر، بسیار شگفت انگیز است. اثر هنری در کنترل شدید سازندة آن نیست، بلکه همانند آفرینش، خود سامانی دارد. اثر هنری، به یک لحاظ، همواره عقیدتی است؛ بدین معنا که چشم انداز هنرمند و دوران وی را به نمایش می گذارد؛ ولی هنگامی که آفریده شد، به مثابه آفریده ای چون آفریدة خدا می ایستد و در امور محتمل تازه ای که امکان پیش بینی آن نبود، بازتاب می یابد.
درست، همان گونه که هنر غیردینی که در شگفتی و شکوه فراوان آفرینش سهیم است، از طریق اصل وجود خویش، به گونه ای به خدا شکوه و جلال می بخشد حتی اگر هنرمند به آفرینندة هستی اذعان نداشته باشد به همین سا ن، هنر مسیحی که هدفمندانه، توجه همگان را به سوی خدا معطوف می سازد، در زیبایی آفرینش سهیم است و با وجود بی ایمانی، می توان آن را زیبا دانست. این امر دربارة ادبیات، موسیقی و معماری مسیحی نیز صادق است و این نباید مایة تأسف باشد. امور محتمل در چهارچوب نظم پدید آمده، نامحصور هستند.
موفقیت نهضت اصلاح پروتستان ناشی از این واقعیت بود که زمان ایدة اصلاح فرا رسیده بود. هنگامی که مارتین لوتر، برای نخستین بار سر بر آورد، حمایت فوری و گسترده ای از اصلاح، به ویژه در اروپای شمالی به عمل آمد. البته انگیزه ها، اعتقادی صرف نبودند و عوامل سیاسی و فلسفی نیز دخالت داشتند، ولی طرح اساسی آیین آگوستینی بنیادستیز(۲۰) لوتر، بر جذب مخاطبان فراوان و آمادة پذیرش استوار بود.
شکوفایی بسیار مهم هنر آلمان، به زودی پیش از همه روی داد و تا حدی، در دورة نهضت اصلاح دینی – یعنی در نقطة اوج رنسانس شمالی معروف ادامه یافت. این هنری بود که از لوتر خبر می داد. شمال، حلقه ای در خور توجه از نابغه ها پدید آورد؛ بوش (حدود ۱۵۱۶ ۱۴۵۳)، گرونوالد (حدود ۱۵۲۸ ۱۴۷۰)، دورر (۱۵۲۸ ۱۴۷۱)، کرانچ (۱۵۳۷ ۱۴۷۲) و دیگر نقاشان ارزشمند و ماهر پس از آنان.
همة این هنرمندان در بینش لوتری از انسان، وابسته به لطف الهی مشترک بودند.
احتمالاً پروتستان ترین نقاشی کشیده شده تا زمان ما، تابلوی تصلیب(۲۱) اثر گرونوالد (۲۲) دربارة قطعة تصنیف ایسنهیم (۲۳) است که در سال ۱۵۱۵، دو سال پیش از آغاز نهضت اصلاح دینی، نگارگری آن به پایان رسید. جای شگفتی نیست که بعدها، گرونوالد همنوایی های لوتری را گسترش داد. در این نقاشی، با واقع بینی آشکار، انگشت بلند و باریک یوحنای باپتیست (۲۴) از کتاب مقدس به سوی مسیح بسیار بزرگ و پاره پاره شده اشاره می کند؛ این نقاشی در بردارندة این نوشته است که:
او باید بیفزاید و من باید بکاهم.
در تصویری منحصر به فرد، نهضت اصلاح دینی لوتر، به اجمال نمایانده شده است. بیانیة کلیسا نباید به خویش تکیه داشته باشد، بلکه باید مبتنی بر کتاب مقدس باشد و شور و هیجان داشته باشد آن گونه که سکتة قطعة تصنیف مزبور نشان می دهد و بر تجسّد و رستاخیز تأکید کند. تصویرهای حضرت مریم با چهره ای در هم کشیده، حاکی از اندوه و نقاشی مریم باکره که مورد حمایت حواری سوگوار است، نمایانگر واکنش قابل فهم بشری دربارة مرگ عیسای محبوب است؛ ولی وظیفة کلیسا نمایش دوبارة اندوه آن ها نیست. وظیفة کلیسا گواهی واقع بینانة یوحناست که به صورتی نمادین، با آرامش و انگشت اشارة وی نشان داده شده است. نکتة جالب این است که کارل بارت که به طرزی غیرقابل قبول، بر ضد هنر مسیحی سخن گفته، این نقاشی را تحسین کرده است. به نظر می رسد نیروی پروتستانی این نقاشی، بر اصول زاهدانة (۲۵) متکلمان غلبه کرده باشد.
شگفت آن است که نهضت اصلاح دینی، تقریباً باید با نقاشی پیامبران در شمال، همزمان باشد. با این همه، گرایش تمثال شکنانة نهفته در شعار فقط کتاب مقدس (۲۶) پیش از اواسط قرن شانزدهم، عصر نقاشی های بزرگ پروتستان ها را برای همیشه پایان بخشید. چارلز پی. کاتلر(۲۷) در کتاب نقاشی شمالی (۲۸) می نویسد:
هنر، به مثابه راه حیاتی ابراز روح آلمانی، به پایان رسید. نه تلاش دورر (۲۹) و نه تلاش دیگر نقاشان، به هیچ روی نتوانست مانع تمثال شکنی پروتستان ها شود. هنگامی که بیان هنرمندانه در آلمان، در طول قرن بعد احیا شد، شکل موسیقی یافت که از دیدگاه آیین پروتستان، مجاز بود؛ هم چنان که سبک های کهن جایز نبودند.
آخرین نقاش واقعاً بزرگ در سنت پروتستان، رامبراند بود. دیدگاه مذهبی رامبراند، منونایت(۳۰) بود که از برهة فضای کالوینی غالب در هلند، به دور بود. تمثال شکنی کالوینی آن روزگار، حتی اگر از هنر مسیحی جلوگیری نمی کرد، بعید است بتوان اندیشة رامبراند دربارة تنگدستان را ناچیز شمرد. مسیح دربارة آ یین کالوینی روبه شکوفایی هوادار سرمایه داری، شرحی قابل قبول در اختیار نهاد. جالب آن که پس از سال ها گمنامی، نه تنها کلیسا، بلکه نقاشان و نقادانی که او را بیشتر برای هنرش دوست داشتند تا ایمانی که هنرش به تصویر می کشید، به عظمت رامبراند پی بردند.
نهضت اصلاح دینی، در بازگشت به سوی مذهبی اساساً تمثال شکنانه، بهای فرهنگی سنگینی پرداخت؛ زیرا با وجود عظمت اندیشه، ادبیات و موسیقی پروتستان، همة این امور وجوه انتزاعی فرهنگی هستند. توازن تأمین شده با ابزار کمکی دیداری، در حال از دست رفتن است. فقدان بناهای به ظاهر زیبا، در شیوة اقتباس معماری شمار بسیاری از کلیساهای آمریکا، از سبک های کلیساهای کاتولیک اروپا تا هنگام پر هزینه شدن آن مشهود است؛ همان گونه که گواه اشتباه های تاریخی فراوان سبک رومی و گوتیک است که چشم انداز همگان را از آمریکایی ها تیره می سازد.
محیط زیبا نیازی محسوس است و از آن جا که آیین پروتستان، به طور عمده، در آفرینش زیبایی بصری ناکام بوده است، چاره ای جز اقتباس نداشته است. به استثنای عبادتگاه های انگلیس نو بخش شمال شرقی ایالات متحده که در واقع، دارای نوعی زیبایی عالی زاهدانه است، آیین پروتستان در آمریکا، هیچ سبک مهمی از معماری مسیحی را پدید نیاورده است. این امر بر هنر دینی نیز صادق است. تمثال شکنی پروتستان دیگر ما را به طور جدی، رنجور نمی سازد؛ ولی سرچشمه های آن خشک است. هنر پروتستان آن گونه که در کلیساها ظاهر شده است، ادبیات مدرسه، یکشنبه، پوسترها، بولتن ها، تصاویر کتاب مقدس و … یا اقتباس بوده است: با تزیینی و سطحی. البته آثار هنری بزرگ، با حمایت کلیسا یا بدون آن، از هنگام نهضت اصلاح دینی رونق داشته اند. هنر دوستان مسیحی هنوز می توانند، بر پایة میزان توانایی فرد، در گسترش یک نکته ابعاد معنوی اثر هنری سکولار کنونی را دریابند. بعید است در آیندة قابل پیش بینی، امور، تغییر یابند این وضعیت فاجعة محض نیست، بلکه دقیقاً همان چیزی است که نیاکان پروتستان تمثال شکن، به جدیت برای آن می کوشیدند.
اگر هنردوستان بتوانند قطع نظر از ستودن خداوند، ارزش هنر مسیحی اعصار گذشته را دریابند مؤمنان می توانند برای زیبایی ای که هنرمندان چه مؤمن و چه غیرمؤمن می یابند و می آفرینند سپاسگذار خداوند باشند؛ ولی باید اعتراف کنم هنر مورد علاقة قلبی من، هنری است که آشکارا، خدا را ستایش می کند و این نوید را عرضه بدارد که زیبایی و حقیقت در آفرینندة اصلی هر زیبایی حقیقتی در نهایت یگانه هستند.

[*نیلوفرجون*]

خوب بود