سیزده به در، پس از دوازده روز به یاد دوازده ماه

[tyjtfhdhr]

دون شک هر شروعی پایانی دارد. شاید مهم ترین اثری که جشن «سیزده به در» می گذارد پایان دادن به رسمی بودن شادی های نوروز باشد. چه زیباست که این روز را در طبیعت زیبا بگذرانیم و از زیبایی های طبیعت بهره ببریم همانطور که نوروز را به خاطر تازه شدن طبیعت جشن می گیریم.

روز سیزدهم فروردین یکی از روزهای شاد برای ایرانیان محسوب می شود و هر ساله اوقات زیبایی را برای آنها رقم می زند. درباره ی این جشن گفته های زیادی بیان می شود و روایات و افسانه های دلکشی نقل شده است.

هرچند در میان جشن های ایرانی دو جشن چهارشنبه سوری و «سیزده به در» کمی مبهم هستند اما باید پذیرفت نحس بودن «سیزده به در» گفته ای نادرست است و بر عکس، این روز یکی از روزهای فرخنده و سعد بوده است.

از «تیر شید» تا «تیر روز»

قبل از آنکه به بررسی آنچه پژوهشگران درباره سیزده به در گفته اند بپردازیم، علاقه مندم آنچه برایم شگفت انگیز می نمود را بیان کنم:

امروز مردم ما با چهارشنبه سوری به استقبال نوروز می روند و با «سیزده به در» به صورت رسمی به جشن های نوروزی پایان می دهند. بعید نیست که همین دیدگاه باعث بوجود آمدن این جشن ها شده باشد و جالب آنکه هر دو جشن با تیر ارتباط دارند. (پژوهش کامل پیرامون متن چهارشنبه سوری)


تیر





سیزدهم هر ماه خورشیدی که تیر روز نامیده می شود مربوط به ستاره ارجمندی است که تیر نام دارد و در پهلوی آن را تیشتر می گویند.

تیر در کیش مزدیسنی مقام بلند و داستان شیرین و دلکشی دارد و جشن بزرگ تیر روز از تیر ماه نیز که جشن تیرگان است به نام او می باشد.

معقول ترین گفته

همان طور که گفته شد فلسفه ی سیزده به در کمی مبهم است. در کتابهای تاریخی پیش از قاجار اشارهی مستقیم و دقیقی به وجود چنین مراسمی نشده است. اما معقول ترین موردی که درباره ی سیزده به در گفته می شود این گفتار است:

«ایرانیان پس از دوازده روز از نوروز که به یاد دوازده ماه از سال است، روز سیزدهم نوروز را که روز فرخنده ایست به باغ و صحرا می رفتند و شادی می کردند و در حقیقت با این ترتیب رسمی بودن دوره نوروز را به پایان می رسانیدند.»




نام «سیزده به در» یعنی چه؟

مشهور است که واژه ی «سیزده به در» به معنای «در کردن نحسی سیزده» است. اما وقتی به معانی واژه ها نگاه کنیم برداشت دیگری از این واژه می توان داشت.

«در» به جای «دره و دشت» می تواند جایگزین شود .به عنوان مثال علامه دهخدا، واژه «در و دشت» را مخفف «دره و دشت» می داند.

[علی اکبر دهخدا، در و دشت]

چو هر دو سپاه اند آمد ز جای

تو گفتی که دارد در و دشت پای

(فردوسی)

یکی از معانی واژه «به»، «طرف و سوی» می باشد. [علی اکبر دهخدا، به] مانند اینکه می گوییم «به فروشگاه.»

پس با نگاهی کلی می توان گفت واژه «سیزده به در» به معنای «سیزدهم به سوی در و دشت شدن» می باشد که همان معنی بیرون رفتن و در دامان طبیعت سر کردن را می دهد.

سیزده به در، نحس یا فرخنده؟!

تا کنون هیچ دانشمندی ذکر نکرده که سیزده نوروز نحس است بلکه قریب به اتفاق روز سیزده نوروز را بسیار سعد و فرخنده دانسته اند مثلاً در آثار الباقیه، جدولی برای سعد و نحس بودن دارد که در آن جدول سیزده نوروز که تیر روز نام دارد کلمه ی سعد که به معنی نیک و فرخنده است آمده و به هیچ وجه نحسی و کراهت ندارد.



داستان ها و افسانه ها

جمشید شاه

می گویند جمشید روزی در صحرای سبز و خرم خیمه خرگاه بر پا می کند و بارعام می دهد و چندین سال متوالی این کار را انجام می دهد که در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و مراسم در می آید و ایرانیان از آن به بعد این روز را بیرون از خانه برگزار می نمایند.

با توجه به شباهت این رویداد به آیین سیزده به در، گفته می شود این روز همان سیزدهم فروردین بوده است.

علف گره زدن و مشیه و مشیانه

افسانه ی آفرینش در ایران و مسأله ی نخستین بشر و نخستین شاه و دانستن روایاتی درباره ی کیومرث حائز اهمیت زیادی است. در اوستا چندین بار از کیومرث سخن به میان آمده و او را اولین پادشاه و نیز نخستین بشر نامیده است. در شاهنامه فردوسی هم، کیومرث به عنوان اولین پادشاه ایران معرفی می گردد.





برخی معتقدند مشیه و مشیانه (مشی و مشیانه)، روز سیزدهم فروردین برای اولین بار در جهان ازدواج را رقم زدند. در آن زمان چون عقد و نکاهی شناخته شده نبود آن دو به وسیله ی گره زدن دو شاخه، پایه ی ازدواج خود را بنا نهادند.

بنابر داستان ها، از نطفه ی کیومرث که بر زمین ریخته شد، پس از چهل سال گیاه ریواس می روید. مشیه و مشیانه که در کمرگاه این گیاه به هم پیوند خورده بودند به صورت انسان درمی آیند و بعد از گذشت حوادثی با یکدیگر ازدواج می کنند.

به اعتقاد برخی، رسم علف گره زدن که در سیزده به در رایج است از افسانه مشیه و مشیانه -دو گیاهی که به یکدیگر تنیده بودند- سرچشمه می گیرد.

یاری نامه ها : (پردیس اهورا)

عبدالعظیم رضایی. اصل و نسب و دین های ایرانیان باستان. چاپ ششم، تهران: دُر، ۱۳۸۱، ISBN 964-6786-14-6.

محمدعلی محمد، مشی و مشیانه، سه گانه روز اول عشق، انتشارات کاروان، ۱۳۸۷

تونی آلن، چارلز فیلیپس، مایکل کریگان. مشاور: دکتر وستا سرخوش کریتس. مترجمان: زهره هدایتی، رامین کریمیان.سرور دانای آسمان. چاپ نخست. تهران: نشرنی، ١٣٨۴ . ISBN 964-312-796-6.