بازی آنلاین
آپلود عکس
13-05-2014، 14:32
آثار عبدالرحمن جامي
از مهم ترين آثار ادبي او كتاب "بهارستان" است كه جامي قسمتي از آن را به پيروي از گلستان سعدي نوشته، ولي مسلم است كه قصد او در اين كار ساده تر كردن انشاء متذوقانه سعدي در شاهكارش بود و يا او نمي توانست شيوه ي استادانه نويسنده افسونكار شيرازي را چنان كه بايد دنبال كند و به همين سبب انشاء ي بهارستان، حتي در آن قسمت كه رنگ ادبي آن بيش تر است، بيش از آن چه انتظار مي رود متمايل به سادگي است و شايد يكي از علل اين تمايل اختصاص كتاب به تعليم فرزند نوآموز مصنف بود. بهارستان در هشت روضه، مقدمه و خاتمه ترتيب يافته است. روضه نخستين در ذكر حكاياتي است درباره ي مشايخ صوفيه و بعضي از اسرار احوال آنان؛ روضه ي دوم متضمن حكم، مواعظ و مشتمل بر چند "حكمت" و حكايات مناسب مقام؛ روضه ي سوم درباره اسرار حكومت و ذكر حكاياتي از شاهان؛ روضه ي چهارم درباره ي بخشش و بخشندگان، روضه پنجم در تقرير حال عشق و عاشقان؛ روضه ششم حاوي مطايبات، لطايف و ظرايف؛ روضه هفتم در شعر و بيان احوال شاعران؛ روضه هشتم در حكايتي چند از زبان احوال جانوران. جامي در آغاز كتاب گفته است كه چون فرزندش "ضياءالدين يوسف" به آموختن فنون ادب اشتغال داشت اين كتاب را براي وي فراهم آورد و آن را بر اسلوب گلستان نوشت و آن را به نام "سلطان حسين ميرزاي بايقرا" موشح ساخت. با آن كه جامي روضه ي هفتم از كتاب خود را كه در شرح حال گروهي از شاعران برگزيده ي فارسي تا عهد اوست، به اختصار تمام پرداخته است ليكن همان اشارات كوتاه كه در اين روضه آورده حاوي نكات سودمندي است كه در تحقيق احوال شاعران مي تواند محل استفاده باشد.
اثر بسيار معروف ديگر جامي نفحات الانس است كه آن را مي توان از امهات كتب در بيان حقايق عرفاني و ذكر احوال عارفان از آغاز كار آنان تا عهد مؤلف دانست. اين كتاب را جامي به پيشنهاد "اميركبير علي شير نوايي" نگاشت و كار تأليف آن را به سال (833 هـ.) به پايان برد و همين تاريخ را در يك رباعي كه در پايان كتاب آورده ذكر نموده است در آغاز كتاب شرحي مفصل در بيان اصطلاحات اهل تصوف، اصول و مبادي عرفان آورده با ذكر طبقات مختلفي كه دعوي تصوف دارند و آن ها كه صوفي حقيقي هستند و ذكر كرامات آن گروه. بعد از اين قسمت است كه نوبت به ذكر احوال اهل طريقت از مردان و زنان مي رسد و استاد جام چنانكه خود در مقدمه ي كتاب گفته قسمت بزرگي از مطالب اين بخش را از كتاب "طبقات الصوفيه" ي "خواجه عبدالله انصاري" كه خود مقتبس است از طبقات الصوفيه "ابوعبد الرحمن سلمي نيشابوري"، اقتباس كرده و آن را كه به زبان هروي قديم بود به پارسي دري ساده تحرير نموده است. باقي مطالب كتاب "مقتصرست بر ذكر بعضي متقدمان و بر ذكر بعضي ديگر و نيز بر ذكر حضرت شيخ الاسلام و معاصران وي و متأخران از وي" و پيداست كه مقصود از "حضرت شيخ الاسلام" خواجه عبدالله انصاري است. اطلاعاتي كه جامي درباره ي متأخران و خاصه مشايخ معاصر خود يا نزديك به زمان خود در كتاب آورده غالباً از جمله ي اطلاعات دست اول است.
شيوه ي نگارش "نفحات الانس" همان شيوه ي ساده و مطلوب جامي در انشاء است كه پيش از اين بيان كرده ام، خواه مطالب او منقول از اصل هروي "طبقات الصوفيه" باشد و خواه از جمله ي اضافاتش بر آن كتاب و قطعه هاي منتخب زيبا در آن بسيار است.
كتاب ديگر جامي كه ارزش انشائي آن قابل توجه است كتاب "لوايح" اوست، كه رساله يي است كوتاه مشتمل بر سي لايحه با انشاء مسجع و مشتمل بر ذكر حقايقي چند از عرفان كه هر يك به صورت لايحه يي مذكور افتاده و در پايان هر لايحه يك يا چند رباعي به مناسبت آمده است.
ديگر از آثار زيباي منثور جامي، كتاب "اشعه اللمعات" است در شرح "لمعات عراقي" شاعر. عراقي خود كتاب لمعات را به پيروي از كتاب "سوانح العشاق" "شيخ احمد غزالي" نوشته و به انشائي دلنشين ترتيب داده بود. جامي براي آن كه ترديد اهل شك را درباره ي صحت مطالب اين كتاب مرتفع سازد به دعوت "امير علي شير" شرحي بر آن نگاشت و آن مشتمل است بر ديباچه و مقدمه يي مفصل در ذكر نكات و اصطلاحات اهل تصوف و سپس شرح هر بيست و هشت لمعه از لمعات عراقي. اشعه اللمعات به سال (886 هـ.) در شصت و نه سالگي جامي به اتمام رسيد.
آثار پارسي جامي به نثر بسيار است و اگر بخواهيم همه ي آن را با وصفي، اگر چه كوتاه باشد، معرفي كنيم كار به درازا مي كشد. بعضي از آن آثارست: نقد النصوص في شرح نقش الفصوص (شرح فصوص الحكم محيي الدين ابن العربي)- رساله ي كبير در معما موسوم به حليه ي حلل- رساله يي ديگر هم در اين موضوع به نام رساله ي صغير- رساله يي در فن قافيه- لوامع در شرح قصيده ي خمريه ي ابن فارض (م 632 ه.)- رساله ي اركان حج در ذكر فرائض، مناسك، مستحبات اركان حج، عمره و آداب زيارت قبر پيغامبر در هشت فصل- شرح مخزن الاسرار- شرح معميات "ميرحسين معمائي" – شرح مثنوي و بسياري ديگر از اين قبيل.
آثار متعدد و متنوع، در موضوعات گوناگون ادبي، ديني و علمي است و از آن جمله است:
1) جواهرالتفسير لتحفه الامير به نام امير علي شير نوايي. مجلد اول اين كتاب به سال (890 هجري) پايان يافت و مجلد دوم آن را كه به سال (892 هـ.) آغاز كرده بود، ناتمام نهاد. در آغاز جواهر التفسير علوم متعلق به علم تفسير قرآن ذكر شده است.
2) جامع الستين در تفسير سوره ي يوسف.
3) مواهب عليه معروف به "تفسير حسيني" به نام "ابوالغازي سلطان حسين بايقرا". اين تفسير سودمند جامع را كاشفي به سال (899 هـ.) تأليف نمود.
4) مختصرالجواهر، خلاصه‌يي از جواهر التفسير در تفسير قرآن كريم.
5) روضه‌الشهدا در ذكر مصيبت اهل البيت و واقعه ي كربلا. اين كتاب پس از تأليف شهرت بسيار يافت و در مجالس تعزيت شهيدان كربلا خوانده مي‌شد و به همين سبب آن مجالس را "روضه خوان" ناميدند. اين كتاب به سال (908 هجري) به نام "ميرزا مرشد الدين عبدالله" نواده ي دختري سلطان حسين ميرزاي بايقرا در ده باب و يك خاتمه تأليف شد. "فضولي بغدادي" (م 970 ه ) و جامي قيصري آن را به تركي ترجمه كردند.
6) اخلاق محسني از جمله ي كتاب هاي مشهور قرون اخير در اخلاق كه به نام "ابوالحسن ميرزا" به سال (900 هـ.) به پايان برد.
7) مخزن الانشاء در فن ترسل. در اين كتاب نمونه‌هاي انشاء در موارد مختلف نامه‌نگاري و براي طبقات گوناگون اجتماع به قلم مؤلف تحرير شده است. كاشفي كتاب "مخزن الانشاء" را براي "سلطان حسين ميرزاي بايقرا" و "امير علي شير نوائي" به سال (907 هـ.) نوشته و در همين سال كتاب ديگري به نام صحيفه ي شاهي در انشاء ترتيب داد.
8) انوار سهيلي كه از آثار بسيار معروف كاشفي و تحرير جديدي است از "كليله و دمنه" كه به نام "شيخ احمد سهيلي" از امراي عهد سلطان حسين ميرزاي بايقرا از كليله و دمنه ي بهرامشاهي در چهارده باب و يك مقدمه ترتيب داده شد و اگر چه كاشفي خواست انشاء آن كتاب را ساده تر كند ليكن نتوانست چنان كه بايد خود را از نفوذ بيان "نصرالله بن محمد بن عبدالحميد منشي" بيرون آورد و با اين حال انوارسهيلي در قرون اخير مدت ها مورد استفاده ي پارسي خوانان خاصه پارسي‌آموزان هندوستان بوده است.
9) اسرار قاسمي در سحر، طلسمات و كيميا. از اين كتاب تلخيصي به دست "فخرالدين علي" پسر "ملا حسين كاشفي" فراهم آمد.
10) چند كتاب در احكام كواكب مانند: لوايح القمر، ميامن المشتري، سواطع المريخ، لوامع الشمس، مناهج الزهره، منايح العطارد، مواهب الزحل.
11) بدايع الفكار في صنايع الشعار در ذكر صناعات ادبي.
12) رساله ي حاتميه در ذكر حكاياتي در باره ي حاتم طائي كه به سال (891 هـ.) به نام "سلطان حسين ميرزاي بايقرا" نوشته شد.
13) دو اختصار از "مثنوي مولوي" كه نخستين از آن دو لباب معنوي في انتخاب مثنوي نام دارد و انتخاب مجددي كه از اين كتاب شده موسوم است به "لُبّ لباب". كاشفي شرحي هم بر مثنوي مولوي نوشته است.
14) فتوت نامه ي سلطاني كتابي است درباره ي شرح مراسم فتيان ( جوانمردان)، طبقات مختلف آنان، آداب و شرايط هريك از آن ها كه كاشفي آن را با استفاده از مآخذ مختلفي كه در دست داشته، فراهم آورده است.
از مهم ترين آثار ادبي او كتاب "بهارستان" است كه جامي قسمتي از آن را به پيروي از گلستان سعدي نوشته، ولي مسلم است كه قصد او در اين كار ساده تر كردن انشاء متذوقانه سعدي در شاهكارش بود و يا او نمي توانست شيوه ي استادانه نويسنده افسونكار شيرازي را چنان كه بايد دنبال كند و به همين سبب انشاء ي بهارستان، حتي در آن قسمت كه رنگ ادبي آن بيش تر است، بيش از آن چه انتظار مي رود متمايل به سادگي است و شايد يكي از علل اين تمايل اختصاص كتاب به تعليم فرزند نوآموز مصنف بود. بهارستان در هشت روضه، مقدمه و خاتمه ترتيب يافته است. روضه نخستين در ذكر حكاياتي است درباره ي مشايخ صوفيه و بعضي از اسرار احوال آنان؛ روضه ي دوم متضمن حكم، مواعظ و مشتمل بر چند "حكمت" و حكايات مناسب مقام؛ روضه ي سوم درباره اسرار حكومت و ذكر حكاياتي از شاهان؛ روضه ي چهارم درباره ي بخشش و بخشندگان، روضه پنجم در تقرير حال عشق و عاشقان؛ روضه ششم حاوي مطايبات، لطايف و ظرايف؛ روضه هفتم در شعر و بيان احوال شاعران؛ روضه هشتم در حكايتي چند از زبان احوال جانوران. جامي در آغاز كتاب گفته است كه چون فرزندش "ضياءالدين يوسف" به آموختن فنون ادب اشتغال داشت اين كتاب را براي وي فراهم آورد و آن را بر اسلوب گلستان نوشت و آن را به نام "سلطان حسين ميرزاي بايقرا" موشح ساخت. با آن كه جامي روضه ي هفتم از كتاب خود را كه در شرح حال گروهي از شاعران برگزيده ي فارسي تا عهد اوست، به اختصار تمام پرداخته است ليكن همان اشارات كوتاه كه در اين روضه آورده حاوي نكات سودمندي است كه در تحقيق احوال شاعران مي تواند محل استفاده باشد.
اثر بسيار معروف ديگر جامي نفحات الانس است كه آن را مي توان از امهات كتب در بيان حقايق عرفاني و ذكر احوال عارفان از آغاز كار آنان تا عهد مؤلف دانست. اين كتاب را جامي به پيشنهاد "اميركبير علي شير نوايي" نگاشت و كار تأليف آن را به سال (833 هـ.) به پايان برد و همين تاريخ را در يك رباعي كه در پايان كتاب آورده ذكر نموده است در آغاز كتاب شرحي مفصل در بيان اصطلاحات اهل تصوف، اصول و مبادي عرفان آورده با ذكر طبقات مختلفي كه دعوي تصوف دارند و آن ها كه صوفي حقيقي هستند و ذكر كرامات آن گروه. بعد از اين قسمت است كه نوبت به ذكر احوال اهل طريقت از مردان و زنان مي رسد و استاد جام چنانكه خود در مقدمه ي كتاب گفته قسمت بزرگي از مطالب اين بخش را از كتاب "طبقات الصوفيه" ي "خواجه عبدالله انصاري" كه خود مقتبس است از طبقات الصوفيه "ابوعبد الرحمن سلمي نيشابوري"، اقتباس كرده و آن را كه به زبان هروي قديم بود به پارسي دري ساده تحرير نموده است. باقي مطالب كتاب "مقتصرست بر ذكر بعضي متقدمان و بر ذكر بعضي ديگر و نيز بر ذكر حضرت شيخ الاسلام و معاصران وي و متأخران از وي" و پيداست كه مقصود از "حضرت شيخ الاسلام" خواجه عبدالله انصاري است. اطلاعاتي كه جامي درباره ي متأخران و خاصه مشايخ معاصر خود يا نزديك به زمان خود در كتاب آورده غالباً از جمله ي اطلاعات دست اول است.
شيوه ي نگارش "نفحات الانس" همان شيوه ي ساده و مطلوب جامي در انشاء است كه پيش از اين بيان كرده ام، خواه مطالب او منقول از اصل هروي "طبقات الصوفيه" باشد و خواه از جمله ي اضافاتش بر آن كتاب و قطعه هاي منتخب زيبا در آن بسيار است.
كتاب ديگر جامي كه ارزش انشائي آن قابل توجه است كتاب "لوايح" اوست، كه رساله يي است كوتاه مشتمل بر سي لايحه با انشاء مسجع و مشتمل بر ذكر حقايقي چند از عرفان كه هر يك به صورت لايحه يي مذكور افتاده و در پايان هر لايحه يك يا چند رباعي به مناسبت آمده است.
ديگر از آثار زيباي منثور جامي، كتاب "اشعه اللمعات" است در شرح "لمعات عراقي" شاعر. عراقي خود كتاب لمعات را به پيروي از كتاب "سوانح العشاق" "شيخ احمد غزالي" نوشته و به انشائي دلنشين ترتيب داده بود. جامي براي آن كه ترديد اهل شك را درباره ي صحت مطالب اين كتاب مرتفع سازد به دعوت "امير علي شير" شرحي بر آن نگاشت و آن مشتمل است بر ديباچه و مقدمه يي مفصل در ذكر نكات و اصطلاحات اهل تصوف و سپس شرح هر بيست و هشت لمعه از لمعات عراقي. اشعه اللمعات به سال (886 هـ.) در شصت و نه سالگي جامي به اتمام رسيد.
آثار پارسي جامي به نثر بسيار است و اگر بخواهيم همه ي آن را با وصفي، اگر چه كوتاه باشد، معرفي كنيم كار به درازا مي كشد. بعضي از آن آثارست: نقد النصوص في شرح نقش الفصوص (شرح فصوص الحكم محيي الدين ابن العربي)- رساله ي كبير در معما موسوم به حليه ي حلل- رساله يي ديگر هم در اين موضوع به نام رساله ي صغير- رساله يي در فن قافيه- لوامع در شرح قصيده ي خمريه ي ابن فارض (م 632 ه.)- رساله ي اركان حج در ذكر فرائض، مناسك، مستحبات اركان حج، عمره و آداب زيارت قبر پيغامبر در هشت فصل- شرح مخزن الاسرار- شرح معميات "ميرحسين معمائي" – شرح مثنوي و بسياري ديگر از اين قبيل.
آثار متعدد و متنوع، در موضوعات گوناگون ادبي، ديني و علمي است و از آن جمله است:
1) جواهرالتفسير لتحفه الامير به نام امير علي شير نوايي. مجلد اول اين كتاب به سال (890 هجري) پايان يافت و مجلد دوم آن را كه به سال (892 هـ.) آغاز كرده بود، ناتمام نهاد. در آغاز جواهر التفسير علوم متعلق به علم تفسير قرآن ذكر شده است.
2) جامع الستين در تفسير سوره ي يوسف.
3) مواهب عليه معروف به "تفسير حسيني" به نام "ابوالغازي سلطان حسين بايقرا". اين تفسير سودمند جامع را كاشفي به سال (899 هـ.) تأليف نمود.
4) مختصرالجواهر، خلاصه‌يي از جواهر التفسير در تفسير قرآن كريم.
5) روضه‌الشهدا در ذكر مصيبت اهل البيت و واقعه ي كربلا. اين كتاب پس از تأليف شهرت بسيار يافت و در مجالس تعزيت شهيدان كربلا خوانده مي‌شد و به همين سبب آن مجالس را "روضه خوان" ناميدند. اين كتاب به سال (908 هجري) به نام "ميرزا مرشد الدين عبدالله" نواده ي دختري سلطان حسين ميرزاي بايقرا در ده باب و يك خاتمه تأليف شد. "فضولي بغدادي" (م 970 ه ) و جامي قيصري آن را به تركي ترجمه كردند.
6) اخلاق محسني از جمله ي كتاب هاي مشهور قرون اخير در اخلاق كه به نام "ابوالحسن ميرزا" به سال (900 هـ.) به پايان برد.
7) مخزن الانشاء در فن ترسل. در اين كتاب نمونه‌هاي انشاء در موارد مختلف نامه‌نگاري و براي طبقات گوناگون اجتماع به قلم مؤلف تحرير شده است. كاشفي كتاب "مخزن الانشاء" را براي "سلطان حسين ميرزاي بايقرا" و "امير علي شير نوائي" به سال (907 هـ.) نوشته و در همين سال كتاب ديگري به نام صحيفه ي شاهي در انشاء ترتيب داد.
8) انوار سهيلي كه از آثار بسيار معروف كاشفي و تحرير جديدي است از "كليله و دمنه" كه به نام "شيخ احمد سهيلي" از امراي عهد سلطان حسين ميرزاي بايقرا از كليله و دمنه ي بهرامشاهي در چهارده باب و يك مقدمه ترتيب داده شد و اگر چه كاشفي خواست انشاء آن كتاب را ساده تر كند ليكن نتوانست چنان كه بايد خود را از نفوذ بيان "نصرالله بن محمد بن عبدالحميد منشي" بيرون آورد و با اين حال انوارسهيلي در قرون اخير مدت ها مورد استفاده ي پارسي خوانان خاصه پارسي‌آموزان هندوستان بوده است.
9) اسرار قاسمي در سحر، طلسمات و كيميا. از اين كتاب تلخيصي به دست "فخرالدين علي" پسر "ملا حسين كاشفي" فراهم آمد.
10) چند كتاب در احكام كواكب مانند: لوايح القمر، ميامن المشتري، سواطع المريخ، لوامع الشمس، مناهج الزهره، منايح العطارد، مواهب الزحل.
11) بدايع الفكار في صنايع الشعار در ذكر صناعات ادبي.
12) رساله ي حاتميه در ذكر حكاياتي در باره ي حاتم طائي كه به سال (891 هـ.) به نام "سلطان حسين ميرزاي بايقرا" نوشته شد.
13) دو اختصار از "مثنوي مولوي" كه نخستين از آن دو لباب معنوي في انتخاب مثنوي نام دارد و انتخاب مجددي كه از اين كتاب شده موسوم است به "لُبّ لباب". كاشفي شرحي هم بر مثنوي مولوي نوشته است.
14) فتوت نامه ي سلطاني كتابي است درباره ي شرح مراسم فتيان ( جوانمردان)، طبقات مختلف آنان، آداب و شرايط هريك از آن ها كه كاشفي آن را با استفاده از مآخذ مختلفي كه در دست داشته، فراهم آورده است.
![[-]](http://www.flashkhor.com/forum/images/collapse.gif "[-]")
