تلاوت قرآن، آواز خواني نيست

[ابراهیم هادی]

استاد مروت پس از 30 سال به ايران بازگشته و حالا انتقادهاي تند و تيزي به قاريان جوان کشورمان دارد

تلاوت قرآن، آواز خواني نيست

نام «محمدتقي مروت» در ميان جامعه قرآني آنقدر شناخته شده است که تقريباً نيازي به معرفي ندارد. خيلي از قاريان معروف ايراني بي‏واسطه يا با واسطه شاگرد او بوده‏اند. در ضمن استاد مروت را مي‏توان جزو اولين‏هاي قرائت ايران دانست چون هم اولين قاري ايراني محسوب مي‏شود که در مسابقات مالزي مقام بين‏المللي کسب کرد و هم او را اولين پايه گذار قرائت استاندارد و صحيح در ايران مي‏دانند. او حدود 30 سال در ايران حضور نداشت و در کانادا مجالس آموزش قرآن را براي مسلمانان برپا مي‏کرد. آمدنش به ايران هم بازتاب‏هاي گسترده‏اي در محافل خبري داشت. در شماره‏هاي قبل مطالبي درباره‏اش داشته‏ايم اما صبر کرديم چند ماهي از حضورش در ايران بگذرد تا او بتواند ارزيابي دقيقي از اوضاع قرائت قرآن در ايران داشته باشد و ما هم با بهانه تازه‏اي به سراغش برويم.



- الان چند ماهي است که از حضورتان در ايران مي‏گذرد. خبردار هم شده‏ايم که در جلسات و محافل مختلف قرآني شرکت کرده‏ايد. همين ابتداي مصاحبه مي‏خواهيم بدانيم که نظرتان درباره اوضاع فعلي قرائت در ايران چيست؟

تصميم دارم درباره وضعيت جامعه قرآني در حال حاضر صحبتي نکنم. قرار است خدمت مقام معظم رهبري برسم و در ابتدا اين بحث را خدمت ايشان مطرح کنم. اگر ايشان اجازه فرمودند آن وقت نظراتم را به طور کامل درباره وضعيت حال حاضر قاريان ايراني بيان مي‏کنم.

- حداقل بگوييد که از وضعيت موجود راضي هستيد يا نه؟

راضي نيستم. روزي که قاريان مهمان رهبر انقلاب بودند، ايشان فرمودند که قرآن خواندن، آوازخواني نيست. اتفاقاً اين حرف، خلاصه مساله‏اي است که من مي‏خواهم درباره قاريان و وضعيت فعلي قرائت در ايران مطرح کنم.

شاگردان و قاريان دوره خودم الحمدالله همه خوب هستند و خوب مي‏خوانند بيشتر آنها حالا از استادان هستند، مولف شده‏اند و کتاب در زمينه قرائت قرآن دارند به جرات مي‏گويم که آنها تجويد را خوب بلدند. نسل بعد که شاگردان همين نسل اولند هم تقريباً خوب مي‏‏خوانند؛ مثل همين آقاي احمد پورزرگري يا مثلاً همين آقاي طوسي که بسيار خوب مي‏خوانند

- يعني معتقديد قاريان مطرح ايراني در تلاوت قرآن بيشتر آوازخواني مي‏کنند؟

اگر اين طور نبود که مقام معظم رهبري نمي‏گفتند قرآن خواني، آوازخواني نيست. البته ايشان با لحن بسيار مودبانه‏اي که مخصوص خودشان است به قاريان اين حرف را زدند ولي اگر من بودم به آنها مي‏گفتم که قرآن خواندن، جيغ و فرياد زدن نيست، عربده کشيدن نيست؛ قرآن بايد با تواضع، با خشوع و با توجه به معني خوانده شود. تلاوت صحيح قرآن، جيغ کشيدن و آواز خواني نيست و شخصي که قرآن را تلاوت مي‏کند بايد با اخترام به قرآن، احترام به خدا و براي قرآن و براي خود بخواند تا تلاوت خوبي داشته باشد. روايتي داريم از پيغمبر اکرم (صلي‏الله عليه و اله وسلم) که مي‏فرمايند: «زماني مي‏آيد که امت من صدايشان را در تلاوت قرآن مثل خواننده‏ها مي‏کنند و در حالي که قلب‏هايشان فريب خورده است مي‏خواهند شنونده‏ها را هم فريب دهند». الان به اين مرحله رسيده‏ايم و متاسفانه بايد بگويم که به بدتر از اين هم خواهيم رسيد!

- البته خيلي از همين قاريان ايراني، شاگردان يا درس آموخته شاگردان‏تان هستند؛ فکر نمي‏‏کنيد اين جور خرده گرفتن و انتقاد کردن از تلاوت‏هاي اين قاريان، در نهايت به خود شما هم برمي‏گردد؟

فکر مي‏کنم هم اکنون دو يا سه نسل قاري در کشور داريم. شاگردان و قاريان دوره خودم الحمدالله همه خوب هستند و خوب مي‏خوانند بيشتر آنها حالا از استادان هستند، مولف شده‏اند و کتاب در زمينه قرائت قرآن دارند به جرات مي‏گويم که آنها تجويد را خوب بلدند. نسل بعد که شاگردان همين نسل اولند هم تقريباً خوب مي‏‏خوانند؛ مثل همين آقاي احمد پورزرگري يا مثلاً همين آقاي طوسي که بسيار خوب مي‏خوانند. اما متاسفانه اين نسل آخر که در حال حاضر قرائت مي‏کنند، بسيار دور شده‏اند از تلاوت صحيح. مخصوصاً همان روزي که در مجلس رهبري بودم و به قرائت‏ها گوش مي‏دادم چند نفري از همين نسل آخر قرآن خواندند که بسيار ناراحت شدم. از خودم پرسيدم که چرا قرائت قرآن در کشور ما به اين وضع افتاده و به اين مرحله رسيده است.

- خب، براي اين سوال‏تان پاسخي هم پيدا کرده‏ايد؟

علت مشخص است؛ مي‏روند تعدادي قاري از مصر مي‏آورند که اين قاريان حتي شايستگي تقليد از قاريان بزرگ مصري را ندارند، چه برسيد به اينکه خودشان سبک خاصي داشته باشند و جوان‏اي ما بخواهند از آنها تقليد کنند.

- مي‏شود بگوييد منظورتان از اين قاريان جديد مصري دقيقاً چه کساني هستند؟

مثلاً همين پسر شحات‏انور. آقاي محسن بادپا که از شاگردانم است وقتي در کانادا بودم خيلي از ايشان تعريف مي‏کرد و مي‏گفت که هر سال به ايران دعوت مي‏شود تا تلاوت کند وقتي آمدم ايران، يک روز دعوت شدم به جلسه قرآن حسينيه فاطميون. رفتم ديدم محمود شحات‏انور هم آنجاست. تلاوتش را شنيدم. فردايش زنگ زدم به بادپا و گفتم که حالا فهميدم چرا قاريان جوان ما، قرآن را اين طور مي‏خوانند. گفتم ديشب تلاوت يکي از کساني را شنيدم که قاريان جوان ما سراغش رفته‏اند و از او تقليد مي‏کنند. باور کنيد محمود شحات از اين جوان‏هاي خودمان بهتر نيست. من نمي‏گويم حتما بروند سراغ مصطفي اسماعيل؛ حداقل سراغ عبدالباسط، حصري، رفعت و... بروند و تقليد کنند قرائت صحيح، مقامات خواندن نيست.

- تقريباً جامعه قرآني اتفاق نظر دارد که شما پايه‏گذار تلاوت قرآن کريم به شکل اصولي و صحيح در ايران هستيد؛ پس مسلما شما بهتر از هر کس ديگري مي‏توانيد در اين باره صحبت کنيد. حالا راهکاري ارائه بدهيد که قاريان نسل جديد ما چه کنند که تلاوت صحيحي داشته باشند؟

متاسفانه قاريان جوان ما افتاده‏اند دنبال مقامات. خيلي نمي‏خواهم درباره مقامات صحبت کنم ولي همين قدر بدانيد که اگر روزي قرار باشد جلسه قرآني در ايراني داير کنم، تابلويي بر سر در اين جلسه آموزش قرآن مي‏زنم و روي آن مي‏نويسم: «فقط تجويد». مقامات، صوت، لحن، نفس و... همه بعد از تجويد است و خود به خود بعد از ياد گرفتن کامل تجويد مي‏آيد. قاريان جوان امروز بايد اول توجه به تجويد داشته باشند. نمي‏توان سقف يک خانه را بدون ساختن پايه‏هاي آن بنا کرد.

- پس مشکل اصلي را همان رعايت نکردن کامل اصول تجويد در قرائت مي‏دانيد؟

دقيقاً همين‏طور است. نوجواني در همان جلسه رهبري قرائت کرد که به دليل تقليد از مصطفي اسماعيل خيلي مورد توجه قرار گرفت. اتفاقاً همين نوجوان هم هنگام سکت‏ها نفس مي‏کشيد که اشتباه محض است. قاريان نسل جديد ما بايد دنبال رعايت کامل قواعد تجويد بروند. اينها شوخي نيست. متاسفانه کمي بي‏اخلاقي در تلاوت قرآن به وجود آمده است و انگار کسي هم نبوده که به اين قاريان جوان در اين زمينه تذکر بدهد. يک روز رفته بودم شوراي عالي قرآن. تعدادي قاري نوجوان آمده بودند که من درباره تلاوت‏شان نظر بدهم. کمي درباره تجويد با آنها صحبت کردم. عده‏اي پذيرفتند و عده‏اي هم ناراضي بودند که چرا اين‏قدر به مقامات حمله مي‏کنم. واقعيت اين نيست؛ من فقط به کساني حمله مي‏کنم که قرآن و کلام خدا را فداي موسيقي مي‏کنند. يکي از اين نوجوانان گفت که استاد اگر ما بخواهيم در تلاوت، تجويد را به طور کامل رعايت کنيم نمي‏توانيم از قاريان معتبر مصري تقليد کنيم. اصلا اين حرف معنا ندارد؛ يعني ما فقط مي‏خواهيم الحان و مقامات را از قاريان مصري تقليد کنيم؟ به آن قاري نوجوان گفتم امکان ندارد آن کسي که شما از او تقليد مي‏کنيد، تجويد را رعايت نکند واقعاً چرا قاريان نسل جديد ما از رعايت نجويد قاريان معروف  مصري در تلاوت تقليد نمي‏کنند و فقط سراغ صداهاي آنها رفته‏اند؟ صداي خوش و دانستن مقامات والحان زياد در قلب مومن تاثير ندارد، مگر اينکه قرآن را درست بخوانند.

- البته بعضي از اين قاريان جوان و نسل سومي که به آنها انتقاد مي‏کنيد اين روزها خيلي طرفدار پيدا کرده‏اند؛ مثل همين آقاي شاکرنژاد. تلاوت‏هاي ايشان را شنيده‏ايد؟

اتفاقاً همين آقاي حامد شاکرنژاد داد مرا در آن مجلس رهبري درآورد. اين چه تلاوتي است که ايشان انجام مي‏دهد؟ اين جو طرفداري از ايشان هم جو خوبي نيست. اين فضا به هيچ‏وجه سالم نيست. ايشان هم مثل همين محمود شحات مي‏خواند مطمئن باشيد تارهاي صوتي‏اش هم به زودي آسيب مي‏بيند چون بسيار بلند مي‏خواند و بي‏خودي جيغ مي زند. البته دليل طرف‏داري از اين نوع تلاوت‏ها مشخص است؛ قرائت قرآن کريم در کشور ما افت کرده و مردم بيشتر به دنبال موسيقي هستند. اگر آيات قرآن به طور صحيح خوانده شود مويسقي زيبايي در تلاوت نواخته خواهد شد که از اعجاز قرآن است. اگر مرحوم شيخ مصطفي اسماعيل به ايران مي‏آمد و در حضور مردم تلاوت مي‏کرد باور کنيد تمام مردم طرفدار او مي‏شدند و به سمت تقليد از تلاوت‏هاي او گرايش پيدا مي‏کردند.

- البته خيلي‏ها اساس همين تقليد از قاريان مصري مثل مصطفي اسماعيل را قبول ندارند و اتفاقا بعضي از همين خيلي‏ها جزو شاگردان شما هم هستند.

قرآن را بايد به سبک عربي و با موسيقي عربي خواند و راه ديگري وجود ندارد. باديد کلام با موسيقي هماهنگي داشته باشد؛ مثلا نمي‏توانيم يک آهنگ اصيل ايراني را با موسيقي پاپ خارجي بخوانيم. قرآن هم موسيقي اصيل خودش را دارد که موسيقي عربي است؛ پس ما مجبوريم که تقليد کنيم. به نظرم اين افراد چون نمي‏توانند تقليد کنند و برايشان سخت است، سراغ اين قاريان معتبر نمي‏روند. خواندن به شيوه مصطفي اسماعيل کار هر کسي نيست. گروهي هنوز هم حاضر به پذيرش برتري مصطفي اسماعيل نسبت به ديگر قاريان نيستند و شايد به علت صعب‏التقليد بودن اسلوب پيچيده تلاوت ايشان است که خود را نسبت به او بي‏تفاوت نشان مي‏دهند. کساني هستند که به دليل عدم توانايي در تقليد از مصطفي اسماعيل، به اين نابغه دنياي قرائت اهانت هم مي‏کنند و حرف‏هاي بي‏ربطي درباره او مي‏زنند متاسفانه شايد جوان‏هاي ما چون قاريان نسل‏هاي گذشته را نديده‏اند و زياد تلاوت‏هاي آنها را نشنيده‏اند، مي‏روند دنبال افراد ديگر.

- يک نکته جالب در باره شما اين است که هم طرفدار پر و پا قرص مصطفي اسماعيل هستيد و در مجالس مختلف درباره ايشان صحبت مي‏کنيد و هم تاکيد زيادي روي رعايت کامل تجويد در تلاوت داريد. شايد اگر مصطفي اسماعيل در مسابقات بين‏المللي شرکت مي‏کرد. اصلاً نمي‏توانست نمره قابل قبولي در تجويد کسب کند، اين طور نيست؟

هميشه به شاگردانم توصيه مي‏کنم که براي يادگيري تجويد به تلاوت‏هاي شيخ محمود خليل‏الحصري گوش دهند. ايشان حتي بسيار استانداردتر از عبدالباسط در زمينه تجويد تلاوت مي‏کند. اما در مقام القاي معاني آيات قران هنگام تلاوت توصيه‏ام اين است که قاريان به شيخ مصطفي اسماعيل رجوع کنند چون ايشان روحيه خاصي در اين زمينه داشتند گويا شيخ، معاني، تفسير و شان نزول آيات قرآن را به خوبي مي‏دانست و به همين دليل مي‏توانست اين معاني را در تلاوتش به مستمع بفهماند. بايد قبول کرد که هيچ‏يک از قاريان معروف، کمال مطلق در تلاوت نيستند، مگر تلاوت پيغمبر اکرم(صلي‏الله عليه واله وسلم) يا اهل بيت (عليه‏السلام). حتي در تلاوت‏هاي شيخ حصري و شيخ عبدالباسط هم کمال تجويد رعايت نمي‏شود.

- در اين مدتي که در ايران بوده‏ايد، تلاوت کدام قاري به دلتان نشسته است؟

قرائت آقاي پورزرگري را بسيار پسنديدم و خيلي دوست دارم دوباره به تلاوت‏هاي ايشان گوش دهم. تلاوت احمد ابوالقاسمي و حسين سبزعلي را هم شنيده‏ام و پسنديده‏ام.

- حالا که به ايران آمده‏ايد قصد بر پايي جلسه‏هاي آموزش قرآن را براي عموم نداريد؟ 

ناراحتي شديد قلبي دارم و به توصيه پزشک زياد نمي‏توانم در اين هواي تهران زندگي کنم. اگر قرار باشد در تهران بمانم حتما جلسه آموزش عمومي قرآن خواهم داشت ولي در غير اين صورت توصيه‏ام به قاريان جوان اين است که نوارهاي تلاوت قاريان معتبر و قديمي مصري را بسيار زياد گوش دهند. آنها بايد حتما اين تلاوت‏ها را به طور دقيق بشنوند، طوري که سبک تلاوت‏ قاريان عصر طلايي مصر در ذهن و فکرشان رسوخ کند. قاريان بايد حتماً به معاني آياتي که تلاوت مي‏کنند تسلط داشته باشند. موسيقي عربي را بايد ياد بگيرند. اصل اساسي در قرائت قرآن، يادگيري قواعد آن به شکل کامل و آبياري روح و ذهن با اين قواعد است. اگر مي‏خواهند جزو قاريان برتر قرار بگيرند بايد از نوراهاي موجود قاريان بزرگ استفاده و براساس آن نوارها تمرين کنند.

تقليد از قاريان ممتاز و بزرگ در صورتي که تقليد لهجه باشد، خوب است براي اينکه تلاوت خوبي داشته باشيم بايد با گوش دادن به تلاوت‏هاي قاريان ممتاز با لهجه قرآني آشنا شده و از آنها بهره بگيريم.

مجله قراني آيه، دانيال ابوالحسن / اصغر اصغري