هنرهای جدید هنر اجتماعی، هنر انتزاعی

[Navisa.]

توجه به مضامین اجتماعی؛ هنر آزارنده در دوتا از آثار نمایشگاه «چی تو سرت می‌گذره» گالری آریانا

صالح تسبیحی

هنرِ بی‌ارتباط با اجتماع، بی‌ربط با زندگانی معاصر انسان‌ها و تجرید مطلق وانتزاع، زیربنای زیبایی ست و نمی‌توان حضور و لزومش را به کلی ندیده گرفت. آثارِ «روتکو» یا «کاندینسکی» به ما نحوه‌های دیگرِ تماشا را آموخته‌اند و می‌آموزند. اما اگربه کارکردهای اندیشمندانه‌ی هنر هم قائل باشیم، هنرِ بیانگرِ اجتماعی به عنوانِ روایت‌گری از تاریخ، در موقعیت فکری ایران معاصر لازم است و چه بسا بسیار لازم و لزومش از چند جهت واجب.

اینکه ما در موقعیت تاریخی فعلیمان در جهان تضاد‌ها و تناقض‌ها و رخدادهای دائم و پیدا و پنهان و مخفی ماندن‌ها سکوت کردن‌ها و فریادهای بی‌جا و هنر رسمیِ همه جا پخش و هنر زیرزمینی و غیر رسمی گرفتاریم را، اگر با میزان تب و تاب‌های اجتماعی صد سال اخیر ایران گره بزنیم دنیایی از ایده برای خلق اثر هنری به دست می‌آید. در همین راستا نمایشگاه «چی تو سرت می‌گذره» مجموعه‌ای از هنرهای جدید، چیدمان، ویدئوآرت و عکس در خود داشت که در میان آن‌ها دو اثر به نکته‌ای که گفته شد نزدیک‌تر بودند و مثال خوبی هستند برای موضوع ما:

یک. در اثر” آبتین مظفری” موضوعی مسکوت مانده اما مهم به چالش کشیده شد: هدف قرار گرفتنِ هواپیمای مسافربری ایران توسط ناو امریکایی در سال ۶۷رخدادی مهیب بوده است که به دلایل متعدد چشم‌ها بر آن بسته شده. ایده‌ی اجرایی مظفری نیز دقیقا همین بی‌توجهی ِ جمعی و حساب شده است. در اتاقکی که او ساخته دو تابلو آویخته شده که به شکلی نیم آبستره، آدمهای شناورغرق شده، بازسازی شده‌اند. در همین اتاقک تلوزیونی هست که در حال پخش تصاویر مستندِ خبری واقعه است. اما وقتی تو جلوی آن می‌ایستی صحنه قطع می‌شود. حذف و هیس و سانسور آغاز می‌شود. تا پشت می‌کنی برای رفتن باز صحنه‌ها پخش می‌شوند. این پشت کردنِ اجباری جمعی ما، و پس زدن اجباری واقعه‌ای تاریخی در اثر مظفری به بهترین نحو مورد نقد قرار گرفته است.



دو. در اثر «گلزار حسن‌زاده» سه اتاق تو واجدِ موضوعِ شکنجه و مرگ قرار گرفته بود. در انتهای اتاق‌ها راهرویی تنگ و تاریک، با زمینی نرم و دیوارهایی پشمالود کار شده است که آن بخشِ مهیب و آزارنده‌ی هنر را به رخ مخاطب می‌کشد. هنری ضربه زننده، آزارنده و به هم ریزنده‌ی روزمرگی و حالت معمول مخاطب. مخاطبی که در کار حسن‌زاده قدم می‌زند، تا پایان اتاق‌ها با اتفاق تازه‌ای روبرو نیست. تکرار اشیاء و عناصر بصری مکرر حاوی یک روایت هستند. روایتی که با صدای پخش شونده در فضا (نریشن) یک زن، زنی داستان گو کامل می‌شود. در انتهای این اتاق‌ها، بعد از تماشای عکس‌های به هم ریخته‌ی خانوادگی؛ یک کیف خونین قرار داده شده. همه‌ی جزییات عناصر یک کلیت را کامل می‌کنند. یک قصه گفته می‌شود. این قصه شاید داستانِ یک جنایت باشد. یک رخدادِ تلخ خانوادگی. اثر حسن زاده از این جهت که به خشونت جاری در اجتماع ما پرداخته جالب توجه است.



لازم است گفته شود در این نمایشگاه آثار دیگری نیز به نمایش در آمدند که در جای خود قابل بررسی هستند اما برای موضوعی که مورد نظر ما بود این دو اثر برای مثال مناسب تر بودند.

منیع: ماهنامه تجربه خرداد ماه