مرگ مشکوک عباس میرزا

[# αпGεʟ]

فتحعلیشاه كه از بیماری فرزندش اطلاع یافته بود پس از عزیمت عباس میرزا به مشهد،‌« كورمك » را با اعتباری به مبلغ پنج هزار تومان برای معالجه عباس میرزا روانه مشهد نمود ولی كسی ندانست كه چه اتفاقی افتاد و چه دستهای مرموزی به حركت در آمد كه این طبیب و حكیم حاذق و معتمد در نزدیك شهر نیشابور در سر راه عزیمت به مشهد ناگهان فوت شد.

---

عباس میرزا (4 ذیحجه 1203 نوا / مازندران - 10 جمادی‌الثانی 1249 مشهد) یکی از شاهزاده‌های قاجار فرزند فتحعلی‌شاه و آسیه خانم بود. عباس میرزا همچنین ولیعهد و والی آذربایجان بود. وی قبل از مرگ پدرش از دنیا رفت.
ولایت عهدی عباس میرزا
فتحعلی شاه در سال دوم جلوس سلطنت خود، مجلس با شكوهی ترتیب می‌دهد و جمع كثیری از بزرگان و علماء و رجال سرشناس و درباریان و وابستگان صاحب رأی و نظر و همچنین سركردگان خاندان قاجار را دعوت می‌كند تا آنها در زمینه تفویض ولیعهدی به فرزند قابل و كاردانش، عباس میرزا به مشورت و گفتگو بپردازند.
   فتحعلی شاه كه عباس میرزا را از دیگر فرزندان خود باهوش‌تر و دلیرتر و مستعدتر می‌دید وقتی در این مجلس، عموم بزرگان و سران قاجار نسبت به شجاعت و امتیازات برجسته عباس میرزا و درایت و قابلیت او اتفاق نظر داشتند، این انتخاب شاه را شایسته دانستند و فردای آن روز شاه او را به حكومت آذربایجان تعیین می‌نماید.
ازدواج عباس میرزا
   فتحعلی شاه پیش از عزیمت نایب السلطنه عباس میرزا به آذربایجان به فكر ازدواج برای فرزند خود برآمد و بهمین لحاظ پس از آنكه با عباس میرزا در این زمینه صحبت كرد، دختر میرزا محمدخان دولوی قاجار را كه از زعمای طایفه قاجار بود به نام «خرده خانم» برای وی نامزد کرد و این از لحاظ سیاسی نیز برای ایل قاجار اهمیت فراوان داشت كه وصلت عباس میرزا درون ایلی باشد و به این ترتیب عباس میرزا روانه آذربایجان شد.
اقدامات عباس میرزا
نایب السلطنه پس از ورود به آذربایجان و استقرار در این سرزمین شروع به یك سلسله تحقیقات و مطالعات به منظور اصلاح امور ادارات و اصلاح وضع دیوانی و كارهای اجتماعی آن انجام داد و اقداماتش را برای تأمین حال مردم و آسایش عمومی آغاز كرد.
نایب السلطنه ابتدا دستور داد كه منشیان بصیر و مأمورین بی نظیر با توجه به جوانب و اطراف قضیه و رسیدگی تحقیقات دقیقی صورت جدیدی از آنها برداشته با طرز نوین و تازه ئی از آنها بهره برداری كنند.
سپس دستور داد كه شهرهای مهم آذربایجان از جمله اردبیل و خوی ومراغه و غیره از شكل و صورتهای قبلی خارج شوند و مخصوصاً ترتیب خیابانها و عمارات به طرز نوین و خوش قواره ای احداث گردند ،‌ بفرمان و تأكید نایب السلطنه در مراكز مهم ایالت آذربایجان چندین قلعه مهم ساخته و پرداخته شد.
   فتحعلی شاه كه عباس میرزا را از دیگر فرزندان خود باهوش‌تر و دلیرتر و مستعدتر می‌دید وقتی در این مجلس، عموم بزرگان و سران قاجار نسبت به شجاعت و امتیازات برجسته عباس میرزا و درایت و قابلیت او اتفاق نظر داشتند، این انتخاب شاه را شایسته دانستند و فردای آن روز شاه او را به حكومت آذربایجان تعیین می‌نماید
عباس میرزا وضع چاپار خانه های آذربایجان را نیز مرتب كرده و سروصورتی به آنها داد و برای اینكه مسافرینی كه از دلایات عبور می كنند خرج و هزینه ای جداگانه ای به رعایا تحمیل نكند ترتیب جدیدی برقرار و مقرر گردید كه حركت مسافرین خارجی و نمایندگان و فرستادگان اروپایی بهزینه دولت در شهرهای آذربایجان انجام گیرد و بموجب این مقررات تازه تأكید گردید كه كسی را حق این نیست كه حتی توبره ی كاهی از رعایابگیرد.
هنگامی که  عباس میرزا ولیعهد و حاکم آذربایجان بود، در طول جنگ اول ایران و روس کشف کرد نیروی عشایری در برابر توپخانه سیار کارساز نیست.
بنابراین دست به اصلاحاتی در نیروهای نظامی زد و 6000 سرباز، هسته اصلی این نظام بود که آنان به توپخانه سیار و سلاح های جدید مجهز بودند، از دولت حقوق مرتب می گرفتند، لباس متحدالشکل داشتند، در سربازخانه ساکن بودند و مشق می کردند و از سوی افسران اروپایی آموزش می دیدند. عباس میرزا برای تجهیز قشون جدید، یک کارخانه توپ سازی، یک کارگاه تولید تفنگ سرپر و دارالترجمه ای برای کتب راهنمای نظامی و مهندسی در تبریز بنا نهاد. برای تامین آتیه این تاسیسات نخستین گروه دانشجویان ایرانی را به اروپا اعزام کرد: آنان ملزم به تحصیل دروس علمی چون علوم نظامی، مهندسی، اسلحه سازی، طب، نقشه برداری و زبان های جدید بودند.

عباس میرزا، سال ها فرمانفرمای آذربایجان بود و فرماندهی قشون ایران در سال های 1218 تا 1228 قمری در جنگ های ایران و روس را نیز به عهده داشت. در این جنگ های ده ساله در نبردهای نظامی مهمی چون جنگ اوچ کلیسا پیروز شد و توانست بارها مناطقی از ایران همچون ایروان، قره باغ، گنجه و شیروان را از روس ها پس بگیرد، ولی سرانجام از آنان بویژه در نبرد سرنوشت ساز اصلاندوز شکست خورد. این شکست آنچنان سنگین بود که پس از آن، ایران مجبور به پذیرش پیمان گلستان شد. پیمانی که بر اساس آن قره باغ، باکو، شیروان، داغستان، گرجستان و... از ایران تجزیه شد. عباس میرزا پس از پیمان گلستان، درگیر جنگ با عثمانیان شد که در این نبرد پیروز شد و سپاه عثمانی را درهم کوفت. سپس در شرایطی که قشون جدیدی بر اساس الگوهای اروپایی برای ایران ایجاد کرده بود، برای بازپس گیری سرزمین های از دست رفته ایران اقدام کرد. در این جنگ ها که به دوره دوم جنگ های ایران و روس معروف است، ایران در مراحل ابتدایی به پیروزی های بزرگی دست یافت، ولی با رسیدن قشون روسیه به فرماندهی پاسکویچ، ایران شکست خورد و حتی تبریز نیز سقوط کرد. به دنبال این نبردها، ایران به پیمان ترکمانچای تن داد که بر اساس آن افزون بر تجزیه ایروان، نخجوان، اردوباد و تالش از میهنمان، دولت ایران، کاپیتولاسیون درباره اتباع روسیه را نیز پذیرفت.
فوت عباس میرزا
سالیان متمادی بود كه یك بیماری مزمنی كه دستگاه گوارش و كلیه های عباس میرزا نایب السلطنه را مورد حمله قرار داده بود و مزاج این شاهزاده نیرومند و مقتدر را انحال اعتدال خارج ساخته بود.
طبیب مخصوص و معالج عباس میرزا ،‌« دكتر كورمك » انگلیسی بود كه همراه هیئت های سیاسی دولت انگلیس به ایران آمده و بواسطه خلاقیت و دقتی كه در امر مداوا و معالجه چند بیمار از خودنشان داده بود فتحعلیشاه او را روانه اردوی فرزندش عباس میرزا كرده بود.
وقتی بیماری عباس میرزا شدت یافت و شاهزاده جنگاور و وطن خواه از درد كلیه بخود می پیچید «كورمك » به او خاطر نشان ساخت كه بیماریش خطر فوق‌العاده‌ای برای وی ندارد و هلاك آور و كشنده نیست و شما نباید نگران این قضیه باشید.

وقتی بیماری عباس میرزا شدت یافت و شاهزاده جنگاور و وطن خواه از درد كلیه بخود می پیچید «كورمك » به او خاطر نشان ساخت كه بیماریش خطر فوق‌العاده‌ای برای وی ندارد و هلاك آور و كشنده نیست و شما نباید نگران این قضیه باشید

فتحعلیشاه كه از بیماری فرزندش اطلاع یافته بود پس از عزیمت عباس میرزا به مشهد،‌« كورمك » را با اعتباری به مبلغ پنج هزار تومان برای معالجه عباس میرزا روانه مشهد نمود ولی كسی ندانست كه چه اتفاقی افتاد و چه دستهای مرموزی به حركت در آمد كه این طبیب و حكیم حاذق و معتمد در نزدیك شهر نیشابور در سر راه عزیمت به مشهد ناگهان فوت شد.
كسالت و بیماری عباس میرزا در شهر مشهد ، غفلتاً رو به شدت می گذارد تا جائیكه در پاهای او ورم های زیادی ظاهر می گردد ، این ورم ها تدریجاً از پا به زانو بالا آمده و به نقاط بالاتر سرایت می نماید تا جائیكه یك قسمت از بدن او را فلج می نماید.
بهر تقدیر ، در شب نهم جمادی الآخر سال 1249 عباس میرزا پس از بازگشت از زیارت حضرت رضا (ع) دچار استفراغهای پی در پی می گردد كه همه آنها خون آلود بود گویا با كبد وی ارتباط داشت كه بیشتر ناشی از مسمومیتی مرموز بود.
این استفراغها طوری عباس میرزا را به رخوت و سستی و بیحالی دچار می گرداند كه منتهی به درگذشت آن شاهزاده غیر تمند و دلاور می گردد. 
در آن وقت بربالین وی تنها علی اصغر خواجه نشسته بود و عباس میرزا كه مرگ خویش را قطعی می بیند به خواجه وصیت می كند تا او را در صحن مطهر حضرت دارالحفاظ رضا بخاك بسپارند ، آن گاه كلمه توحید را بر زبان جاری ساخته و جان به جان آفرین تسلیم می كند ، او در این هنگام فقط 47 سال داشت.