آیا ساسانیان حکومتی مقتدر و شایان تمجید و افتخار بودند ؟!

[ابراهیم هادی]

شبهات و ابهامات دینی ،





آیا ساسانیان حکومتی مقتدر و شایان تمجید و افتخار بودند ؟!


در پست قبلی ِ بنده ،که پیرامون نامه جعلی یزدگرد به عمر مطالبی آوردم در آن بخشی که اشاره به این موضوع شد که افتخار ایرانیانی که فقط به تاریخشان میبالند بیشتر مربوط به دوران هخامنشی و امپراطوری بزرگ ایران بوده و نه حکومت ساسانیانی که هم در اداره امور ضعف داشته و هم مردم از آن (و مخصوصا" یزدگرد) ناراضی بودند ، دوستی که به گفته خودشون در دانشگاه شریف تحصیل میکنند سوال فرمودند که این حرف شما تحریف در تاریخ و توهین به ایرانی و فرهنگ و تاریخ ایران باستان هست .



ابتدا توضیحی مختصر و سپس وارد بحثهای تاریخی میشیم.



تاریخ و آگاهی داشتن و عبرت از اون چیز خوب و عقلانی هست اما این که خود را به دست تاریخ بسپاریم و در گرداب آن غرق شویم و حتی به تاریخهایی مجهول و غیر واقعی روی بیاوریم از عقل به دور است و اینکار باعث میشود که حال و آینده ی ما نیز به مخاطره بیفتد.

هستند کسانی که به شکلی معقول با تاریخ و گذشتگان برخورد میکنند ، اما متاسفانه عده ای فقط به قصد ضربه زدن و تخریب دین و حکومت دینی از تاریخ استفاده ابزاری کرده و طوری برخورد میکنند که گویی اسلام تمام تاریخ و فرهنگ آنها را به تاراج برده.

این موضوع در زمان پهلوی و مخصوصا" محمد رضا پهلوی با قوت بیشتر دنبال میشد ، عواملی که باعث یکپارچگی و دشمن ستیزی مردم میشد که مهمترین این عوامل اسلام و تشییع بود و حکومت پهلوی و کشورهایی که مداخله مستقیم در امور مملکت میکردند این موضوع(یکپارچگی)را به نفع منافع خود نمیدیدند و به همین علت تصمیم گرفتند احساسات ملی (بخوانید پان ایرانیسمی) مردم را برانگیزند ، از جمله این اقدامات میتوان به بها دادن فراوان به آیین زرتشت که در آن دوران نیز تعداد اندکی از جمعیت کشورمان پیرو این آیین بودند و تکریم و بزرگداشت شاهان ایرانی و مخصوصا" کوروش (به گونه ای اغراق آمیز)و برگزاری جشنهای 2500 ساله در تخت جمشید (با همان شکل و شمایل که مطمئنا" از تلوزیون دیده ایم) ، اشاره کرد . این موضوع تا به اکنون نیز ادامه دارد و این گونه احساسات پان ایرانیسمی از سوی برخی ها که معمولا" دل خوشی از اسلام و مسلمانی ندارند ادامه دارد . آنها غافل از این موضوع هستند که حدود 1400 سال ازاین تاریخ 2500 ساله شاهنشاهی در ایرانی اسلامی زندگی میکردند و نیز غافل از این موضوعند که آنچه که از تاریخ شاهنشاهی ایران باستان در دسترس میباشد به گفته تاریخ نویسان دارای شک و ابهاماتی هست و حتی در طول تاریخ بعضی از قسمتها توسط شاهان ایران تحریف میشد از جمله انوشیروان دادگر.

پس بهتر است که صرف نظر از تعصبات و تعلقات ذهنی ، به تاریخ تنها به عنوان منبعی برای عبرت گرفتن و آموختن بنگریم ، و برای داشتن دین و دنیایی بهتر راه خوبان تاریخ را ادامه دهیم و از سرنوشت بدان عبرت بگیریم.



و اما ساسانیان :

بعد از دولت اشکانی که به علت تضعیف و جنگهای پی در پی از بین رفت اردشیر در یکی از این جنگها پیروز شد و حکومتش رو با نام یکی از اجدادش به نام ساسان تاسیس کرد.شاید بتوان گفت که از لحاظ گستره ی حکومت ، دولت ساسانی توانست راه هخامنشیان را ادامه دهد و گستره فرمانروی خود را بیشتر و بیشتر کند اما در امور داخلی مملکت همواره با مشکلاتی مواجه بود .در کتاب تاریخ ایران از ورود مسلمانان تا طاهریان نوشته حسین مفتخری میخوانیم اصلاحاتی كه در این دوره انجام شد، در جهت منافع طبقات فرو دست جامعه نبود و حتی بیش از گذشته بحران را در تمام جوانب به خصوص در مسائل سیاسی و اجتماعی عمیق نمود و زمینه­های شكست ساسانیان و پیروی اعراب مسلمان را فراهم كرد.

در بعضی از تاریخها حکومت ساسانی را به درختی تنومند تشبیه کرده که داشت از درون میپوسید و با اندک نسیمی رو به فروپاشی میرفت .

در تاریخ آمده که عواملی همچون وابستگی ، فساد و انحراف ، انتقام گیری های خونین برای رسیدن به قدرت و اقتدار طلبی و حذف نخبگان سیاسی در دستگاه ساسانی به عینه وجود داشت و که این موارد را میتوان بخشی از عوامل از بین رفتن این حکومت دانست. عامل دیگر در تضعیف این دولت شکستهای زیادی بود که از سوی همسایگان بر حکومت ساسانی تحمیل میشد و با گروگان گیری شاهزادگان ، باجهای هنگفتی را پرداخت میکردند.

اما از لحاظ اجتماعی جامعه ایران در زمان ساسانی یک جامعه کاملا" طبقاتی بود به طوری که در کتاب ایران و تمدن ایرانی نوشته كلمان هوار میخوانیم عبور از طبقه ای به طبقات بالاتر امری محال بود. در آن دوران حتی مکانهای عبادت قشرهای مختلف مردم نیز با هم فرق داشت و اموری مثل سوادآموزی مخصوص ثروتمندان جامعه بود.حتی شغلهای مهم جامعه نیز مربوط به این قشر از جامعه بود

در کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام دکتر زرین کوب آمده : در جامعه ساسانی هر فرد و خانواده دارای جایگاه و مقامی خاص بود و هیچ كس نمیتونست خواهان درجه ای برتر از آن كه بنا به مقتضات به او تعلق داشت، باشد. پیشه وران در شهرها و كشاورزان در روستاها، پست ترین طبقات به شمار می آمدند، دبیران و ارتشیان در طبقات بعدی بودند و طبقه آذربانان و روحانیون زرتشتی بعد از آنها بودند. خاندان ساسانی برترین طبقات بودند.

مردم روستا بدون اینکه حقوق و مزدی بگیرند در ارتش ساسانی خدمت میکردن و فاصله طبقاتی شهرنشینان بسیار بالاتر از روستاییان بود ، در شهرها مالیات به گونه ای جمع آوری میشد که سبب اخاذی و دست بردن دیگران در مالیات میشد ، البته برای جنگهای فراوانی که در این حکومت و برای منافع مختلف صورت میپذیرفت مالیات ها بیشتر و بیشتر میشدو این موضوع سبب نارضایتی مردم بود.

در کتاب تاریخ اجتماعی استاد مطهری آمده : امتیاز طبقاتی و محروم بودن عده كثیری از مردم ایران از حق مالكیت، ناچار اوضاع خاصی پیش آورده بود و به همین جهت جامعه ایرانی، در دوره ساسانی هرگز متحد و متفق الكلمه نبود. توده های عظیم مردم همیشه ناراضی و نگران و محروم زیسته اند.

بعد از مرگ خسروپرویز که تا حدی تونست قدرت مرکزی رو حفظ کنه ولی به خاطر سرکوب کردن گروهی از مرزنشینان موجبات حمله های بعدی اعراب رو فراهم کرد ، شاهازاده ها و بزرگان اون زمان برای رسیدن به حکومت به تکاپو افتادن تا جایی که در کتاب ایران در زمان ساسانیان نوشته آرتور کریستین میخوانیم که در ایران ظرف 4 سال 10 پادشاه عوض شد. نوبت به قباد رسید که یکی از دلائل تضعیف و از بین رفتن حکومت ساسانی شد . قباد برای تقویت و حفظ حکومت خودش 16 برادرش رو کشت که این برادر کشی تاریخی یکی دیگه از علتهای تضعیف و از بین رفتن حکومت ساسانیان بود.

یکی دیگه از علل ضعف پادشاهان ساسانی این بود که موبدان و بزرگان کشور ، در امور مختلف دخالت میکردند و عملا" اختیار پادشاه در دست اونها بود و به قول معروف بدون اجازه ی اونها حتی آب هم نمیخوردن . این موضوع دقیقا" در اواخر دوران حکومت اشکانیان هم به وقوع پیوسته بود و بزرگان و اعیان و سران قبایل در امور مملکت دخالت میکردن که این امر باعث تضعیف اشکانیان شده بود.

موبدان سخت گیری های مذهبی فراوانی رو به مردم تحمیل میکردن و باعث شدن که مردم نسبت به دین اون زمان دلزده بشن و به آیینهای دیگه روی بیارن و یکی از مهمترین علتهایی که مردم ایران از اسلام استقبال کردن ویژگی های این دین بود که همگان رو به خود جذب میکرد ، به گفته شهید مطهری دین در اون زمان اونقدر فاسد شده بود که مردم از صمیم قلب به اون گرایش نداشتن و اگر اسلام وارد ایران نمیشد مطمئنا" دین مردم ایران مسیحیت میشد ، با وجود فتنه هایی که توسط موبدان و روحانیون زرتشتی در مملکت ایجاد شد و حتی آتشکده ها رو هم تبدیل به مراکزی برای رسیدن به اهداف ننگینشون کرده بودند حتی انوشیروان که (به قول استاد زرین کوب) از عدالتش در افسانه ها زیاد خوندیم ، نتونست با این موضوع مقابله کنه و با اینکه رفتارهای خشونت آمیز ازش سر میزد اما کاری از پیش نبرد و بعد از مرگش فتنه ها بیشتر و بیشتر شد . از طرفی دیگه این موبدان سبب جنگهای دینی متعددی از جمله قیام مانی شدن که این جنگها بدنه حکومت رو ضعیف و ضعیف تر میکرد. مردم که از آیین زرتشتی به شدت متنفر شده بودن روی به آیینهایی مثل زروانیان و کیومرثیان آوردن و تمام اینها فقط برای فرار از آیین زرتشتی بود که توسط موبدان فاسد اون دوره تبلیغ میشد .

یکی از جنگهای معروف تاریخ، جنگ ایران و روم بود که از جمله دلائل ضعف حکومت ساسانیان همین جنگ بود ، این جنگ حدود 24 سال به طول انجامید که هم ایران و هم روم رو ضعیف و بی بنیه کرده بود، در کتاب ایران در زمان ساسانیان آرتور کریستین امده : تعدیات و جنگ­های خسرو پرویز ایران را فقیر كرد و شكست­های سنوات اخیر جنگ ایران و روم ضربتی هولناك بر این كشور وارد آورد ، به گفته زرین کوب در کتاب دو قرن سکوت ، این جنگهای بیهوده خسرو پرویز جز اینکه خزانه مملکت رو خالی کند نتیجه ای در پی نداشت .

موارد دیگه ای هم هست که فکر نمیکنم در حوصله دوستان بگنجه و به همین مقدار بسنده میکنم .

تمامی این موارد دست در دست هم داد تا یک نارضایتی گسترده در بین مردم ایران نسبت به ساسانیان ایجاد شود و پس از حمله اعراب به حکومت ضعیف شده ساسانی مردم از آنها (و دینشان )استقبال کنند .



موفق باشید.