ارادت شاهان قاجار به امام حسین

[ÆҐÆŠĦ]

عزاداری در محرم یکی از آئین های مورد توجه شاهان قاجار به شمار می رفت و آنها از این فرصت برای نشان داد پایبندی خود به شرع و ارادتشان به اهل بیت(ع) استفاده می کردند.
تعزیه ، قاجار

در عصر قاجار با شروع ماه محرم خیابان ها و کوچه و شهر به پرچم های سیاه مزین می شد و در تهران در نزدیک به دویست هیأت مراسم عزاداری برقرار بود؛ در این میان شاهان نیز همراه با مردمی که رسوم و آداب عزاداری محرم را به جا می آوردند مراسم سوگواری برگزار می کردند.
ناصرالدین شاه قاجار که سخت خود را شیفته معصومین و بویژه امام حسین(ع) نشان می داد شاید بیش از دیگر شاهان قاجار خود را پایبند به عزاداری عاشورا می دانست. او در طول دوران سلطنت خود با ساخت تکیه دولت که گفته می شود بر اساس ساختمان "رویال البرت هال" در لندن طراحی شده بود هر شب مراسم روضه خوانی و سوگواری برگزار می کرد. در این میان مورخان علاقه زیاد شاه به اجرای نمایش تعزیه را دلیلی بر بنای تکیه دولت در دوره او می دانند.
گفته می شود مراسم ویژه عزاداری در تکیه دولت از روز اول محرم و با حضور ده ها روضه خوان که برای گرم کردن مجلس یکی پس از دیگری به منبر می رفتند آغاز می شد و آنان اشعاری در رثای سیدالشهدا(ع) با صدایی خوش قرائت می کردند؛ در ادامه با حضور ناصرالدین شاه مراسم تعزیه خوانی آغاز می شد و تعزیه خوان ها در سکوی مرکزی تکیه به نقل و اجرای مصیبت عاشورا می پرداختند.
در دوره قاجار نیز به دلیل نفوذ بالای علمای دینی در جامعه ایران مراسم سوگواری محرم در ماتم امام حسین(ع) گسترده تر شد. در عهد ناصرالدین شاه قاجار دهه نخست محرم، برپایی مراسم سوگواری و حركت دسته های عزاداری از مساجد و تكایا به اوج خود رسید. عامل اصلی این گستردگی نیز علمای شیعه بودند كه در تهران و شهرستان ها این آیین را همراه با اطعام و پذیرایی از عزاداران سیدالشهدا برپا داشتند.

فتحعلی شاه به تعزیه و تعزیه خوانی علاقه نشان می داد و در رواج این نهضت مذهبی در میان مردم و همگانی كردن آن در جامعه، كمابیش نقش مهم و موثری داشت. وی سرپرستی و نظارت بر امور مربوط به مراسم عزاداری و تعزیه خوانی دربار و دولت را در ماه محرم به بزرگان و رجال دربار خود سپرده بود

در همین دوره قاجار است كه سبك جدید عزاداری به نام شبیه خوانی به سوگواری های دهه محرم افزوده شد و تعزیه شكل گرفت كه اوج برپایی مراسم تعزیه كه در حافظه جهانی یونسكو نیز به ثبت رسیده است در دوره فتحعلی شاه قاجار بود. شبیه خوانی به خصوص در دوره فتحعلی شاه و ناصر الدین شاه با برپایی تكیه و ساختمان هایی كه جهت برقراری تعزیه خوانی تاسیس شده بودند رسم و رسوم و شیوه خاص خودش را پیدا كرد. در سال 1248شمسی به دستور ناصرالدین شاه قاجار تكیه دولت با گنجایش 20هزار تماشاگر ساخته شد.
بسیاری بر این باورند كه دوره قاجار بیشترین تنوع در گونه های عزاداری را مرسوم كرد، چرا كه علاوه بر شبیه خوانی و تعزیه، بر پایی سقاخانه، تیغ زنی، سخنوری، مراسم دفن شهدای كربلا، مراسم تشت گذاری و... نیز در این دوره مرسوم شد.
تعزیه خوانی در دوره قاجار

تعزیه خوانی در آغاز دوره سلطنت قاجار به صورت یك نمایش آیینی مذهبی جلوه ای برجسته داشته و روند تحول و تكامل خود را پیموده است.

در آن زمان نیز اکثر جامعه به علمایی که با این بدعت َها به مخالفت برمی َخاسته َاند، توجه خاصی نمی َکردند، تا آنجا که عالمی مثل «مقدس اردبیلی» به خاطر مخالفت با این نوع حرکات در عزای امام حسین علیه السلام، از سوی اکثریت جامعه طرد می َشود.

فتحعلی شاه به تعزیه و تعزیه خوانی علاقه نشان می داد و در رواج این نهضت مذهبی در میان مردم و همگانی كردن آن در جامعه، كمابیش نقش مهم و مؤثری داشت. وی سرپرستی و نظارت بر امور مربوط به مراسم عزاداری و تعزیه خوانی دربار و دولت را در ماه محرم به بزرگان و رجال دربار خود سپرده بود و در بعضی از مجالس تعزیه به خصوص مجالس تعزیة روز تاسوعا و عاشورا كه كارگزاران دربار برپا می كردند، حاضر می شده است.

رجال درباری و اعیان و اشراف مملكت هم كه به سنت های آباد و اجدادی خود پایبند بودند هر یك به نوبه خود در دهه محّرم در تكیه ها یا حیاط های بزرگ خانه هایشان، كه معمولاً آنها را به صورت تكیه می بستند مجالس سوگ و تعزیه خوانی برپا می كردند.

بنابر اخبار و گزارش هایی كه از دوره قاجار به ما رسیده است، در آن زمان همه مردم، از صدر تا ذیل در ساختن و دایر كردن تكیه برای برگزاری مراسم عزاداری سالار شهیدان و تعزیه خوانی در ایام سوگواری، به خصوص در دهه محرم، شوق و علاقه فراوانی نشان می داده اند. بانیان می كوشیدند تا از راه ساختن تكیه ها و وقف آنها، اجری دنیوی و اخروی برای خود دست و پا كنند.

كنت دو گوبینو سیاستمدار و نویسنده فرانسوی كه در سال های 1272-1275 در زمان ناصرالدین شاه در ایران بوده، در مورد علاقه مردم به ساختن تكیه و شمار بسیار فراوان تكیه ها در تهران می نویسد:
نه تنها شاه و مستخدمان بزرگ دولت تكیه دارند، بلكه هر شخص ثروتمند، چه مستخدم دولت، چه تاجر، صاحب تكیه ای است. این كار آن قدر مقدس است و اجر دارد كه هر كس بدین سبب و بی تردید می كوشد تا از خیر و ثواب آن در دنیا و آخرت بهره مند گردد.
در آن دوره بجز تكیه های شاهی و دولتی و تكیه هایی كه سازندگان آن رجال مملكتی و اعیان و اشراف بودند، در هر كوی و برزن و محله یك یا چند تكیه ساخته شده بود كه بانیان آنها از اصناف و عامه مردم محله ها بوده اند. بنابر آمار دارالخلافه تهران در سال 1269 ق، سال های نخستین سلطنت ناصرالدین شاه، در شهر تهران 54 باب تكیه بوده است. از این تعداد 3 باب به نام های "تكیه پادشاهی"، "تكیه جناب صدراعظم" و "تكیه دریچه" در محله ارك و بقیه در محله های عودلاجان، بازار، سنگلج و چال میدان قرار داشت.

منابع : مجله اخبار ادیان / باشگاه خبرنگاران / ایسنا