شاهنشاهی کوشانی

[SɪʟᴠᴇʀMɪɴᴅ]

شاهنشاهی کوشانی (بلخی: Κυϸανο (آوانویسی به لاتین: Kušāno)، یونانی: Βασιλεία Κοσσανῶν، سانسکریت بودایی: Guṣāṇa-vaṃśa، چینی: 貴霜帝國، پهلوی: Kušān-xšaθr، پارسی میانه: Kušān-šahr) یک امپراتوری باستانی به مرکزیت بلخ (باختر) در افغانستان امروزی بود که توسط یوئه‌چی‌ها در سده نخست میلادی بنیان گذاشته شد. این شاهنشاهی در اوج گستره خود در زمان کانیشکا افغانستان امروزی، شمال هند و بخش‌هایی از آسیای میانه مانند سغد و خوارزم را زیر فرمان خود داشت.
گوناگونی فرهنگی

اوراسیا در سال دویست میلادی.
کوشانیان با ورود به بلخ، فرهنگ این منطقه را پذیرفتند. پس از بلخی‍سازی کوشان‌ها، آنان از خط یونانی برای نوشتن زبان بلخی استفاده می‌کردند که نسبت به خط یونانی اصلی، یک Þ (که صدای «ش» می‌دهد) اضافه‌تر داشت. در سکه‌های ضرب شده پیش از دوران کانیشکا، از خط و زبان یونانی و خط پالی برای نوشتن بر روی آنان استفاده می‌شد. اما با به قدرت رسیدن او، زبان بلخی جایگزین یونانی شد.


واژه کوشان با خط یونانی بر روی یک سکه
آن‌ها همچنین اعتقادات و ادیان رایج را در بلخ را پذیرفتند که مهم‌ترین آنان مزداپرستی، دین یونانی و بودایی‌گری بود. از زمان ویما تاکتو، فرهنگ بودایی در قلمروی کوشان‌ها رواج بیشتری داشت تا اینکه در دوران کانیشکا به دین غالب در جاده ابریشم تبدیل شد. ویما کادفیز احتمالاً خود به شیوایی‌گری (یکی از شاخه‌های هندویسم) اعتقاد داشت و در سنگ‌نبشته‌های کانیشکا نام تعداد زیادی از ایزدان زرتشتی دیده می‌شود. در مجموع می‌توان گفت اعتقادات کوشان‌ها ترکیبی از بودایی‌گری، زرتشتی‌گری و شیوایی‌گری بود.
آثار باستان‌شناسی حضور طولانی کوشان‌ها در سرخ کوتل، بگرام و پیشاور تأیید می‌کند. مناطق دیگری که یافته‌ها بر حضور کوشانیان در آن مناطق مهر تأیید می‌زنند شامل خوارزم، کوسامبی، سانچی، سارناث، اودیشا، مالوا و ماهاراشتراست.

اطلاعات سنگ‌نبشته تازه کشف شده رباطک نیز با گفته‌های تاریخ‌نگاران چینی هم‌خوانی دارد. به گفته این سنگ‌نبشته که به دستور کانیشکا حک شده‌است، کوشانیان تمام شمال هند را تحت فرمان خود در آوردند. در این سنگ‌نبشته نام تعداد زیادی شهر آورده شده‌است که نام شش تای آن‌ها با گفته‌های منابع چینی همخوانی دارد.

کشورهای کنونی افغانستان، پاکستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان و بخش‌هایی از ترکمنستان قلمروی معمول دولت کوشانی را تشکیل می‌دادند. سکه‌هایی از فرمانروای کوشانی هویشکا در شهر مرو - در ترکمنستان امروزی - پیدا شده که نشان می‌دهد این منطقه برای مدتی تحت قلمروی این شاهنشاهی بوده‌است.

بخش‌های شرقی و باقی‌مانده شاهنشاهی کوشان تا نیمه‌های سده چهارم پس از میلاد بر پنجاب حکومت کردند تا اینکه سامودراگوپتا، فرمانروای امپراتوری گوپتا آنان را دست نشانده خود کرد. کوشانشاهان نیز در میانه سده چهارم میلادی و پس از شکست در برابر کیداریان از بین رفتند. سکه‌های کیداری به تقلید از سکه‌های کوشانی ضرب شده و این نشان می‌دهد که آنان مدعی جانشینی کوشانیان بودند.

در نهایت، باقی مانده کوشان‌ها در سده پنجم میلادی توسط هپتالیان از بین رفتند و آخرین کوشان‌ها نیز منقرض گردیدند.