آسیب اجتماعی

[L²evi]

آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام عمل جمعی رسمی و غیررسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی گیرد و در نتیجه با منع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبه رو می گردد. به همین دلیل، کج روان سعی دارند کج روی های خود را از دید ناظران قانون، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند، زیرا درغیر اینصورت با پیگرد قانونی، تکفیر اخلاقی و طرد اجتماعی مواجهه می شوند
آسیب های اجتماعی پدیده هایی واقعی، متغیر، قانونمند و قابل کنترل و پیشگیری اند. کنترل پذیری آسیب های اجتماعی شناخت علمی آنها را در هر جامعه ای برای پاسخ به پرسش های نظری و عملی و کاربردی از ایده ها و یافته های علمی تولید شده در برنامه ریزی های کوتاه و بلند مدت برای مقابله صحیح با آسیب های اجتماعی، درمان و یا پیشگیری از گسترش و پیدایش آنها را ضروری و پر اهمیت می سازد.
"آسیب اجتماعی" از جمله واژه هایی است که بسیاری، آن را در مفهومی مترادف با "کج روی" به کار برده اند; و تعبیر "آسیب شناسی اجتماعی" هم بر همین اساس، به عنوانی رایج برای مطالعه علمی و اجتماعی این پدیده بدل شده است. اما به نظر برخی محققان انتخاب این واژه برای کج روی، ریشه در "مشابه انگاری" جامعه با جسم انسان دارد و "ناهمسازی های" موجود در جامعه را، در تعبیری مشابه با ناهمسازی در کارکردهای اعضای بدن، آسیب نام نهاده است. این ایده همچنین سبب شده است تا به تبع علوم زیستی که در میان آنها "آسیب شناسی(پاتولوژی)" وظیفه ریشه یابی بیماری های تنی را بر عهده دارد، در قلمرو جامعه شناسی نیز نام "آسیب شناسی اجتماعی" بر حوزه مطالعه بی نظمی ها و نابسامانی های اجتماعی نهاده شود.
از سوی دیگر، پیش فرض اساسی این مفهوم، اصالت وضع موجود و اختلال و غیر طبیعی محسوب داشتن امور نامتناسب با آن است; یعنی دیدگاهی محدود و متناسب با یک نظریه خاص. این محدودیت در جمع با درونمایه ارزش گذارانه آن، سبب شده است تا محققان از دو تعبیر "آسیب اجتماعی" و "آسیب شناسی اجتماعی" روی بگردانند; تا آنجا که کوهن از آن دو با عنوان "مفهومی نسبتا" منسوخ" یاد می کند.
آسیب های اجتماعی پدیده هایی متنوع، نسبی و متغیرند. پرخاشگری و جنایت، خودکشی، اعتیاد و قاچاق مواد مخدر، روسپیگری، جرایم مالی، اقتصادی و سرقت نمونه هایی از آسیب های اجتماعی جامعه امروزی ایران اند که کم و کیف آنها بر حسب زمان و مکان (یعنی، حال نسبت به گذشته و در شهرها نسبت به روستاها) تغییر می کنند. بنابراین، آنچه امروز در یک جامعه خاص آسیب یا کجروی تلقی می شود ممکن است فردا در همین جامعه و یا همین امروز ولی در جامعه ای دیگر آسیب یا کج روی شناخته نشود.


آسیب شناسی اجتماعی
آسیب شناسی اجتماعی مطالعه آسیب های وارد شده به جامعه و گروه های انسانی است. آسیب شناسی اجتماعی شاخه ای در روانشناسی اجتماعی و علم مطالعه و بررسی ریشه های بی نظمی اجتماعی، درد، و نابسامانی های آن و شیوه های پیشگیری و درمان آن است.
آسیب شناسی عبارت است از" مطالعه و شناخت ریشه بی نظمی ها در ارگانیسم ". در پزشکی به فرآیند و علت یابی بیماری ها، آسیب شناسی گویند. در مشابهت کالبد انسانی با کالبد جامعه( نظریه اندام وارگی) می توان آسیب شناسی اجتماعی را " مطالعه و ریشه یابی بی نظمی های اجتماعی" تعریف کرد.
در واقع، آسیب شناسی اجتماعی، مطالعه ناهنجاری ها و آسیب های اجتماعی نظیر بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق، ولگردی، گدایی و...همراه با علل و شیوه های پیشگیری و درمان آنها به انضمام مطالعه شرایط بیمارگونه و نابسامان اجتماعی است. در واقع آسیب شناسی اجتماعی، مطالعه نابهنجاری ها و آسیب های اجتماعی نظیر: بیکاری، اعتیاد، فقر، خودکشی، طلاق، ولگردی، گدایی و غیره همراه با علل، آثار و عوارض، شیوه های پیشگیری و درمان آنها به انضمام مطالعه شرایط بیمارگونه و نابسامان اجتماعی است. به عبارت دیگر آسیب شناسی اجتماعی مطالعه خاستگاه اختلال ها و بی نظمی ها و نابسامانی های اجتماعی است. اگر در جامعه ای هنجارها مراعات نشود، کج روی پدید می آید و رفتار آسیب می بیند. مطالعه علمی اینگونه نابسامانی ها و نارسائی ها را در جامعه انسانی آسیب شناسی اجتماعی می گویند. آسیب شناسی اجتماعی در مفهوم متعارف آن عبارت است از مطالعه و شناخت ریشه بی نظمی ها در کالبد و ارگانیسم اجتماعی. به عبارت دیگر آسیب های اجتماعی مطالعه بی سازمانی ها و نابسامانی هایی است که در بستر اجتماع به دلایل مختلف به وجود میآید. این اصطلاح ارتباط تنگاتنگی با واژه انحرافات اجتماعی دارد به طوری که حتی در بعضی موارد این دو واژه به جای یکدیگر به کار می روند. در واقع آسیب های اجتماعی محدوده وسیعتری را در بر می گیرد و شامل انحرافات اجتماعی نیز می شود.
آسیب شناسی اجتماعی عبارت است از شناخت علمی اختلالات، بی نظمی ها و مشکلات اجتماعی و موضوع این علم دردها، نابسامانی ها، جرایم و جنایات، فقر، اعتیاد، فحشا، الکلیسم، خودکشی ها، خصومت طبقات و گروههای اجتماعی است که بر اساس مدرک و معیار معین آن را انحراف، و یا کجروی خوانده اند.
آسیب شناسی اجتماعی مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی گرفته شده و مبتنی بر تشابهی است که بین بیماری های عضوی و آسیبهای اجتماعی (کج روی ها) قائل می شوند.واژه آسیب شناسی از دیدگاه پزشکی به فرآیند ریشه یابی بیماری ها گفته می شود، اما به سبب این که گاهی تشخیص بیماری از سلامتی دشوار است، لذا جامعه شناسانی که این واژه را وام گرفته و از آن "آسیب شناسی اجتماعی" ساخته اند، به سختی قادرند بگویند که در جامعه مرزهای تثبیت شده هنجارهای فرهنگی چگونه است. با این همه این نکته مسلم است که اگر هنجار پذیرفته شده از سوی افراد جامعه نادیده گرفته شود، آنگاه کژرفتاری به وجود میآید و کردار و رفتار انسان شکل و شمایل بیماری به خود می گیرد.
آسیب شناسی در علوم اجتماعی مشابهت خاصی با آسیب شناسی در علم پزشکی دارد. همچنان که مطالعه بیماری جسمی برای حفظ سلامت جسمی ضروری است، سلامت اجتماعی نیز ممکن نیست بدون معرفتی گسترده تر و مشخص تر نسبت به بیماری اجتماعی و با اطمینان پایدار بماند. آسیب شناسی عمومی در پزشکی میآموزد که بسیاری از بیماری ها ویژگی های مشترک زیادی دارند و فرآیندهای مرضی گوناگون و همچنین بیماری های خاصی برای بحث و بررسی وجود دارد.
در آسیب شناسی اجتماعی، رابطه متقابل بین طبقات نابهنجار، از مهم ترین واقعیت هاست. پاپرز، جنایتکاران را تولید مثل کننده می داند. به نظر او فرزندان جنایتکاران، ناسالم از آب در میآیند و طبقات معیوب، وابسته و بزهکار هم همین ویژگی های مشترک را دارند. افراط در این امر تا حدی است که ادعا شده اشکال متنوع آسیب های اجتماعی زمینه های مشترکی در وضعیت عصبی مرضی افراد دارند
علم پزشکی، بیماری ها را دسته بندی کرده و فقط به مطالعه نشانه های بیماری بسنده نمی کند، بلکه درصدد یافتن علل اختلالاتی است که با آن سر و کار دارد. اندیشمندان اجتماعی هم با شفافیت فزاینده ای به این باور می رسند که مطالعه صرف نشانه های بیماری اجتماعی، یکی از کاستی های بزرگ نوع دوستان و اصلاح طلبان بوده است که در زمان های گذشته با وجود انگیزه های قوی و تلاش های بسیار، به دلیل فقدان مشاهدات دقیق و شناخت کامل که تنها بنیان های کنش عقلانی است، با ناکامی مواجه شده اند.
این نظریه اجتماعی برای بسیاری از متفکران شفاف و متقاعد کننده شده که فرد را می توان تنها از طریق روابط متقابل او شناخت. ضعف ذهنی یا ارادی افراد، فقدان رشد و خویشتنداری، همگی اجزای مسئله اند، اما بیماری اجتماعی ای که چنان شایع شده باشد که بتواند مسئله اجتماعی ایجاد کند، به ندرت بدون این یا آن نوع محیط بد، یافت می شود و به همین دلیل اندیشمند اجتماعی مجبور است علل بیماری اجتماعی را مطالعه کند.
آسیب شناسی اجتماعی اگر شناخت دقیقی نسبت به واقعیت ها، اصول و راه های حل مشکلات اجتماعی که به کشف ابزار برطرف کردن علل اجتماعی بیماری منتهی می شوند، ارائه نکند، کار بی فایده ای خواهد بود. راه هایی که بتوان افراد ضعیف را به لحاظ اجتماعی طوری تقویت کرد که در نهایت و دست کم به عنوان هدفی مطلوب پیکری اجتماعی و سرشار از سلامت در اذهان آنها وجود داشته باشد که در آن حتی یک موجود زنده پیدا نشود که در جریان عمومی سلامت و قدرت جامعه شریک نباشد. مطالعه آسیب های وارد شده به جامعه و گروه های انسانی است. خودکشی، اعتیاد، فحشا و... را می توان از انواع آسیب های اجتماعی تلقی کرد. آسیب اجتماعی به وقایع، پدیده ها و فرآیندهایی اطلاق می شود که هر جامعه مفروض در زمان معین با رجوع به مجموعه ارزش های مورد باور خود غیرمنطقی تلقی می کند و آنها را مخل نظم جامعه در زمان معین و لحظه های مشخص می پندارد و با بار منفی همراه است.


رویکردهای آسیب شناسی اجتماعی
رویکرد آسیب شناسی، تفکرات جامعه شناسان آمریکایی متقدم را درباره مسائل اجتماعی سازمان داده و دست کم برای سال های طولانی، رویکرد با نفوذی بوده است. این رویکرد ریشه در تمثیل ارگانیک دارد و توجه اصلی آن به بیماریها یا آسیب های جامعه است. از نظر این رویکرد، مسائل اجتماعی تخلف از انتظارات اند.
علت آنها ناکامی در جامعه پذیری تلقی گردیده که ابتدا به میراث ژنتیکی و سپس به محیط اجتماعی نسبت داده شده است. حاصل چنین ناکامی هایی، فرسایش اخلاقی و راه حل آن آموزش اخلاقی است.
آسیب شناسان اجتماعی را می توان بر اساس مرحله زمانی، گرایش و سیاست آنها دسته بندی کرد. آسیب شناسان متقدم تر در سوگیری و سیاست، متمایل به محافظه کاری بودند. متاخران تمایل داشتند در جهت گیری های و سیاست های خود لیبرال یا رادیکال باشند. متاخرین آسیب شناسان هم به سنتزی از همه این رویکردها روی آورده اند و مشکل می توان گفت این رویکرد کدام جهت را در پیش خواهد گرفت و یا نفوذ آن در آینده تا چه حد خواهد بود.


اهداف و مقاصد آسیب شناسی اجتماعی
۱) مطالعه و شناخت آسیب های اجتماعی و علل و انگیزه های پیدایی آنها، زیرا تشخیص درست دردها، نخستین شرط چاره جویی و بیش از نیمی از درمان است. درد تشخیص ناداده را درمان نتوان کرد. بی شک هر گونه ساختن بدون شناختن، تیری در تاریکی رها کردن است.
۲) پیشگیری از وقوع انحرافات اجتماعی و جرم در جامعه به منظور بهسازی محیط زندگی جمعی و خانوادگی. از آنجا که پیشگیری همواره ساده تر، علمی تر و کم هزینه تر از درمان است، دارای اهمیت بسیار است.
۳) درمان کجروان اجتماعی با به کارگیری روش های علمی و استفاده از شیوه های مناسب برای قطع ریشه ها و انگیزه های این کج روی ها.
۴) تداوم درمان برای پیشگیری و جلوگیری از بازگشت مجدد انحرافات اجتماعی و بررسی شیوه های بازپذیری اجتماعی کجروان.
در واقع، آسیب شناسی اجتماعی مطالعه خاستگاه اختلال ها، بی نظمی ها و نابسامانی های اجتماعی است. اگر در جامعه ای هنجارها مراعات نشوند، کجروی پدید می آید و رفتار آسیب می بیند. مطالعه علمی این گونه نابسا مانی ها وناسازی ها را در جامعه انسانی، آسیب شناسی اجتماعی می گویند.