استفهام انکاری / پرسش تاکیدی_ادبیات فارسی

[מַברִיק]

#دستور_زبان_استفهام

استفهام انکاری / پرسش تاکیدی

- آیا استفهام انکاری و پرسش تاکیدی با هم تفاوت دارند؟

دو اصطلاح استفهام انکاری و پرسش تاکیدی در منابع دستوری ما یکسان هستند و توضیحات و مثال هایی که اساتید فن در این باره بیان داشته اند و در زیر نمونه هایی از آنها آمده بیانگر این مطلب است و ذکر فعل مثبت یا منفی برای مجزا کردن آنها منطقی به نظر نمی آید زیرا در جمله های استفهام انکاری یا پرسش تاکیدی ، هنگام تبدیل این جمله های به ظاهر پرسشی به حالت واقعی آنها - که جمله خبری است - باید فعل جمله را ازنظر مثبت یا منفی بودن تغییر داد ( از مثبت به منفی و بر عکس ) و به همین دلیل به چنین جمله هایی پرسش منفی نیز می گویند مانند :  مگر به تو نگفته بودم ( حتماً گفته بودم ) یا ، چه باشد گر خورم صد سال تیمار ( هیچ نباشد...) پس این جمله ها هیچ تفاوتی با هم ندارند ، مگر با جمله های شک و تردید و تعجب که شاید مراد بعضی از همکاران از تاکیدی این جمله ها باشد که در این صورت نیز باید نام جدا گانه ای بر آن نهاده شود تا با منابع ادبی دو گانگی ایجاد نکند زیرا در چنین جمله هایی فعل جمله عوض نمی شود وهمراه با نوعی تاکید است مانند :

آیا از خدا نمی ترسید ؟ یعنی انگار از خدا نمی ترسید یا حتماًاز خدا نمی ترسید و...

اینک نگاه اساتید و نمونه ها

 دکترمحمد جواد مشکور ( استفهام تاکیدی )

 هرگاه جواب در نزد گوینده وشنونده معلوم باشد ، غرض گوینده دریافت پاسخ نیست ؛ بلکه تاکید مفهومی است که باید در جواب گفته شود ، اینگونه جمله ها استفهام تاکیدی خوانده می شود ، مانند :
گر من آلوده دامنم چه زیان ....( زیانی ندارد )
مگر کوری؟ ( کور نیستی )
هیچ خبر داری؟ ( اصلاً خبر نداری )

 دکتر علی سلطانی گرد فرامرزی( پرسش تاکیدی )

جمله پرسش تاکیدی : در اینگونه جمله ها ، سوال کننده پاسخ سوال خویش را می داند و فقط برای جلب توجّه یا تاکید موضوعی آن را به صورت سوال مطرح می سازد مانند : مگر کوری؟ ( مسلماً کور نیستی )

دکتر نادر وزین پور ( استفهام انکاری )

گاه مگر وکی ، قید استفهام انکاری هستند واین در صورتی است که مقصود گوینده خلاف معنی پرسشی است.
مگر قول نداده بودی؟ ( قول داده بودی )
کی فراموشت می کنم؟ (... نمی کنم )

 دکتر محسن ابوالقاسمی ( استفهام انکاری )

نوعی جمله پرسشی هست که پاسخ آن در خود جمله پرسشی است ، این نوع جمله پرسشی را استفهام انکاری نامیده اند ؛ دکتر خانلری آنرا پرسش تاکیدی نامیده است . مثال :
تو را با این سمت و وصمت در زندگانی میان این طایفه چه فایده ؟

 دکتر پرویز ناتل خانلری ( پرسش تاکیدی )

گاهی غرض گوینده از پرسیدن ، دریافت پاسخ نیست ، بلکه خود پاسخ جمله را می داند ؛ و مقصودش از بیان جمله به صورت پرسش آن است که معنی را آشکارتر و با تاکیدی بیشتر در ذهن شنونده جایگیر کند مانند :
گر چه من آلوده دامنم چه زیان .....( چه زیان = زیان ندارد )
کلمات مگر و هیچ چون بر سر جمله پرسشی در آیند غرض گوینده بیان پاسخی است که عکس جمله پرسشی است و در آن تاکید نیز هست مگر نمی بینی؟ ( البته می بینی ) مگر آدمی نبودی؟ ( یقین است که آدمی بودی ) مگر فقیرم ؟ ( همه می دانند که فقیر نیستم ) هیچ خبر داری ؟ ( بی شک خبر نداری ) هیچ از خدا نمی ترسی ؟ ( البته می ترسی )( البته باید بترسی )
اینگونه پرسش ها که در آنها گوینده از شنونده انتظار پاسخ ندارد بلکه می خواهد مقصود خود را با تاکید به خواننده برساند پرسش تاکیدی خوانده می شود

استفهام انکاری مربوط به علم معانی است کاش آن را وارد دستور زبان نمی کردند