آشنایی با هنر خامه دوزی

[L²evi]

خامه به معنای:قلم و کلک (برهان قاطع و فرهنگ جهانگیری)و ابریشم،نخ کم تاب از ناظم الاطباء و خامه دوزی نیز در لغت نامۀ دهخدا چنین توصیف شده است:گلدوزی کردن روی پارچه با خامه(ابریشم نتابیده)را بنابراین خامه به معنای ابریشم و دوختن فعل باشد.جمع آن نشان دهندۀ نوعی از هنر سنتی با ارزش است.

 

پس خامه دوزی یا خام دوزی که با نخ ابریشم خام (نتابیده)انجام می شود و به همین دلیل هم به این نام شهرت یافته صرفنظر از شیوۀ تولید بی شباهت به سوزن دوزی بلوچ نیست .با این تفاوت که در آن فقط از نخ ابریشم یک رنگ که معمولاً سفید است استفاده به عمل می آید.

قدمت خامه دوزی ،همزمان با قدمت ابریشم دوزی می باشد و این دوخت در طول گذشت زمان تحولات شگرفی را پشت سر گذاشته است . خامه دوزی در حال حاضر فقط در روستا های زابل به حد کامل رواج دارد و نقوش آن بیشتر متشکل از خطوط منحنی گردان است و به منظور تزئین جانماز،سجاده ، پیش سینه لباس ، سمبوسه ، عرقچین ، جلیقه ، رومیزی ، روتختی ، سفره ،روکوسنی و غیره از آن استفاده می شود.

 

 

از نقوش رایج در این هنر می توان به:
حصیر دوزی، توردوزی ،خامه کشی ، بته جقه ای ، نرگسی ، گلی ، نقوش ستاره ای ،نقوش هندسی، انواع گره ها ،خطوط منحنی،الگوهای مختلف تخم خربزه و یا دم ماهی و غیره اشاره نمود که حصیر دوزی و بته جقه ای معمولاً در وسط و بقیه نقوش در اطراف دوخته می شوند.

این دوخت علاوه بر روستاهای زابل در یزد نیز به صورت خانگی رواج دارد و برای تزئین بقچه،جانماز،روطاقچه ای و غیره استفاده می شود.دوخت به شیوۀ دومی گلدوزی به نام پردوزی است و نوع نخ ابریشم رنگ نشده و سفید است که در اصطلاح به آن خامه می گویند.نقئش به صورت حاشیه در دور کار،گل به صورت بوته با برگهای فراوان و تک گل در قسمت مرکز کار بر پارچه می نشینند و نقش زدن اکثراً با قالب های چوبی که به جوهر آغشته می شود بر روی پارچه انجام می گردد.گاه نقش به وسیله مداد و یا کاغذ کپی کشیده می شود خامه دوزی در شهرستان تفت نیز رواج کامل دارد.