تاریخ اسپانیادردوره جدید

[امیررضا*]

در سال 1492 ، در اسپانيا روند سه گانه اتحاد ملي آغاز گرديد. اين روندهاي
سه گانه عبارت بودند از: ازدواج ايزابل كاستيائي و فرناندوي آراگوني ،
اخراج موريسكي ها و تسخير و استعمار سرزمينهاي آمريكائي.
اتحاد قدرت
سياسي و ايجاد پادشاهي اسپانيا ، به اخراج يهوديان و ديگر عقائد نيز منجر
شد. همچنين قدرت را در حول محور انگيزسيون متمركز ساخت. همزمان سلطه بر
سرزمينهاي آمريكائي ، كشور مادر را از فلزهاي قيمتي مملو ساخت ، بطوريكه سه
قرن بهبود اقتصادي به همراه آورد. فرهنگهاي سرخپوستان ، فشار دو گانه
مسيحي نمودن تحميلي و استثمار را تحمل نمود ، بنحويكه بسياري از اين
فرهنگها كاملاٌ از بين رفت.
پيشرفت اقتصادي كه به واسطه استعمار
سرزمينهاي جديد بوجود آمده بود ، دوران درخشاني از توسعه هنري بويژه ادبي
را موجب گرديد. اين مقطع در قرون شانزدهم و هفدهم به اوج رسيد كه قرن طلائي
اسپانيا ناميده مي شود.
در قرن هجدهم ، سلسله پادشاهان بوربون در
اسپانيا به قدرت رسيدند كه ادارات دولتي را بازسازي و بر اساس اصول عصر
روشنگري به حاكميت پرداختند. در سالهاي بعدي ترويج عقائد ليبراليِ انقلاب
فرانسه ، باعث تضعيف ارتباطات كشور ما در (متروپولي) با كشورهاي مستعمره اش
شد ، بنحويكه يك دوران طولاني درگيري براي كسب استقلال آغاز گرديد. .
پس
از پايان سلطه ناپلئون بر اسپانيا ، درگيريها ميان دو جناح ليبرال كه
محافظه كار و سنتي و اصلاح طلب و مدرنيزه خواه بود ، آغاز شد.
در قرن نوزدهم ، اسپانيا سرزمينهاي خود در آمريكا را از دست داد و مجبور شد از دست دادن قدرت خود در صحنه جهاني را قبول نمايد.
در
قرن بيستم ، اسپانيا در بحران كامل سياسي ، اجتماعي و اقتصادي فرو رفت كه
جنگ جهاني اول نيز به آن بيشتر دامن زد. در شرايط كاملاٌ بحراني با يك
كودتاي نظامي پريمو د ريورا (Primo de Rivera ) در سال 1923 به قدرت رسيد.
اين دولت نظامي تلاش نمود خواسته هاي كارگري و استقلال طلبانه داخلي را
سركوب نمايد. دولت مذكور كه بسيار شبيه دولت فاشيست ايتاليا بود تا سال
1931 دوام آورد. سقوط دولت فاشيست بيشتر به دليل تضادهاي ميان قدرتهائي بود
كه از آن حمات مي كردند (كليسا ، نظاميان و صاحبان صنايع) و فعاليتهاي
اپوزيسيون سياسي و سنديكاها كمتر در اين سقوط نقش داشت. سقوط ديكتاتوري
همچنين به معناي سقوط سلطنت طلبان نيز بود زيرا آنها از اين دولت حمايت مي
كردند. در نتيجه يك دوران جديد جمهوري آغاز مي شود.
”جمهوري دوم” در
ميان مشكلات عظيم سياسي و اقتصادي ، متولد شد. پس از دو دولت ميانه رو ،
پيروزي ”جبهه مردمي” كه متشكل از احزاب سوسياليست ، جمهوريخواه ، كمونيست و
آنارشيست بود ، موجب افزايش نگراني ها و راديكاليزه نمودن مواضع سياسي در
سال 1936 گرديد.
به محض پيروزي ”جبهه مردمي” ارتش ، كليسا و جناح هاي
قدرتمند اقتصادي اسپانيا (مؤتلفه مسيحي!) به برنامه ريزي براي ساقط نمودن
دولت پرداختند و به اختلافات داخلي احزاب مذكور دامن زدند. در سال 1936 يك
جناح مهم از ارتش به رهبري ژنرال فرانكو به مخالفت با جمهوري پرداخت و كشور
را به سه سال جنگ داخلي فرا خواند. دولت جمهوري بيهوده به انتظار كمك
دموكراسي هاي اروپائي منفعل ماند و آنها سرانجام تصميم به عدم دخالت در
درگيري گرفتند. اتحاد جماهير شوروي تنها دولتي بود كه از دولت جمهوري حمايت
مادي نمود و داوطلبان بيشماري از آمريكا و اروپا براي دفاع از جمهوري به
اسپانيا سرازير شدند.
اختلافات داخلي ميان قواي جمهوريخواه ، برتري
نظامي نيروهاي وفادار به فرانكو و حمايتهاي آلمان و ايتاليا از او ، سه
دليل اصلي پيروزي وي در مارس 1939 بود.
پس از پايان جنگ داخلي ، فرانكو
به رئيس جديد دولت اسپانيا تبديل شد و رژيمي استبدادي را مستقر ساخت. اين
دولت داراي گرايشاتي شبه فاشيست بر حول محور رهبر و ملي گرايي افراطي بود.
اكنون فرانكو بايد جامعه اي عقيدتي و با اقتصادي تخريب شده را اداره مي
كرد.
از آغاز جنگ سرد آمريكا تلاش مي كرد اسپانيا را به يك متحد مطمئن
تبديل نمايد. لذا در سال 1955 ، اسپانيا را به عضويت سازمان ملل در آورد.
با عضويت در سازمان ملل ، فرانكو خارج شدن از انزواي سياسي را در رأس
برنامه هاي خود قرار داد و به بهبود بخشيدن تصوير خارجي خود پرداخت.
در
دهه 60 فرانكو دربهاي دولت را به سوي گروهها و جنبش هاي ديگر گشود. در اين
سالها شخصيتهاي بيشماري از اپوس دي (كاتوليك هاي محافظه كار) وارد دولت
شدند و مسير اقتصادي كشور را تغيير دادند.
اسپانيا از انزواي سياسي خارج
شد ، اقتصاد را آزاد كرد و بسياري از كنترل هاي دولتي را از ميان برداشت.
طبقه متوسط شهري از بهبود و رفاه نسبي برخوردار شد. اما طبقه متوسط روستائي
در فقر خود باقي ماند و شاهد مهاجرت جمعيت خود به سوي شهرهاي بزرگ اسپانيا
و شهرهاي اروپائي بود.
در سال 1975 ، مرگ فرانكو (كه خود را جانشين
رژيم سلطنتي مي دانست) قدرت را به وارث نظام سلطنتي اسپانيا ، خوان كارلوس
اول ، رساند. او به سرعت مذاكرات با اپوزيسيون براي استقرار نظام دموكراتيك
كه در سال 39 از بين رفته بود را آغاز كرد.
از سال 76 لغايت 81 ،
آدولفو سوارث رهبر حزب اتحاديه دموكراتيك به نخست وزيري منصوب شد. در
دسامبر 78 با انجام همه پرسي اسپانيا به نظام پادشاهي پارلماني تبديل شد.
آزادي احزاب سياسي . حقوق خود مختاري ملتهاي مختلف اسپانيا تضمين گرديد.
شخصيتهاي بيشمار سياسي ، روشنفكران و هنرمندان توانستند پس ار چهل سال به
كشور بازگردند.
20ـ در فوريه سال 1981 ، يك گروه از افسران گارد سيويل
مجلس را اشغال كرده و قصد ساقط نمودن دولت را داشتند. واكنش قاطع تمام
احزاب سياسي و بويژه پادشاه (كه قواي ارتش از او حمايت نمودند) ، برنامه
كودتاچيان را با شكست مواجه ساخت و روند دموكراتيك استحكام يافت.
با
انجام انتخابات در اكتبر 82 ، فليپه گونسالس رهبر حزب سوسياليست به رياست
دولت و مقام نخست وزيري رسيد او اين مقام را در انتخابات سال 88 و 93 تكرار
كرد.
اكثريت مطلقي كه سوسياليست ها بدست مي آوردند به حزب سوسياليست
اين امكان را داد تا برنامه هاي تعديلي را اجرا نموده و به رشد اقتصادي
نائل شود. اما با اين حال شاخص بالاي بيكاري و تنش با سنديكاها همچنان باقي
ماند.
پس از طي يك دوران فشرده عملياتي ، سازمان استقلال طلب اتا كه
اهداف سياسي خود را از طريق مسلحانه جستجو مي كند ، در سال 93 تحت فشار
كامل قرار گرفت. تلاشهاي امنيتي مشترك نيروهاي امنيتي فرانسه و اسپانيا به
دستگيري بسياري از رهبران اين سازمان انجاميد و مركز تسليحات سازمان مذكور
در شهر بايونا در فرانسه دستگير گرديد.
از ديدگاه بين المللي ، دولت
اسپانيا سياستي بسيار فعال را دنبال كرد. به عضويت شوراي اروپا در آمد و
سرانجام در سال 1986 به جامعه اروپا ملحق شد. اگر چه هنگاميكه حزب
سوسياليست در اپوزيسيون بود با عضويت در ناتو مخالفت مي كرد ، پس از به
قدرت رسيدن با قاطعيت از عضويت در ناتو دفاع نموده و پس از انجام همه پرسي ،
در سال 1986 اسپانيا به عضويت ناتو هم در آمد.
اسپانيا اختلافي قديمي
با انگليس بر روي موضوع جبل الطارق دارد. منطقه اي كه حاكميت آن از سال
1704 در دست انگليس مي باشد. همزمان دو شهر سئوتا و مليا در شمال آفريقا
تحت حاكميت اسپانيا مي باشد كه مراكش آنها را از آن خود مي داند.
عليرغم
توافقات انجام شده با آمريكا مبني بر كاهش حضور نظامي اين كشور در اسپانيا
، در جنگ خليج (فارس) هواپيماهاي B-52 آمريكائي از پايگاههاي اسپانيا ،
براي بمباران عراق عازم شدند.
اسپانيا ، مبلغ 10 ميليارد دلار در سال 92
براي برگزاري مراسم ، پانصدمين سالگرد كشف آمريكا هزينه كرد. همزمان سياست
خارجي خود را به سوي اروپا كه در سال 86 به آن ملحق شده بود ، هدايت نمود و
به عنوان حلقه ارتباطي ميان اتحاديه اروپا و آمريكاي لاتين تبديل شد. با
اين حال مقررات حاكم بر اتحاديه اروپا باعث گرديد كه روابط سنتي با كشورهاي
آمريكاي لاتين ، تضعيف گردد.
اصرار بر رساندن كشور به استاندارهاي
اروپائي ، دولت را مجبور ساخت تا هزينه هاي دفاعي ، مخارج دولتي و يارانه
هاي صنعتي را به شدت كاهش دهد. در نوامبر سال 92 پارلمان ، الحاق به
قرارداد ماستريخت را مورد تصويب قرار داد. قوه مقننه اخراج كارگران را مورد
تأييد قرار داد كه موجب اعتصاب عمومي سال 94 گرديد. اما دلائل قانونگذران
مبني بر اينكه اين عمل ، قدرت رقابت را افزايش خواهد داد بر دلائل معترضين
حاكم گرديد. نرخ بيكاري در اين زمان به 22درصد جمعيت فعال رسيده بود و
بالاترين نرخ بيكاري در اتحاديه اروپا بود.
رهبران حزب سوسياليست در
تحقيقات انجام گرفته در مورد سوء استفاده هاي مالي مورد مظان قرار گرفتند.
در ميان آنها مي توان به رئيس كل بانك مركزي و رئيس خزانه ارزي مادريد
اشاره كرد.
به دليل افزايش تعداد جنجال هاي مالي ، دولت سوسياليست در
سال 95 بخش مهمي از حمايت مردمي را از دست داد. گروه ناسيوناليست كاتالان
به حمايت خود از حزب سوسياليست پايان داد و از برنامة بودجه اي حزب مردمي
حمايت نمود. فليپه گونسالس نخست وزير و رهبر حزب سوسياليست از عملكرد شخصي و
دولت خويش دفاع نمود اما مجبور گرديد انتخابات را به مدت يكسال زودتر از
موعد پيش بيني شده اعلام نمايد.
در حاليكه پيروزي حزب مردمي در انتخابات
پيش بيني مي شد ، سازمان اتا استراتژي خود را تغيير داد. در ماه ژانويه يك
رهبر حزب مردمي در ايالت باسك را به قتل رساند و در ماه آوريل به جان خوسه
ماريا آسنار ، نامزد نخست وزيري سوء قصد نمود. در ماه مي انتخالات ايالتي
برگزار شد و حزب مردمي به راحتي كنترل 10 ايالت از 17 ايالت را در دست
گرفت.
يك رئيس سازمان امنيتي كشور و يك كارمند عاليرتبه سوسياليست به
جرم ارتباط با ”سازمان ضد تروريست آزادي” (GAL ) [سازماني در نيروهاي
امنيتي اسپانيا تشكيل شده بود و رهبران اتا را به قتل مي رساند. مورد
محاكمه قرار گرفتند.يكي از آنها در محاكمات گفت كه نخست وزير در تشكيل
سازمان GAL مسئول بوده است. سازمان گال تا آنزمان 27 نفر را در عمليات
معروف به ”جنگ كثيف عليه اتا” به قتل رسانده بود.
درگيريهاي شيلاتي ،
اسپانيا را در مقابل كانادا و مراكش قرار داد. ميانجيگري اتحاديه اروپا
باعث شد كه حضور اسپانيا در آبهاي اين دو كشور كاهش يابد. از اول ژوئيه
1995 رياست دوره اي اتحاديه اروپا به اسپانيا رسيد و چند اجلاس مهم بين
المللي در اسپانيا برگزار شد. با اين حال اپوزيسيون اعلام كرد كه عليرغم
موفقيتها ، اسپانيا قادر به دستيابي به معيارهاي مورد نياز جهت ورود به
”سيستم مالي اروپا” كه براي سال 97 پيش بيني شده بود ، نخواهد شد.
در
ماه مارس 1996 ، حزب مردمي با 9/38 درصد آراء در انتخابات پيروز شد. حزب
سوسياليست 5/37 درصد آرا و چپ متحد 6/10 درصد آراء را به خود اختصاص دادند.
در 5 آوريل همان سال خوسه ماريا آسنار ، رهبر حزب مردمي ، به مقام نخست
وزيري رسيد.
از ديدگاه بين المللي ، دولت اسنار در نخستين گام ، انزواي
دولت كوبا را در برنامه هاي خود قرار داد و از اتحاديه اروپا خواست مجازات
هاي اقتصادي عليه اين كشور را به اجرا در آورد. از سوي ديگر اعتبارات وعده
داده شده به دولت كاسترو را ملغي اعلام نمود.
در ماه اوت 1997 يك
كوماندوي سازمان اتا ، ميگل آنخل بلانكو عضو حزب مردمي و عضو شوراي روستاي
يكي از روستاهاي ايالت باسك را به گروگان گرفت. اتا اعلام كرد اگر زندانيان
اتائي در يك زندان متمركز نشوند ، وي را به قتل خواهند رساند و 48 ساعت به
دولت مهلت داد. پس از مهلت مذكور اتا ميگل آنخل بلانكو را به قتل رساند و
اعتراضات مردمي سراسر كشور را فرا گرفت. دولت و تمامي احزاب سياسي به
استثناء هري باتاسونا (حزب سياسي اتا) [بازوي سياسي اتا] توافق نامه اي
عليه خشونت را به امضاء رساندند. در همين حال ميليونها نفر در شهرها انزجار
خود را از قتل انجام شده در خيابانها به معرض نمابش مي گذاردند. اين
تظاهرات بزرگترين تظاهرات مردمي در تاريخ 50 ساله اخير اسپانيا بود.
در
اول دسامبر 97 ، دادگاههاي اسپانيا 23 تن از رهبران حزب هري باتاسونا را به
7 سال زندان محكوم كردند. آنها به همكاري با سازمان اتا محكوم شدند. در
ابتداي سال 98 محاكمات جديدي عليه وزراي سابق سوسياليست به دليل همكاريشان
با سازمان گال آغاز گرديد. (وزير كشور و وزير مشاور در امور امنيتي).
در
سپتامبر 98 ، سازان اتا بصورت يكجانبه اعلام آتش بس نمود. حزب هري
باتاسونا نام خود را تغيير داد تا بتواند در انتخابات شركت نمايد. همه
احزاب ناسيوناليست باسك ”پيمان استيا” را امضاء كردند. شعار اين پشيمان
بدين قرار بود:
” باسكي ها خود سرنوشت خويش را تعيين خواهند كرد”. با اين ائتلاف ، ناسيوناليست ها در انتخابات محلي سال 99 ، پيروز گرديدند.
در
ژوئيه 99 ، 23 رهبر حزب هري با تاسونا آزاد شدند. اين آزادي به معناي
استحكام و واكنشي در مقابل آتش بس اتا تلقي گرديد اما سازمان اتا عمليات
خود را آغاز كرد و پيمان استيا نيز ار هم پاشيد.
بيش از يكصد هزار نيروي انتظامي ، براي انتخابات ماه مارس 2000 به حالت آماده باش درآمدند. انتخابات با آرامش برگزار گرديد.
كاهش
نرخ بيكاري به دليل اقدامات اقتصادي دولت آسنار و قبول اسپانيا براي ورود
به پول واحد ، حزب مردمي را در بهترين وضعيت براي پيروزي در انتخابات قرار
داده بود. حزب مردمي اكثريت مطلق آرا را بخود اختصاص داد و نياز به حمايت
هيچ حزبي در پارلمان نداشت. حزب سوسياليست از 141 كرسي پارلمان كه در
انتخابات قبلي بدست آورده بود ، تنها توانست 135 كرسي را بدست آورد. خواكين
آلمونيا رهبر حزب سوسياليست از سمت خود استعفا داد تا اصلاحات عميق در حزب
سوسياليست صورت پذيرد.
در اكتبر و نوامبر اتا عمليات خود را افزايش داد
و 7 تن را در عمليات متفاوت به قتل رساند. در اين سال تعداد كشته شدگان به
20 تن رسيد كه بيشترين آمار از سال 92 بود. تظاهرات مردمي شهرهاي كشور از
جمله ايالت باسك و كاتالونيا را فرا گرفت و مردم خواستار پايان يافتن خشونت
اتا شدند.
عليرغم رشد اقتصادي ثابت ، در اواخر سال 2000 ، تورم افزايش
يافت. در نتيجه منتقدين دولت ، موفقيت اقدامات اقتصادي نئوليبرال دولت را
زير سؤال بردند.