گردشگری تفریحی (Recreational Tourism)

[Navisa.]

معناي ريشه‌اي تفرج را بازيافتن سلامتي پس از يک دورة‌ نقاهت طولاني ذکر کرده‌اند، امّا امروز اين واژه مترادف با مفهوم گذراندن فراغت در هواي آزاد به کار مي‌رود و در جهان صنعتي رواج يافته است (Kaurdell,1985). تفريح عبارت است از هر گونه فعاليتي که با قصد قبلي و با ميل و رغبت در اوقات‌فراغت انجام مي‌شود. بنابراين تفريح يک تجربة احساسي و لذت‌بخش است، که با تمايل افراد در هنگام فراغت به آن‌ها دست مي‌دهد. به عبارت ديگر، هنگامي که کوچکترين احساسي از اجبار فعاليت در زمان فراغت وجود نداشته باشد، به طور قطع اين حالت را مي‌توان تفريح ناميد. فعاليت‌هايي که براي تهية ضروريات زندگي، رسيدگي به تکاليف شخصي، خانوادگي و اجتماعي انجام مي‌شوند و فعاليت‌هاي روزمرة زندگي (خوردن، خوابيدن و رسيدگي به بهداشت شخصي) حتي اگر خوشايند نيز باشند، جزو تفريحات محسوب نمي‌شوند. تفرج نوعي گريز و خروج از شرايط فشرده و روزمره و اغلب يکنواخت زندگي توأم با کار و تلاش به منظور دفع فشارهاي منفي و کسب و جايگزيني انرژي مثبت و افزايش توان براي ادامة‌ تلاش و تحمل فشارهاي ناشي از آن است که اغلب تفريحات در محيط‌هاي بسته و با بهره‌گيري از ابزار و امکانات خاص بوده و يا از طريق تفرج در محيط‌هاي باز و آزاد (طبيعت) است (رضواني، 1387: 16). کلاوسون و نش (Clawson and Knetsch, 1996) تجربه فعاليت‌هاي تفريحي را به پنج مرحلة جداگانه تفکيک کردند: (رضواني، 1387: 61)؛

مرحلة پيش‌بيني: مرحلة پيش‌بيني وقتي که براي يک تعطيلات طولاني يا عمده برنامه‌ريزي مي‌شود، يک دورة طولاني است، ولي هنگامي که يک تصميم‌گيري خودجوش براي يک بازديد صورت مي‌گيرد، اين مرحله، ممکن است آني و زودگذر باشد.

مرحلة سفر به محل: که عنصر روشن هر تجربة گردشگري است. در برخي موارد اين مرحله شايد بيش از اين که لذت‌بخش باشد، دشوار بوده و نياز به تحمل دارد. در برخي موارد سفر به مقصد ممکن است بخشي از هدف سفر باشد براي مثال فرصت تماشاي مسير سفر، همانند اقامت در مقصد بسيار مهم باشد.

مرحلة حضور در محل: که به طور معمول مهم ترين بخش يک بازديد است. انواع و کيفيت جاذبه‌ها، دسترسي به آن‌ها، هزينه و کيفيت تسهيلات، انواع فعاليت‌هاي تفريحي، و حتي ميزان رضايت از بازديد و منطبق بودن آن‌ با ادراکات و تجربيات، همه عناصر تجربه در محل را تشکيل مي‌دهند.

مرحلة بازگشت از سفر به منزل: در اين مرحله از بازديد يا تعطيلات، گردشگران اغلب نگران بازگشت آسان خود به منزل هستند، اگر چه مسيرهاي خطرناک با توجه فرصت‌هاي تماشاي مناظر، ممکن است عناصر برنامه‌ريزي شدة يک سفر باشند. برعکس، مشکلات بازگشت از سفر، مانند تأخير طولاني يا شلوغي ترافيک، ممکن است به طور بالقوه رضايت گردشگران از تجربة گردشگري را کاهش دهد.

مرحلة تجديد خاطره: که اغلب از آن چشم‌پوشي مي‌شود، امّا با اين وجود، بخش اساسي تجربة گردشگري است. تعطيلات خاطرات مهمي هستند، نه فقط به اين علت که آن‌ها اين تجربه را طولاني مي‌کند. بلکه به اين علت که مبنايي براي پيش‌بيني سفر بعدي هستند. بازار اين بخش از صنعت گردشگري بسيار گسترده است و بيشتر سفر‌ها با اين هدف انجام مي‌شود و نمي‌توان ويژگي هاي كلي مقصد يا مكان هايي كه چنين افرادي به آنجا مي‌روند را مشخص كرد ( كاظمي، 1385: 181).

گردشگري و سفر از نظر اسلام، يکي از ابزار تفريح است که روح را با نشاط و جسم را سلامت و آزادگي و حريت به همراه دارد. امام صادق (ع) دربارة جنبة تفريح گردشگري فرموده‌اند: «السَّفَرُ طَلَبُ النُزهَهُ؛ سفر مفرح و مطلوب جسم روان است.( شالچيان، 1387: 154). سفر تفریحی از ابداعات انگلستان بود و ریشه در عوامل جامعه شناختی داشت. جامعه صنعتی نخستین جامعه‌ای بود که فرصت تفریح را برای تعداد روز افزونی از مردم فراهم می‌آورد.

در ایالات متحده اولین تفریحگاه‌های بزرگ ساحلی دنیا به سبک و سیاق اروپایی در آتلانتیس سیتی و نیوجرسی احداث شدند. در قاره اروپا اولین مراکز تفریحی عبارت بودند از اوستند برای مردم بروکسل و بولون – سور- من پاس دوکالایس برای پاریسی‌ها.

امروزه تبليغات وسيعي به منظور جذب گردشگران تفريحي كه هدف اصلي آنان استراحت و تفريح است انجام مي‌گيرد و كشورها مي‌كوشند با ايجاد امكانات تفريحي موجبات جذب اين گروه از گردشگران به كشور خود را فراهم سازند چرا كه به اعتقاد آنان اين نوع گردشگران اولا تعدادشان نسبت به انواع ديگر بسيار زيادتر است و ثانيا پول بيشتري در طول مسافرت خود هزينه مي‌كنند (آپوستولوپوس،1388 :81). مناطق مورد علاقة آنان به طور معمول سواحل دريا، پيست‌هاي اسکي، زمين‌هاي بازي و ميدان‌هاي اسب‌دواني است. گردشگر تفريحي مايل است تا زماني را که در سفر سپري مي‌کند، براي تمديد اعصاب و رفع خستگي و تفريح استفاده کند (رضواني 1387: 7- 6).

بزرگترین بازار گردشگری جهانی را گردشگری انبوه یا تفریحی که اغلب گردشگری تعطیلاتی نیز خوانده شده تشکیل می­دهد. بزرگترین بخش این بازار سواحل دریاها را هدف می گیرد. در این نوع گردشگری، گردشگری ساحلی بسیار مورد توجه است و گردشگران معمولاً برای بهره‌برداری از چهار S [1] به سواحل نقاط مختلف سفر می‌کنند. کشورهایی همچون اسپانیا، ایتالیا، ترکیه، یونان، آمریکا توانسته‌اند بیشترین جاذبه‌ها را برای این نوع گردشگری فراهم آورند. بیشتر تلاش بازاریاب ها و پژوهشگران صرف درک این گروه می‌شود و می‌کوشند تا چنین گردشگری را میان گروه‌هایی از افراد که از نظر اجتماعی، ترکیب جمعیتی یا روان شناسی ویژگی‌های مشابه دارند، تقسیم کنند.

گذران اوقات فراغت، خارج و فارغ از زندگی معمول اصلی ترین هدف این گروه از گردشگران است و کمترین ارتباط را با مردم سرزمین مقصد برقرار می کنند.

با توجه به اینکه ایران کشور گرمی است و هزاران کیلومتر مرز آبی با دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب دارد. در این زمینه کشوری با توانایی‌های بالقوه است اما به دلایل قانونی، عرفی و مذهبی تمایلی به رواج این نوع گردشگری وجود ندارد. به ویژه مسئله sex به عنوان یک تابو مطرح می‌باشد و به طرق مختلف مثل حجاب، جلوگیری از روابط دختر و پسر، ممنوعیت ایجاد اماکن رقص، کلوپ‌های شبانه، کازینو، مشروبات الکلی، به نظر نمی‌رسد تا سال‌های آینده تغییرات عمده‌ای در جهت آزادی چنین محدودیت‌ها و در نتیجه گسترش این گونه گردشگری رخ دهد. گردشگرانی كه براي عياشي و خوشگذراني مسافرت مي‌كنند هيچ گاه ايران را براي مسافرت انتخاب نمي‌كنند. زيرا مي‌دانند كه در ايران مراكز عياشي مثل كافه، كاباره، كازنيو و… وجود ندارد آنها مي‌دانند كه در ايران قادر به يافتن مشروبات الكلي و…. نيستند(نوبخت، 1387: 61).