بودای خندان

[Son of anarchy]

موقعیت تقریبی محل نخستین آژمایش اتمی هند در ایالت راجستان و نزدیکی پاکستان

 
 
اطلاعات :
 
کشور انجام دهنده : هند
 
میدان آزمایش : میدان آزمایش پوخران
 
زمان انجام :  ساعت 05 : 8 صبح به وقت هند ، 18 می 1974
 
تعداد آزمایش ها : 1
 
نوع آزمایش : زیرزمینی
 
نوع سلاح هسته ای : شکافتی
 
توان سلاح : 8 کیلوتن TNT
 
آزمایش بعدی : پوخران - 2 
 
 
بودای خندان ( در نامگذاری وزارت خارجه هند : پوخران – 1 ) نام رمز نخستین آزمایش سلاح هسته ای هند بود که در 18 می 1974 انجام گرفت . آزمایش در میدان پوخران متعلق به ارتش هند در استان راجستان و تحت نظر تعدادی از افسران عالی رتبه ارتش صورت گرفت.
پوخران – 1 نخستین آزمایش هسته ای بود که توسط کشوری خارج از 5 عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل انجام می شد . وزارت خارجه هند این اقدام را  ( یک انفجار هسته ای صلح آمیز ) اعلام کرد ، اما این آزمایش در حقیقت نتیجه یک برنامه پرشتاب  ساخت سلاح هسته ای بود . قدرت انفجار در حدود 8 کیلوتن تخمین زده می شود .
 
تاریخچه
 
منشأ آغازین ، 1944 تا دهه 1960
 
هند برنامه هسته ای خود را در سال 1944 و با تشکیل  ( انستیتوی پژوهش های بنیادی تاتا ) توسط هومی بابا ، فیزیک دان مشهور ، آغاز کرد . راجا رامانا  ، فیزیک دان ، نقشی اساسی در پژوهش برای دست یابی به فناوری ساخت سلاح هسته ای بازی کرد . راجا رامانا در گسترش و نظارت بر روند پژوهش در باره سلاح های هسته ای فعال بود و در تیمی که نظارت و انجام آزمایش هسته ای را انجام داد  نقش مسئول هدایت گر را بر عهده داشت .
پس از استقلال هند از امپراتوری بریتانیا  ، جواهر لعل نهرو نخست وزیر هند  طرح توسعه برنامه سلاح های هسته ای را که توسط هومی بابا رهبری می شد تایید کرد . سند  ( انرژی اتمی ) سال 1948 بر توسعه این انرژی برای اهداف صلح آمیز متمرکز بود . هند در تهیه پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای  (NPT) نقش فعالی داشت اما در پایان تصمیم گرفت به آن نپیوندد .
 
 
(( ما باید انرژی اتمی را به دور از دید نظامی توسعه دهیم  - من فکر می کنم باید آن را به منظور استفاده های صلح آمیز گسترش دهیم  ، البته اگر به عنوان یک ملت مجبور شویم از آن استفاده کنیم ، هیچ کس و حتی خود ما مسئولان نخواهیم توانست ملتمان را از آن منع کنیم ... ))
 
(جواهر لعل نهرو )
 
 
در سال 1954 ، هومی بابا برنامه را به سمت طراحی و ساخت سلاح های هسته ای هدایت کرد . دو پروژه مهم زیرساختی  در دستور کار قرار گرفتند . برنامه اول ساخت سازمان انرژی اتمی ترومبای  در بمبئی  بود . سپس قرار بود معاونتی دولتی با عنوان ( وزرات انرژی اتمی )  که بابا اولین مسئول آن می شد تاسیس شود . طی سال های 1954 تا 1959  ، برنامه اتمی هند با سرعت چشم گیری پیشرفت کرد . در سال 1958 بیش از یک سوم از بودجه نظامی هند به وزرات انرژی اتمی اختصاص داده می شد . در سال 1954 طی برنامه ( اتم برای صلح ) هند با ایالات متحده و کانادا به تفاهماتی رسید و طی آن این دو کشور توافق کردند برای هندی ها  یک راکتور تحقیقاتی در بمبئی بسازند . دست یابی هند به این راکتور نقطه عطفی در برنامه هسته ای اش به شمار می رفت . هر چند هندی ها و امریکایی ها بر روی صلح آمیز بودن کابرد این راکتور توافق کرده بودند ، راکتور بمبئی برای تولید یک سلاح هسته ای پلوتونیومی ایده آل بود . نهرو با دریافتن این موضوع تهیه سوخت از کانادا را رد کرد و  فرمان توسعه برنامه بومی  چرخه سوخت هسته ای در هند را صادر کرد .
 
 
هومی بابا

 
 
در جولای 1958 نهرو شروع ( پروژه ققنوس ) را تایید کرد که هدفش ساخت یک مجتمع بازفرآوری با ظرفیت تولید سالانه 20 تن سوخت هسته ای بود ، ظرفیتی برابر  ظرفیت مجتمع هسته ای بمبئی . مجتمع بمبئی با استفاده از فرایند فشرده سازی موسوم به PUREX  که توسط کمپانی آمریکایی  - بین المللی ویترو  طراحی شده بود کار می کرد . ساخت راکتور پلوتونیومی در منطقه ترومبای بمبئی در 27 مارس 1961 آغاز شد و در اواسط سال 1964 به اتمام رسید .
برنامه هسته ای هند به رشد خود ادامه داد و در سال 1960 نهرو تصمیم مهمش را در رابطه با تولید سلاح هسته ای گرفت . در همان زمان نهرو با شرکت امریکایی وستینگهاوس الکتریک مذاکراتی برای ساخت اولین نیروگاه هسته ای هند در منطقه تاراپور استان ماهاراشترا صورت داد . کنت نیکولز ، یک مهندس ارتش امریکا ، از مذاکره با نهرو به یاد می آورد که ( نهرو به بابا نگریست و از او در مورد مدت زمان لازم برای ساخت سلاح هسته ای سوالاتی پرسید ) . بابا پاسخ داد حداقل یک سال برای این کار لازم است .
 
در سال 1962  برنامه هنوز در حال توسعه بود ، اما سرعتش کند گشته بود . توجه نهرو به جنگ مرزی با چین که در آن بخشی از قلمرو هند به دست چینی ها افتاده بود جلب شد . نهرو برای کمک گرفتن به اتحاد شوروی روی آورد ، اما شوروی در آن زمان درگیر بحران موشکی کوبا شده بود . پولیت بورو ( شورای مرکزی حزب کمونیست شوروی ) درخواست های نهرو را رد کرد و به پشتیبانی از چین ادامه داد . هندی ها فهمیدند شوروی متحد قابل اتکایی نیست و این امر اراده آنان برای دست یابی به سلاح های هسته ای را تقویت کرد . طراحی سلاح هسته ای در سال 1965 به رهبری هومی بابا شروع شد  و پس از مرگ بابا در سال 1966 تحت نظارت راجا رامانا ادامه یافت .
 
 
توسعه تسلیحاتی ، 1967 تا 1972
 
 
بابا اکنون به شدت درگیر مساله ساخت سلاح هسته ای شده بود و چند بار در این مورد در رادیوی ملی هند سخنرانی کرد . در سال 1964 و طی یک سخنرانی رادیویی بابا با خطاب قرار دادن افکار عمومی هند  سلاح های هسته ای را ( به طور قابل توجهی ارزان ) اعلام کرد و در این مورد برنامه آزمایش های هسته ای ایالات متحده را مثال زد . بابا در این مورد اعلام کرد که یک بمب 10 کیلوتنی در حدود 350 هزار دلار و یک بمب 2 مگاتنی حدود 600 هزار دلار هزینه در بر خواهد داشت . بر همین مبنا بابا معتقد بود یک زرادخانه متشکل از 50 بمب اتمی کوچک در حدود 21 میلیون دلار و زرادخانه ای با 50 بمب هیدروژنی دو مگاتنی حدود 31.5 میلیون دلار  سرمایه لازم دارد . بابا یحتمل نمی دانست که برنامه  آزمایش های هسته ای ایالات متحده در بر دارنده مجموعه ای از مجتمع های صنعتی پیچیده با قیمت های ده ها میلیارد دلاری است و تا آن زمان چند ده هزار سلاح هسته ای تولید کرده است . سیستم های لازم برای حمل و پرتاب سلاح های هسته ای خود چندین برابر خود سلاح ها هزینه در بر دارند .
 
با نخست وزیر شدن لعل بهادر شاستری سرعت برنامه اتمی هند کاهش یافت . شاستری در سال 1965 درگیر جنگ دیگری با پاکستان غربی ( پاکستان امروزی ، پاکستان شرقی در آن زمان نامی بود که بر بنگلادش امروز اطلاق می شد ) شد . ویکرام سارابهای فیزیکدان توسط شاستری مسئولیت هدایت برنامه هسته ای را بر عهده گرفت . شاستری به سبب اعتقاداتش که از آموزه های ماهاتما گاندی تاثیر گرفته بود برنامه را بیشتر به سمت کاربردهای غیرنظامی هدایت کرد .
 
در سال 1967 و با رسیدن ایندیرا گاندی به مقام نخست وزیری اهداف و  جهت برنامه اتمی هند بار دیگر به سوی کاربردهای نظامی گرایش یافت . هومی سثنا که یک مهندس شیمی بود نقش برجسته ای در تولید پلوتونیوم با درجه خلوص کافی برای کاربرد نظامی بازی کرد و در همان حال رامانا به طراحی و ساخت  وسیله ( سلاح ) هسته ای اشتغال داشت . در مرحله  اول پروژه ساخت بمب اتمی  به دلیل حساسیت ماجرا تنها 75 دانشمند درگیر بودند . اکنون برنامه بیشتر بر روی ساخت سلاح پلوتونیومی  و نه اورانیومی متمرکز بود .
 
طی سال های 1968 و 1969 ،  پی . کی . لینگار و سه تن از همراهانش طی سفری به اتحاد جماهیر شوروی از مراکز هسته ای تحقیقاتی دوبنا در خاک روسیه دیدار کردند . لینگار تحت تاثیر کارایی راکتورهای سریع پلوتونیومی شوروی قرار گرفت . با بازگشت بینگار به هند پیشنهاد او در توسعه راکتورهای پلوتونیومی توسط رهبران هند و در ژانویه 1969 مورد تایید قرار گرفت . ساخت یک راکتور سری پلوتونیومی تحت عنوان ( پورنیما ) در مارس 1969 آغاز شد . لینگار ، رامانا ، هومی سثنا و سارابهای مسئولیت تکمیل کردن این راکتور را بر عهده گرفتند . حضور سارابهای در این پروژه نشان می دهد ساخت سلاح های هسته ای در ترومبای چه رسمی و چه غیر رسمی شروع شده بود .
 
 
عملیات محرمانه و آماده سازی ها ، 1972 تا 1974
 
تناقض در اظهارات و احساسات هند در مورد مساله سلاح های هسته ای تا زمان جنگ هند و پاکستان در سال 1971 ادامه یافت . در دسامبر 1971  ریچارد نیکسون رییس جمهور ایالات متحده یک ناوگروه رزمی به رهبری ناو هواپیمابر یو . اس . اس اینترپرایز  (CVN-65)  را به خلیج بنگال اعزام کرد تا هندی ها را از ادامه جنگ با پاکستان بازدارد . اتحاد شوروی با اعزام یک فروند زیردریایی مجهز به موشک های هسته ای از  ولادی وستوک به منظور تعقیب ناوگروه امریکایی پاسخ داد . پاسخ شوروی اهمیت در اختیار داشتن سلاح های هسته ای و زیردریایی های مجهز به موشک های بالستیک را به ایندیرا گاندی ثابت کرد . با پایان جنگ و جدا شدن بنگلادش از پاکستان ، هند بر پاکستان برتری نظامی و سیاسی یافت . جنگ 1971 قدرت نظامی پاکستان را شدیدا تحلیل برد ، واستعداد ارتش این کشور را به کمتر از نصف رساند . با این شکست محور ( پاکستان –  چین ) در چشم هندی ها به یک ببر کاغذی تبدیل شد .
 
در 7 سپتامبر 1972 و در اوج محبوبیت مردمی اش ، ایندیرا گاندی به مرکز  پژوهش اتمی بابا  (BARK) اجازه رسمی داد یک سلاح هسته ای تولید کرده و آن را برای آزمایش آماده کند . هرچند ارتش هند به طور کامل در آزمایش دخیل نبود ، به فرماندهی عالی ارتش اطلاعات کاملی از روند آزمایش داده شده بود . آماده سازی ها با نظارت کامل مقامات سیاسی هند و با همکاری نظامیان و دانشمندان غیرنظامی انجام گرفت .
 
سلاح هسته ای آزمایشی به صورت رسمی ( وسیله انفجاری هسته ای صلح آمیز )  نامیده می شد ، اما معمولا اسم رمز ( بودای خندان ) در موردش به کار می رفت . آزمایش در روز 18 می 1974  که در هند روز بودا جایانتی (  در هند روز جشنی بود که به مناسبت تولد گاوتاما بودا جشن گرفته می شد )  بود صورت گرفت . منابع تاریخی  نشان می دهند رهبران سیاسی هند و در راس آن ها ایندیرا گاندی کنترل شدیدی بر روی همه جنبه های آماده سازی ( بودای خندان ) داشتند . آزمایش با پنهان کاری گسترده ای همراه بود . غیر از ایندیرا گاندی تنها دو مشاور او ، پارمشوار هاکسار و  دورگا دهار از تاریخ دقیق آزمایش مطلع شدند . سواران سینگ ، وزیر خارجه هند پس از 48 ساعت از انجام آزمایش مطلع شد . دولت ایندیرا گاندی تنها 75 نفر از دانشمندان هندی را وارد پروژه کرد .  از مقامات نظامی هند تنها دو نفر ،  ژنرال جی . جی . بوور ، فرمانده کل ارتش هند و نیز مسئول فرماندهی منطقه غربی هند از انجام آزمایش باخبر شدند .
 
 

سایت پوخران پس از انفجار

 
 
تیم های توسعه و سایت ها
 
مسئول اصلی پروژه بمب اتمی ، مدیر BARC ، دکتر راجا رامانا بود . در سال های بعدی نقش او برجسته تر نیز شد .رامانا در بخش اعظم عمرش رییس برنامه اتمی هند ماند . طراح و خالق بمب  دکتر پی . کی . لینگار بود که در این پروژه نفر دوم به شمار می رفت . متالورژیست اصلی پروژه ، آر . چیدامبارام و ناگاپاتینام سامباسیوا ونکاتسان از لابراتوار پژوهشی پرتابه های نظامی نیز با  طراحی و تولید سیستم انفجاری شدید با فشار خارجی بالا به لینگار کمک کردند . مواد انفجاری و سیستم انفجار توسط وامان داتاتریا پاتواردهان از لابراتوار تحقیقاتی مواد با انرژی بالا  توسعه یافتند . کل پروژه از طرف هومی سثنا ، مدیرکل کمیسیون انرژی اتمی هند نظارت می شد . چیدامبارام که بعدها نیز در آزمایش های سال 1998 با عنوان ( پوخران - 2 ) نیز درگیر شد طی سال های 1967 و 1968  کار روی معادله حالت پلوتونیوم را آغاز کرده بود . برای حفظ محرمانه بودن پروژه طی سال های 1967 تا 1974 تنها 75 دانشمند و مهندس هندی درگیر عملیات شدند . گفته می شود که ای . پی . جی  عبدالکلام  ( رییس جمهور هند طی سال های 2002 تا 2007 ) نیز به عنوان نماینده سازمان تحقیق و توسعه دفاعی (DRDO)  در سایت آزمایش حضور داشت اما در پروژه ساخت سلاح هسته ای و به طور کلی در برنامه اتمی هند نقشی نداشت .
 
وسیله آزمایش شده از نوع رمبشی ( implosion  ، احاطه شدن مواد هسته ای توسط مواد انفجاری شدید که انفجار آن ها باعث برخورد شدید مواد هسته ای و رسیدن آن ها به جرم بحرانی و انفجار هسته ای می شود ) بود و به طرح بمب پلوتونیومی آمریکایی ( مرد چاق ) که در ناگاساکی منفجر شد شباهت زیادی داشت .
 
سیستم رمبشی در لابراتوار تحقیقاتی پرتابه های نظامی (TBRL) تحت نظر DRDO در چندیگر ساخته شد . سیستم انفجاری نیز در لابراتوار پژوهشی مواد با انرژی بالا  (HEMRL) در پونا ، ایالت ماهاراشترا ساخته شد . 6 کیلوگرم پلوتونیوم به کار رفته در بمب نیز حاصل کار راکتور  کانادایی – آمریکایی سازمان BARK بود . شتاب دهنده نوترونی از نوع پولونیوم – بریلیومی بود و اسم رمز   ( گل ) را بر خود داشت . کل بدنه و سیستم بمب اتمی توسط مهندسان هندی در ترومبای ساخته و سر هم بندی شد و سپس به محل آزمایش منتقل گردید .
 
 
طرح سلاح هسته ای
 
برش عرضی ( نمایی کلی از ویژگی های فنی )
 
وسیله سرهم بندی شده برش عرضی شش ضلعی داشت و دارای قطری برابر 1.25 متر و وزن 1400 کیلوگرم بود . بمب روی یک  قالب  شش ضلعی فلزی سوار شده بود و از طریق یک مسیر راه آهن مخفی تحت حفاظت ارتش به سایت آزمایش برده شد . در ساعت 8 و 5 دقیقه روز 18 می 1974 ، نخستین سلاح هسته ای هندی در عمق 107 متری میدان آزمایشی پوخران واقع در صحرای تار  ( یا صحرای بزرگ هندوستان ) در ایالت راجستان منفجر شد . مختصات دقیق محل آزمایش چنین است : 
27.095 درجه   شمالی  ،    71.753درجه  شرقی
 
بحث در مورد قدرت انفجار
 
میزان قدرت این انفجار هنوز مورد بحث و مجادله است . منابع هندی اطلاعات مبهمی در این رابطه به دست می دهند . مقامات سیاسی هندی به مطبوعات این کشور ارقامی بین 2 تا 20 کیلوتن ارائه داده اند . اعلام رسمی ابتدا 12 کیلوتن بود . منابع پس از انجام عملیات شاکتی ( آزمایش های 1998 ) رقم 13 کیلوتن را تایید می کنند . داده های لرزه نگاری مستقل از کشورهای دیگر و نیز با محاسبه شعاع تحت تاثیر انفجار رقم کوچکتری را مورد تایید قرار می دهند . بیش تر تحلیل گران قدرتی بین 4 تا 6 کیلوتن را در نظر می گیرند و در این رابطه از فرمول های متعارف تبدیل میزان لرزش های زیرزمینی به قدرت انفجار  استفاده می کنند . در سال های اخیر هومی سثنا و لینگار که خود در پروزه حضور داشتند ارقام اعلام شده توسط دستگاه های رسمی هند را اغراق آمیز دانسته اند . لینگار قدرت انفجار را 8 تا 10 کیلوتن دانسته و اظهار داشته بمب برای انفجاری 10 کیلوتنی طراحی شده بود و همان طور که پیش بینی می شد در واقعیت قدرتی برابر 8 کیلوتن از خود نمایش داد .
 
هر چند استفاده از  قوانین لرزه نگاری منجر به محاسبه  نتایجی بین 3.2 تا 21 کیلوتن می شدند ، تحلیلی مبتنی بر آثار انفجار روی نواحی با پوشش سنگی سخت نیز رقمی در حدود 8 کیلوتن را نتیجه می دهد .
 
 
پیامدها
 
واکنش داخلی
 
ایندیرا گاندی ، نخست وزیر هند پس از عملیات نظامی موفق سال 1971 علیه پاکستان در اوج محبوبیتش بود . این آزمایش محبوبیت گاندی را که با گذشت حدود دو سال و نیم از جنگ کاهش یافته بود بار دیگر بالا برد . حزب کنگره بار دیگر قدرت یافت و در پارلمان هند کرسی های بیشتری کسب کرد . در سال 1975 ، هومی سثنا ، راجا رامانا و باسانتی ناگچاودوری مسئول DRDO همگی نشان پادما ویبوشان را که نشان عالی درجه دوم غیرنظامی هند بود ، دریافت کردند . پنج عضو دیگر پروژه نشان پادما شری را که نشان درجه چهارم عالی افتخاری هند بود را دریافت نمودند . هندی ها  در اظهارات بین المللی بر صلح آمیز بودن این آزمایش و نیت خود بر عدم تولید سلاح های هسته ای تاکید داشتند اما ناظران مستقل معتقد بودند این آزمایش بخشی از برنامه پرشتاب هسته ای هند بود .
در سال 1997 راجا رامانا در مصاحبه با  آژانس خبری  ( اعتماد مطبوعاتی هند )  اظهار داشت :
 (  آرمایش پوخران کاربرد یک بمب بود ، انفجار ، انفجار است ، تفنگ ، تفنگ است ...چه به طرف زمین شلیکش کنید و چه به طرف یک شخص دیگر ... می خواهم به روشنی بگویم این آزمایش به هیچ وجه صلح آمیز نبود ...)
 
 
 
واکنش بین المللی
 
در حالی که هند بر صلح آمیز بودن آزمایش تاکید داشت ، مخالفت بین المللی از جوانب مختلفی شروع شد . گروه پشتیبانان هسته ای (NSG) در پاسخ به این آزمایش تاسیس شد .  NSG در سال 1992 خواستار شد در هر گونه صدور فناوری هسته ای ، بازرسی کامل سازمان بین المللی انرژی اتمی  (IAEA)لحاظ شود که همین امر سبب توقف انتقال هر گونه فناوری هسته ای به هند شد . اما با امضای پیمان همکاری غیرنظامی هسته ای میان ایالات متحده و هند در سال 2008 این محدودیت ها لغو گردید .
 
پاکستان
 
پاکستانی ها صلح آمیز بودن این آزمایش را رد کردند و در پاسخ گفتگوهایی که برای 10 ژوئن همان سال و به منظور عادی سازی روابط دو کشور برنامه ریزی شده بود را لغو کردند . ذوالفقار علی بوتو ، نخست وزیر پاکستان در ژوئن 1974 اعلام کرد هرگز مرعوب ( تهدید هسته ای ) هند نخواهد شد و هژمونی هندی بر شبه قاره را نخواهد پذیرفت . مدیر کمیسیون انرژی اتمی پاکستان ، منیر احمد خان ، اظهار داشت این آزمایش پاکستان را مجبور می کند به سمت ساخت سلاح هسته ای برود . پرویز هودبوی ، فیزیکدان هسته ای برجسته پاکستان ، در سال 2011 اظهار داشت این آزمایش بود که موجب ورود پاکستان به منازعه هسته ای شد .
 
کانادا و ایالات متحده
 
پلوتونیوم مورد استفاده در آزمایش از راکتور ساخت کانادا و با استفاده از آب سنگین تهیه شده از طرف ایالات متحده  تامین شده بود . هر دو کشور واکنشی منفی داشتند و این امر را در مذاکرات مربوط به مساعدات اقتصادی و بحث پیرامون پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای نشان دادند . کانادا این آزمایش را نقض تفاهم سال 1971 دو کشور دانست و کمک های خود برای تکمیل دو راکتور آب سنگین در حال ساخت دیگر را قطع کرد . اما آمریکایی ها این آزمایش را نقض هیچ توافقی ندانستند و در ژوئن 1974 یک محموله اورانیوم غنی شده را برای استفاده در راکتور تاراپور تحویل هندی ها دادند .
 
فرانسه
 
فرانسه یک تلگرام تبریک برای هندی ها فرستاد ولی بعدها آن را ملغی کرد .
 
 
انفجار های هسته ای بعدی
 
با وجود برنامه های فراوان ، هند تا سال 1998  آزمایش دیگری انجام نداد . در سال 1998 و پس از انتخابات عمومی ، عملیات شاکتی (  یا پوخران – 2 ) در همان سایت آزمایشی پوخران انجام گرفت و طی آن سلاح هایی که طی دو دهه گذشته طراحی و ساخته شده بودند مورد آزمایش قرار گرفتند .
 
 
بمب اتمی شاکتی -1 ، در حال نصب روی محل انجام گیری آزمایش در سال 1998










دیدن لینک ها برای شما امکان پذیر نیست. لطفا ثبت نام کنید یا وارد حساب خود شوید تا بتوانید لینک ها را ببینید.
http://www.military.ir/