آینده انفاق کننده تضمین شده است!

[*G..H*]

گاهى انسان گامى براى خدا بر مى‏دارد و کارى را به نیکى شروع مى‏کند، ولى به خاطر عوارضى از قبیل غرور یا منّت یا توقّع و یا امثال آن ارزش کار را از بین مى‏برد. با منّت، اثر انفاق از بین مى‏رود، چون هدف از انفاق تطهیر روح از بخل است، ولى نتیجه‏ى منّت، آلوده شدن روح مى‏باشد.
الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ ما أَنْفَقُوا مَنًّا وَ لا أَذىً لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ (بقره ـ 262)
کسانى که اموال خود را در راه خدا انفاق مى‏کنند و سپس به دنبال آنچه انفاق کرده‏اند، منّت نمى‏گذارند و آزارى نمى‏رسانند، پاداش آنها برایشان نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسى دارند و نه غمگین مى‏شوند.
در آیه قبل اهمیت انفاق در راه خدا به طور کلى بیان شد، ولى در آیه مورد بحث بعضى از شرائط آن ذکر مى‏شود.

چه انفاقى با ارزش است؟
از این آیه به خوبى استفاده مى‏شود که انفاق در راه خدا در صورتى در پیشگاه پروردگار مورد قبول واقع مى‏شود که به دنبال آن منت و چیزى که موجب‏ آزار و رنجش نیازمندان است نباشد.
بنابراین کسانى که در راه خداوند بذل مال مى‏کنند ولى به دنبال آن منت مى‏گذارند یا کارى که موجب آزار و رنجش است مى‏کنند، درحقیقت با این عمل ناپسند اجر و پاداش خود را از بین مى‏برند.
آنچه در این آیه بیشتر جلب توجه مى‏کند این است که قرآن در واقع سرمایه زندگى انسان را منحصر به سرمایه‏هاى مادى نمى‏داند، بلکه سرمایه‏هاى روانى و اجتماعى را نیز به حساب آورده است.
کسى که چیزى به دیگرى مى‏دهد و منتى بر او مى‏گذارد و یا با آزار خود، او را شکسته دل مى‏سازد، در حقیقت چیزى به او نداده است زیرا اگر سرمایه‏اى به او داده سرمایه‏اى هم از او گرفته است و چه بسا آن تحقیرها و شکست‏هاى روحى به مراتب بیش از مالى باشد که به او بخشیده است.
در حدیثى از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله مى‏خوانیم: " کسى که به فرد با ایمانى نیکى عطا کند، سپس او را با سخنى آزار دهد، یا منتى بر او بگذارد، به یقین انفاق خود را باطل کرده است."
بنابراین اگر چنین اشخاصى اجر و پاداشی نداشته باشند، کاملاً طبیعى و عادلانه خواهد بود بلکه مى‏توان گفت چنین افراد در بسیارى از موارد بدهکارند نه طلبکار زیرا آبروى انسان به مراتب برتر و بالاتر از ثروت و مال است.
نکته دیگر اینکه منت گذاردن و اذیت کردن در آیه با کلمه " ثم" که معمولاً براى فاصله بین دو حادثه (و به اصطلاح براى تراخى) است ذکر شده، بنابراین معنى آیه چنین مى‏شود: کسانى که انفاق مى‏کنند و بعداً منتى نمى‏گذارند و آزارى نمى‏رسانند، پاداش آنها نزد پروردگار محفوظ است.
و این خود مى‏رساند که منظور قرآن تنها این نیست که پرداخت انفاق مۆدبانه و محترمانه و خالى از منت باشد بلکه، در زمان هاى بعد نیز نباید با یادآورى آن، منتى برگیرنده انفاق گذارده شود، و این نهایت دقت اسلام را در خدمات خالص انسانى مى‏رساند.

باید توجه داشت که منت و آزارى که موجب عدم قبول انفاق مى‏شود، اختصاص به مستمندان ندارد بلکه در کارهاى عمومى و اجتماعى از قبیل جهاد در راه خدا و کارهاى عام المنفعه که احتیاج به بذل مال دارد نیز، رعایت این موضع لازم است.
جمله "لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ" به انفاق کنندگان اطمینان مى‏دهد که پاداششان نزد پروردگار محفوظ است تا با اطمینان خاطر در این راه گام بردارند زیرا چیزى که نزد خدا است نه خطر نابودى دارد و نه نقصان، بلکه تعبیر "ربهم" (پروردگارشان) ممکن است اشاره به این باشد که خداوند آنها را پرورش مى‏دهد و بر آن مى‏افزاید.
جمله "وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ"، اشاره به این است که آنها هیچ نوع نگرانى نخواهند داشت، زیرا خوف، همان گونه که در سابق هم اشاره شد نسبت به امور آینده است و حزن و اندوه، نسبت به امور گذشته، بنابراین با توجه به اینکه پاداش انفاق کنندگان در پیشگاه خدا محفوظ است، نه از آینده خود در رستاخیز ترسى دارند و نه از آنچه در راه خدا بخشیده‏اند، اندوهى به دل راه مى‏دهند.
بعضى نیز گفته‏اند آنها ترسى از فقر و کینه و بخل و مغبون شدن ندارند و نه غمى از آنچه انفاق کرده‏اند.
در حدیثى از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله مى‏خوانیم: "کسى که به فرد با ایمانى نیکى عطا کند، سپس او را با سخنى آزار دهد، یا منتى بر او بگذارد، به یقین انفاق خود را باطل کرده است". (تفسیر برهان، جلد 1، صفحه 253، حدیث 1)
ولى آنها که چنین نکرده‏اند، بیمى از باطل شدن انفاق ها به خود راه نمى‏دهند، اسلام در این زمینه به قدرى دقیق است که بعضى از علماء پیشین گفته‏اند: "هرگاه انفاقى به کسى کنى و بدانى که سلام کردن تو به او، بر او سخت و گران است و یادآور خاطره بخشش، بر او سلام نکن". (تفسیر ابو الفتوح رازى، جلد 2، صفحه 364)
در مجمع البیان نیز حدیثى روایت شده است که رسول اکرم صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: خداوند در قیامت به منّت‏گذاران، نگاه لطف آمیز نمى‏کند.
اعمال انسان، در یکدیگر تأثیر دارند، یعنى یک عمل مى‏تواند عمل دیگر را خنثى کند. انفاق براى درمان فقر است، ولى منّت‏گذارى آن را مایه‏ى درد فقرا مى‏گرداند. («یُنْفِقُونَ»، «لا یُتْبِعُونَ»، «مَنًّا وَ لا أَذىً»)
نکات مهم آیه:
1ـ هدف اسلام از انفاق، تنها سیر کردن شکم فقرا نیست، بلکه این کار زیبا باید به دست افراد خوب، یا شیوه خوب و همراه با اهداف خوبى باشد.
2ـ گاهى انسان گامى براى خدا بر مى‏دارد و کارى را به نیکى شروع مى‏کند، ولى به خاطر عوارضى از قبیل غرور یا منّت یا توقّع و یا امثال آن ارزش کار را از بین مى‏برد.
با منّت، اثر انفاق از بین مى‏رود، چون هدف از انفاق تطهیر روح از بخل است، ولى نتیجه‏ى منّت، آلوده شدن روح مى‏باشد.
3ـ منّت‏گذار، یا در صدد بزرگ کردن خود و تحقیر دیگران است و یا مى‏خواهد نظر مردم را به خود جلب کند که در هر صورت از اخلاص به دور است. مگر خداوند به خاطر همه‏ى نعمت‏هایى که به ما داده بر ما منّت گذاشته تا ما با بخشیدن جزئى از آن بر خلق او منّت بگذاریم.

پیام‏های این آیه:
1ـ شروع نیکو کافى نیست، اتمام نیکو هم شرط است. («یُنْفِقُونَ»، «ثُمَّ لا یُتْبِعُونَ»، «مَنًّا»)
2ـ اسلام حافظ شخصیّت محرومان و فقراست و کوبیدن شخصیّت فقرا از طریق منّت را، سبب باطل شدن عمل مى‏داند. («لا یُتْبِعُونَ»، «مَنًّا وَ لا أَذىً»)
3ـ اعمال انسان، در یکدیگر تأثیر دارند، یعنى یک عمل مى‏تواند عمل دیگر را خنثى کند. انفاق براى درمان فقر است، ولى منّت‏گذارى آن را مایه‏ى درد فقرا مى‏گرداند. («یُنْفِقُونَ»، «لا یُتْبِعُونَ»، «مَنًّا وَ لا أَذىً»)
4ـ خداوند، آینده انفاق کننده را تضمین کرده است. «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»
5ـ کسى که بدون منّت و آزار و فقط براى خدا انفاق مى‏کند، از آرامشى الهى برخوردار است. «یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»، «لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»