نقش زنان مسلمان در تاریخ

[ИĪИĴΛ ИĪƓĤƬ☛]

نشست هفتگی شهر کتاب در روز سه شنبه ۵ اردیبهشت به بررسی «نقش تمدنی زنان مسلمان در تاریخ» اختصاص داشت که با حضور حجت الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی و دکتر رافائل موریللو برگزار شد.

مهریزی، نویسنده و محقق مسائل زنان است که آثار متعددی درباره شخصیت و حقوق زن در اسلام و دیگر ادیان منتشر کرده و کتاب ها و مقالات او جایزه های فراوانی از جمله جایزه کتاب سال کشور را به خود اختصاص داده است. از دکتر رافائل موریللو، اسلام پژوه ایتالیایی، بتازگی کتاب «اعقاب خاندان پیامبر(ص) در تاریخ معاصر» به زبان انگلیسی در ایتالیا منتشر شده است که وی در این کتاب می کوشد نقش سادات شیعه و زنان سیده را در خاندان های مهم معاصر شیعی بررسی و تبیین کند.

موریللو در کتاب «اعقاب خاندان پیامبر(ص) در تاریخ معاصر» که در واقع تز دکتری وی است، درباره مورد خاندان حکیم، صدر، بحرالعلوم، خویی و نقش آ نها در حوزه های نجف، ایران و لبنان تحقیقاتی داشت. بخش سوم این کتاب زنان سادات و زنانی را که در این چهار خاندان خصوصا خاندان صدر در طول تاریخ معاصر بودند، بررسی کردند. موریللو شاگرد پروفسور بیانکا ماریا اسکارچیا از بزرگ ترین شیعه شناسان و اسلام شناسان ایتالیاست که تحقیقات گسترده ای در حوزه اطلس تاریخی شیعی داشته و در این باره بحث های خوبی ارائه کرده است. اکنون بخش هایی از سخنرانی های این نشست را می خوانید.

موریللو:

زنان سیده ادامه دهنده راه زینب

مطالب متنوع کتاب اعقاب خاندان پیامبر(ص) در تاریخ معاصر افزون بر مقدمه، از فضای سیاسی و اجتماعی امروز عراق از نگاه تاریخی سخن می گوید آن گاه به طریق خانواده های بحرالعلوم، حکیم، خویی و صدر می پردازد. در بخش دوم از زنان سیده و در بخش چهارم درباره تعامل سادات با مقوله جهانی شدن یاد می کند. در جلسه امروز به قرائت بخش سوم کتاب که در مورد زنان سیده است، خواهیم پرداخت.

چگونه می توانیم سادات را معرفی کنیم؟ یک پاسخ ممکن به این پرسش از فهرستی که از طریق منابع شفاهی و تحقیقاتم در محل به دست آمده است، بر می آید. فهرست ویژگی های سادات از این قرار است: صاحب برکت و آثار، گرایش و قابلیت تدبیر چشمگیر با مهاجرت، نقش پیشگام حقیقی یا فرضی در گرویدن مردم مناطق جدید به اسلام و مهاجرت به آن مناطق، استقلال اقتصادی از دولت، ادغام و تلفیق جهان وطنی و ناحیه گرایی، محوریت نقش شان به عنوان علما بخصوص در زمینه علم تراجم و طبیعی و ریاضی، محوریت نقش شان به عنوان متولیان احرام، قابلیت جهانی سازی با پذیرش نقش بی طرف بخصوص در رابطه با امت اسلامی همانند مورد اختلاف زدایی بین شیعیان و اهل تسنن، محوریت تبعی نقش ایشان به عنوان میانجی بین اجتماع مؤمنان جامعه و جامعه خویش و جامعه خارج، گرایش چشمگیر به پذیرش داوطلبانه خصوصیت هویت فرهنگی جدید و نوآوری های عقیدتی. هنگامی که پرسش اصلی تحقیق را مطرح می کنیم که زنان سادات چه نقشی در تاریخ داشتند؟ بلافاصله پرسش دیگری به ذهن می آید که چگونه می توانیم نقش زنان سادات را در تاریخ ترسیم کنیم؟ آشکار ساختن تاریخ زنان سادات قبل از تعیین مسیر کاری بس مشکل است. منابعی که در دست دارم یا بهتر است بگویم نبود برخی منابع مشخص می کند اگر به تاریخ تمدن اسلامی از دیدگاه سادات بنگریم زندگی زنان تا حد بسیاری پوشیده مانده است. با وجود این نقش پراهمیت زنان در حفظ پیوند خانواده سادات از طریق ازدواج و اهمیت شان در ادامه این نسل متعالی جایگاهی بلند دارد. اطلاعاتی که در دست دارم حاکی از آن است که در مورد سادات صاحبان نفوذ دینی با گرایش چشمگیر ازدواج درون گروهی روبه رو هستیم که برای تحلیل آن می توان از ۲ الگوی اصلی ازدواج درون خانواده و ازدواج درون گروه سادات استفاده کرد.

موریللو: زنان سادات نقش حضرت زینب(س) را در رابطه با واقعه کربلا تکرار می کنند. زنان حافظان یادها و راویان بی عدالتی نسبت به خانواده شان و کل جهان هستند با این تفاوت که در قبال بنت الهدی صدرحتی یزید بی رحم نیز در برابر وحشیگری صدام رنگ می بازد زنان سادات نقش امام حسین(ع) و خواهرش حضرت زینب(س) را در رابطه با واقعه کربلا تکرار می کنند، مردان مستقیم به میدان جنگ رفته و در دفاع از عدالت و شرف شان کشته می شوند، در حالی که زنان حافظان یادها و راویان بی عدالتی نسبت به خانواده شان و کل جهان هستند با این تفاوت که درقبال بنت الهدی صدر حتی یزید بی رحم نیز در برابر وحشیگری و دشمنی صدام رنگ می بازد. حال به دو راهی ای می رسیم که آیا با بازسازی داستان پیشینیان در زمان حال سروکار داریم یا با تأثیر حقیقی اسلام شیعه بر شخصیت این زنان؟ برای فهم آنچه گفته شد می توان به گفته سیده ربابه صدر اشاره کنیم، وقتی به تاریخ اهل بیت(ع) نگاه می کنیم، می بینیم که در اهل بیت هم مرد و هم زنان فعال بودند. رسالتی که به اهل بیت(ع) محول شد بین آنها تقسیم شده بود. یک مدیریت به مرد، یک مدیریت به زن داده شده بود. در این رابطه وقتی به زندگانی حضرت محمد(ص) می نگریم می بینیم همسرش حضرت خدیجه(س) نقش بسیار مهمی در نشر اسلام ایفا کرد، هنگامی که حضرت خدیجه(س) با پیامبر(ص) وصلت کرد حمایت اقتصادی، انسانی و معنوی را برای او فراهم کرد، بنابراین خدیجه(س) نقش بسیار مهمی داشت، هرچند متأسفانه درباره آن مطالبی نوشته نشده است. می دانیم فاطمه زهرا(س) تنها دختر پیامبر(ص) محسوب نمی شد، بلکه به مادر پدرش(ام ابیها) معروف بود. شاید هنگامی که به تاریخ اسلام می نگریم می بینیم او اولین پرستاری بود که در زمان جنگ به مردان کمک کرد و در رفع مشکلات شان کوشید. زنان برای همه مشکلاتشان به حضرت زهرا(س) مراجعه می کردند. او نقش مهم رهبری را در کنار پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) به عهده داشت. در واقع زهرا(س) نمود مدرسه واقعی است، سپس می توانیم به نمونه حضرت زینب(س) نگریست. رسالت امام حسین(ع) توسط زینب(س) در یادها ماند، بعد از عاشورا زینب(س) این رسالت را یافت که روی پای خود بایستد و راه را به پیروان امام نشان دهد.

مهریزی:

احیای هویت زن مسلمان

عنوان نقش تمدنی زنان مسلمان، بیشتر طرح یک ایده است. کسانی که می خواهند در حوزه مطالعات زنان تلاش کنند یکی از بحث های جدی می تواند این موضوع باشد، یعنی این که آیا زنان مسلمان که به فرهنگ و هویت ما مربوط می شوند در تاریخ و تمدن ما سهمی داشتند یا نداشتند.

تمدن، حاصل تحولات تکاملی است که در یک فرهنگ و سرزمین شکل می گیرد. این تحولات تکاملی دارای اجزای پنج گانه ای است، یعنی جلوه های تمدن خود را در علوم، فنون، رخدادها و حوادث بزرگی که شکل می گیرد، شخصیت های بزرگی که در جامعه شکل گرفتند و در حوزه فرهنگ و مسائل اجتماعی نشان می دهد. اینها اجزای یک فرهنگ هستند. وقتی می خواهیم نقش تمدنی زنان را بررسی کنیم باید در یکی از این عرصه ها کندوکاو کنیم که آیا زنان مسلمان در این عرصه نقشی داشتند یا نه؟! آیا می توانیم برای زنان در فنونی که در دوره های مختلف اسلامی بوده رد پایی پیدا کنیم؟ این شناسایی برای معرفی الگو به زنان معاصر اسلام و ایران بسیار مهم است. مطالعات نشان می دهد در برخی دوره های اسلامی حضور زنان در اوج بوده گرچه فراز و فرودهایی در تاریخ وجود دارد. در قرون هشتم و نهم قمری دوره پرشکوفایی از نظر حضور زنان در عرصه بوده است. سخابی و ذهبی ۲ کتاب دارند که در واقع گزارشی از قرن نهم و دهم است. این کتاب ها از ۱۲ هزارشخصیت صحبت می کند که بیش از هزار نفر از آنها زن هایی هستند که در تاریخ نقش آفرین بودند. در مطالعات به این نکته می رسیم که مسلمان ها در همه جغرافیای جهان اسلام یک نوع تعامل با زن نداشتند. نگاه غرب جهان اسلام با شرق جهان اسلام به زنان خیلی متفاوت بوده است