هنر زین سازی

[L²evi]

زین در لغت نامه دهخدا
زین . (اِ)ترجمه ٔ سَرج . و خانه ، ساغر، قدح و هلال از تشبیهات اوست . (از آنندراج ). سرج و قسمی از نشیمن که بر پشت اسب و استر جهت سواری می گذارند. (ناظم الاطباء). در فارسی بمعنی سرج عربی آمده . (حاشیه ٔ برهان چ معین ). آنچه از چرم سازند و بر پشت اسب نهند و بهنگام سواری روی آن نشینند. سرج .

 

زین سازی
در مطالعه تاريخچه ترکمن، اسب و اسبدواني از جمله توانمندي هاي ريشه دار در بين اين قوم است و دقيقاً نمي توان تاريخي براي ساخت زين تعيين کرد چر اکه از زماني که ترکمن وجود داشته اسب و زين سازي و ساير متعلقات آن نيز وجود داشته است.

اين رشته در زمره رشته هاي در حال منسوخ شدن است که در گذشته به دليل وجود سوارکاران ترکمن و ساخت زين به وسيله دستان هنرمند آنان بسيار رونق داشته ولي متاسفانه هم اکنون به دليل ماشيني شدن و استقبال کمتر از اسبدواني در حال کمرنگ شدن است. زين در زبان ترکمني به پالانچا يا قامش معروف بوده و وسيله اي است از جنس چرم (چوب يا آهن) که در هنگام سواري بر پشت اسب مي بندند. ساخت زين در اقوام مختلف روش هاي خاص خود را دارا است اين رشته جزء رشته هاي اصلي قوم ترکمن بوده که سال هاست به فراموشي سپرده شده و سوارکاران از زين هاي صنعتي و کارخانه اي استفاده مي کنند.

 

کاربرد زين با تکنيک قديمي در سوارکاري و اسبدواني ديگر رواج ندارد شايد بتوان علت منسوخ شدن آن را عدم استفاده از زين قديمي در اين دوره دانست . در حال حاضر فقط يک هنرمند در شهرستان گنبدکاووس(روستاي قورفجه) مشغول بکار است . با بررسي اقتصادي طي مراحل توليد مي توان متوجه شد که در ساخت زين افراد زيادي به امر تدارک و تامين مواد اوليه و تهيه و توليد آن مي توانند مشغول باشند. هم چنين از آن جايي که کارگاه هاي توليد صنايع دستي بدون نياز به فضاي گسترده و ابزار پيچيده با امکانات کم و در زماني کوتاه به مرحله توليد مي رسد و سرعت بازدهي صنايع دستي بيشتر از ساير طرح هاي توليدي است.

 

 

ساير توليدات و ابزارآلات اسب به جز زين شامل کلگي، دهنه اسب ، شکم بند ،مگس پران ، نعل ، رکاب ، بند رکاب و دست گردان از ديگر وسايل بکار رفته در اسب است که براي تکميل عملکرد زين مي توان به عرق گير يا اير اشاره کرد چکه يا تنگ باعث اتصال اير به اسب مي شود ، قلن به معني نوار يا تسمه است شکم بند يا «قارن قسلخه» براي رعايت مسائل بهداشتي ، مگس پران يا يلفک اوچ ، کاگي يا افسار ، نعل ، قشو جهت تميز کردن اسب استفاده مي شوند. ابزار و مصالح بکار رفته در اين رشته را مي‌توان ميل ، گزن ، چاقو ، قرتلق ، سوزن ، نخ ، نمد ، پارچه کتاني ، چکش‌ ، موم ، پوست گاو (قاميش) بيان کرد .

 

اين ابزار وسايلي بسيار ساده و دست ساز هنرمند است که عبارتند از ميل، گزن، چاقو، قرتلق، چکش، سوزن، ميخ، نخ، موم، پوست گاو (قامش)، نمد، واکس چرمي و روغن چرم است. عدم استفاده از دستگاه و ساده بودن ابزار، توليد محصول را آسانتر مي کند همچنين استفاده از چرم شتر بعلت چسبندگي بيشتر به جاي چرم گاو زين ترکمن را منحصر بفرد کرده است . زين با گذشت زمان جريان ها و دگرگوني ها عمده دستخوش تغييرات و دگرگوني شد، در صورتي که بعنوان يک عامل هويت ساز قوم ترکمن بايد در غالب ميراث معنوي زنده مانده و سپس به زيبايي و زيباشناسي اثر از جنبه تاريخي و فرهنگي توجه کرد و در آن حيطه کنکاش و شناسايي کرد .