01-09-2013، 20:14
نامیدن هر سال به نام یک حیوان بیشتر در اثر عوامل اعتقادی یا فرهنگی در تقویم بعضی از ملل مرسوم شده است. این عوامل از ریشههایی سرچشمه میگیرد که با تقویم این ملتها در ارتباط است.
تقویم ترکی- مغولی از حدود قرن هفتم هجری قمری یعنی پس از استیلای مغول بر ایران، به تقویم ایرانیان راه یافت. این تقویم از نوع شمسی- قمری است بدین معنی که سال آن شمسی و ماههای آن قمری است. اسامی 12 ماه قمری این تقویم در ترکی به ترتیب به معنی ماه اول، ماه دوم و ... نامیده میشود. این تقویم دارای دوره 12 ساله حیوانی است که اسامی فارسی آن به ترتیب عبارتند از: موش، گاو، پلنگ (ببر)، خرگوش (گربه)، نهنگ (اژدها)، مار، اسب، گوسفند (بز)، میمون، مرغ (خروس)، سگ و خوک.
در ایران استفاده از این تقویم در دوره صفویه (907 تا 1135 هجری قمری) متداول شد. از آن زمان تا اواسط قرن 13 هجری قمری که جایگزین تقویم جلالی شد، بیشتر در امور دولتی و شرح وقایع تاریخی، در کنار تقویمهای هجری قمری، جلالی و ... استفاده میشد. در سال 1329 هجری قمری مطابق با 1289 هجری خورشیدی، تقویم شمسی برجی به جای این تقویم رایج شد و سرانجام در سال 1304 هجری خورشیدی که تقویم هجری شمسی به عنوان تقویم رسمی پذیرفته شد، به طور صریح استفاده از سالهای دوره 12 ساله حیوانی منسوخ شد. با وجود این هنوز هم در بعضی از انواع تقویمهای ایرانی، از نام سال هجری شمسی در دوره 12 ساله حیوانی استفاده میشود.
درمورد انتخاب نام دوازده حیوان بر روی دوازده سال، افسانهای قدیمی به این شرح نقل شده است: روزی بودا به هنگام حلول سال نو، تمام حیوانات را فراخوانده و اعلام نمود در صورت اطاعت از فرمان او به آنان پاداش خواهد داد. از تمام حیوانات کره زمین فقط دوازده حیوان به دعوت او پاسخ دادند. بودا نیز به پاس این فرمانبرداری مقرر نمود هر یک از این دوازده حیوان سالی را به نام خود و زیر نفوذ خود قرار دهند و به این ترتیب بود که دوازده سال به نام این دوازده حیوان نامگذاری شد.
حوادثی که در هر سال رخ میدهد، تحت تأثیر و نفوذ حیوان نماد آن سال قرار میگیرد. البته ممکن است چنین باورهایی به نظر برخی خرافی و بیپایه و اساس باشد و در مقابل شاید عدهای باشند که حرکت ماه و خورشید را بر زندگی انسانها مؤثر بدانند.
برای به دست آوردن نام حیوان بر سال مورد نظر از یک فرمول ساده استفاده میشود. عدد سال مورد نظر را منهای عدد 6 کرده و عدد بدست آمده را بر 12 تقسیم مینمایند. چنانچه عدد باقیمانده کمتر از 12 باشد، بر اساس ترتیب حیوانات در نظر گرفته شده، آن عدد مشخصکننده نام حیوان را برای سال مورد نظر میباشد. برای مثال برای آن که بدانیم سال 1391 بر اساس چه حیوانی نامگذاری شده است، عدد 1391 را منهای 6 کرده و حاصل آن بر 12 تقسیم میشود.
1385 = 6 – 1391
115=12÷1385 و باقیمانده (بدون در نظر گرفتن اعشار)، معادل 5 میباشد. با توجه به ترتیب حیواناتی که در بالا ذکر شده است، پنجمین حیوان نهنگ (اژدها) بوده بنابراین سال 1391 سال نهنگ نامگذاری شده است.