رژیم غذایی و تغذیه مناسب در بیماران مبتلا به نقرس

[Mᴏʙɪɴᴀ]

نقرس یک اختلال متابولیسم بازهای آلی پورین می باشد که در آن مقادیر بالا و غیر طبیعی اسیداوریک در خون تجمع می یابد، در ادامه اورات سدیم تشکیل شده و در مفاصل کوچک و بافت های احاطه کننده آن رسوب می کند. رسوبات اورات(کریستال های اورات)، می تواند بافت مفصلی را تخریب کرده و به علائم مزمن آرتریت(التهاب مفاصل) منجر شود. در نقرس مزمن این رسوبات به طور معمول در نرمه ی گوش یا انگشت شست پا، یا آرنج تجمع می یابد . نقرس (gout) یکی از قدیمی ترین بیماری های ثبت شده در تاریخچه پزشکی است. به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، نقرس بیماری است که خود را با علایم افزایش اسیداوریک خون، التهاب مفصلی دردناک و رسوب کریستال های اورات سدیم و سنگ های کلیوی اسیداوریکی نشان می دهد. طبق آمار موجود از هر هزار مرد حدود 7 نفر و از هر هزاران زن حدود یک نفر به این بیماری مبتلا می شوند. میزان بروز این بیماری در مردان با میزان اسیداوریک خون ارتباط دارد، بطوری که در اسید اوریک کم تر از 7 میلی گرم در دسی لیتر، این میزان 1/0 و در اسید اوریک بالای 9 میلی گرم در دسی لیتر، میزان بروز این بیماری به 5 درصد می رسد. (عدد طبیعی اسیداوریک در خانم ها بین 6 2٫6 و در آقایان 7٫2 3٫5 میلی گرم در دسی لیتر است). این بیماری در مردان شایعتر و شروع آن بعد از سن 40سالگی است.از آنجایی که استروژن باعث تخلیه اسید اوریک از کلیه می شود،شروع این بیماری در خانمها بعد از سن یائسگی می باشد. رژیم غذایی متعادل برای بیماران نقرسی رژیمی است که 70درصد آن کربوهیدرات پیچیده، 10-15 درصد آن پروتئین و 15-18 درصد آن چربی باشد.در ضمن باید مصرف غذاهای حاوی پورین بالا را محدود نموده و غذاهای کم پورین را مصرف نمود.رژیم غذایی که کربوهیدرات آن پایین باشد باعث بدتر شدن نقرس می شود. نقرس در اثر تولید بیش از حد یا دفع کم ترازحد اسید اوریک (یا هر دو) بوجود می آید. از میزان600 تا 700 میلی گرم اسید اوریکی که روزانه دفع می شود، یک سوم از رژیم غذایی (پورین موجود در مواد غذایی مصرفی) و دو سوم از منابع داخلی بدن حاصل می شود. ده درصد موارد نقرس بر اثر تولید بیش از حد اسیداوریک و 90 درصد آن بر اثر کاهش دفع اسیداوریک است. برخی از داروها و اختلالات و بیماری ها هم می توانند عامل افزایش غلظت سرمی اسید اوریک باشند. داروهایی که می توانند در این زمینه نقش داشته باشند عبارتند از: مصرف طولانی مدت و زیاد داروهای مدر، لوودوپا، اسید نیکوتینیک، پیرازینامید و ... . مصرف الکل و مشروبات الکلی نیز از عوامل افزایش اسید اوریک خون می باشد. از اختلالاتی که می تواند منجر به افزایش اسیداوریک خون شود می توان به لوسمی ها (سرطان خون)، لنفوم، نارسایی کلیه، گرسنگی های طولانی و مفرط، چاقی، مسمومیت با سرب و ... اشاره کرد. شایع ترین علامت بیماری نقرس در کنار افزایش سطح اسیداوریک خون، التهاب مفصلی دردناک است. همان طور که گفته شده معمولا به صورت درد در مفصل اندام تحتانی و در درجه اول انگشت شست پا است که البته سایر محل های گرفتاری به ترتیب شیوع بعد از مفصل انگشت شست پا، می تواند مچ پا، پاشنه ها، زانوها، مچ انگشتان دست ها و آرنج باشد. بیماری کلیوی در افراد مبتلا شایع است و سنگ های کلیوی اسیداوریکی به وجود می آیند. این بیماری که اغلب در سنین بعد از 35 سالگی اتفاق می افتد و به طور عمده مردان را گرفتار می سازد، با شروع ناگهانی و حاد درد آرتریتی موضعی مشخص می شود که معمولا در انگشت بزرگ پا شروع می شود و به سمت بالای پا امتداد می یابد. در یک مطالعه گذشته مشاهده شده در افراد دارای زمینه خانوادگی نقرس، سن شروع بیماری 5/7 سال زودتر از سایر افراد بیمار بوده و دارای مقادیر بیشتر تری گلیسیرید و کلسترول خون می باشند و فشار خون بالا شیوع بالاتری در این افراد دارد. یک اختلال همراه با نقرس، چاقی می باشد. به نظر می رسد افزایش بافت چربی، موجب تشدید خطر ایجاد مقاومت به انسولین در نقرس می شود و ممکن است این بیماران را در معرض خطر بیماری قلبی- عروقی نیز قرار دهد. در ضمن کتوز ایجاد شده در نتیجه بی غذایی یا رژیم کم کربوهیدرات، خوردن، نوشیدن و ورزش بیش از حد نیز می تواند زمینه ساز حمله باشد. عواملی که موجب افزایش اسید اوریک و ایجاد نقرس می شوند:
1- افزایش تولید اسید اوریک به وسیله بدن
2- کاهش خروج اسید اوریک توسط کلیه ها
3- افزایش دریافت غذاهای پورین
4- بیماری های حاد
5- ضربه روحی
6- جراحی
7- تب
8- کمبود آب بدن
9- خوردن بیش از حد شام
10- بعضی از داروها مانند: آسپرین آیا شما در معرض خطر هستید؟ بعضی مشکلات احتمال بروز نقرس را افزایش می دهند. این مشکلات و بیماری ها شامل: افزایش فشار خون، دیابت نوع 1 و 2، کلسترول بالا، مشکلات گوارشی، کاهش توده عضلانی، چاقی، مصرف غذاهای پورین دار، گرسنگی یا کم خواری، بیماری های کلیوی و لوسمی (سرطان خون) و پسوریازیس (نوعی بیماری پوستی) و ناهنجاری در هموگلوبین. درمان تغذیه ای در بیماری نقرس و افزایش اسید اوریک خون به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، نقرس یک ناهنجاری متابولیسم پورین است که علامت مشخصه آن سطوح غیرطبیعی و بالای اسید اوریک در خون و رسوبات اورات سدیم در بافت های نرم و استخوانی نظیر مفاصل و غضروف ها و تاندون ها است.

بنابراین یکی از مهم ترین مسایل در رژیم غذایی این بیماری اعمال برخی محدودیت ها در پورین رژیم دریافتی، خصوصا در مرحله حاد بیماری می تواند باشد. رژیم محدود از پورین به مثابه یک کمک فرعی برای درمان دارویی جهت کاهش ترشح اسید اوریک تا میزان 200 تا 400 میلی گرم در روز می تواند کمک کننده باشد (همان طور که گفته شد حدود 700 600 میلی گرم اسید اوریک از یک فرد عادی روزانه دفع می شود) و میزان سطح اوریک را تا یک میلی گرم در دسی لیتر پایین بیاورد. در رژیم محدود از پورین، دریافت پورین به حدود 150 120 میلی گرم در مقایسه با دریافت روزانه معمولی آن که عددی بین 600 تا 1000 میلی گرم در روز است، محدود می گردد. این رژیم به عنوان یک عامل کمکی در بیماری نقرس و سایر ناهنجاری های موثر بر متابولیسم پورین تجویز می شود و برای پایین آوردن سطح اوریک در بدن طراحی شده است. در این رژیم منابع غذایی سرشار از پورین نظیر جگر، اندام های غده ای، ماهی و غذاهای دریایی، گوشت، لوبیا، نخود، زردچوبه، قارچ خوراکی، گل کلم و اسفناج با توجه به شرایط بیمار محدود می شود. مصرف این غذاها در طی حمله حاد نقرس مجاز نمی باشد و هنگامی که مرحله حاد فروکش می کند فرد مجاز به مصرف یک سهم غذایی 60 گرمی از این غذاها خواهد بود. بیماران می توانند غذاهایی را که اساسا عاری از پورین است به دلخواه مصرف نمایند. این غذاها عبارتند از نان و غلات، شیر و فرآورده های لبنی، تخم مرغ، میوه جات، سبزیجات و نوشیدنی های غیر الکلی. مصرف روزانه پروتئین به حدود 8/0 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن محدود می شود (میزان مصرف پروتئین یک فرد عادی حدود 1 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. مثلا یک فرد 70 کیلوگرمی به 70 گرم پروتئین نیازمند می باشد). مصرف روزانه گوشت نباید از 120 90 گرم بیش تر باشد.

برای افزایش دفع اسید اوریک لازم است بیماران رژیم غذایی سرشار از کربوهیدرات (مثل نان، برنج، ماکارونی، غلات و ...) و کم چربی داشته باشند و خصوصا در وعده های شام از خوردن غذاهای سنگین و زیاد پرهیز کنند. کنترل و حفظ وزن مطلوب برای این بیماران از اهمیت خاصی برخوردار است. بنابراین باید سعی کنند با رعایت رژیم غذایی متعادل و انجام حرکات ورزشی و خصوصا پیاده روی وزن خود را در حد ایده آل حفظ کنند. برای رقیق کردن ادرار و تسریع دفع اسید اوریک و پیشگیری از رسوب اورات در کلیه ها و تشکیل سنگ های کلیوی نوشیدن آب و مایعات به مقدار فراوان برای این بیماران توصیه می شود، بطوری که روزانه نوشیدن حدود 3 لیتر مایعات برای این بیماران ضروری و لازم دانسته شده است.

بیماران باید از نوشیدن نوشیدنی های حاوی الکل اجتناب کنند. زیرا الکل ترشح دفع اورات توسط کلیه ها را مهار می کند. در انتها قابل ذکر است که داشتن وزن ایده آل و رژیم غذایی مطلوب و مناسب می تواند تا حدود زیادی بیماران را از مصرف دارو و عوارض حاصل از بیماری محفوظ نگه دارد درمان تغذیه ای اسید اوریک از متابولیسم پورین ها حاصل می شود و حاوی قسمتی از نوکلئوپروتئین هاست. اگر چه در گذشته نقرس با رژیم کم پورین درمان می شد، اما امروزه داروها به طور عمده جایگزین محدودیت های سخت رژیم های کم پورین شده اند. البته بعید است که محدودیت پورین های غذایی به طور قابل ملاحظه ای مقادیر اسیداوریک را کاهش دهد. بهتر است افراد مبتلا به نقرس، غذاهای غنی از پورین را به منظور کاهش دادن استرس متابولیک (نظیر کتوز ایجاد شده به علت رژیم سخت) و کاهش استفاده از داروها به مقدار خیلی کم مصرف کنند. محدودیت غذاهای حاوی پورین در مرحله حاد نقرس، برای پرهیز از اضافه شدن پورین خارجی به مقدار بالای اسید اوریک موجود می باشد. محدودیت پورین (مثلا در موارد شدید نقرس)، باید تا مقدار 150- 100 میلی گرم در روز باشد.


در این بیماران افزایش دریافت مایعات (حدود سه لیتر در روز) برای کمک به افزایش دفع اسیداوریک از کلیه ها و به حداقل رساندن احتمال تشکیل سنگ های کلیوی لازم است. از آنجایی که دفع اورات با مصرف چربی ها کاهش و با مصرف کربوهیدرات ها تمایل به افزایش دارد، رژیم غذایی باید به طور نسبی کربوهیدرات زیاد (55- 50 درصد کالری)، چربی کل متعادل (30% کالری)، کلسترول متعادل (کمتر از 230 میلی گرم در روز) و پروتئین متوسط داشته باشد. در فواصل بین حمله ها،ی نقرسی رژیم غذایی برای بیماران دریافت کننده داروهای کنترل کننده نقرس، عبارت از یک رژیم طبیعی و کافی و همچنین رسیدن به وزن قابل قبول و حفظ آن برای جلوگیری از ایجاد کتوز می باشد. پیشنهاد شده که سویا منبع پروتیین ترجیحی در بیماران نقرسی باشد. نشان داده شده که خوردن سویا باعث تغییر غلظت پروتئین پلاسما و افزایش ترشح کلیوی اسیداوریک می شود. مصرف الکل (اتانول) تولید اسیداوریک را افزایش می دهد، اما همیشه باعث حمله نقرسی نمی شود. با این وجود، باید بیمار از مصرف الکل خودداری کند. تقسیم بندی مواد غذایی بر اساس مقدار پورین موجود در آنها گروه اول : مقدار زیادی پورین دارند (1000- 100 میلی گرم نیتروژن پورینی در 100 گرم غذا) که باید از مصرف آنها خودداری کرد و شامل : فرآورده های گوشتی، گوشت قیمه شده، سوپ گوشت، آبگوشت غلیظ ، مغز، گوشت غاز و کبک، ماهی کولی، ماهی خال خالی، ماهی ساردین و مخمرهاست. گروه دوم : مقدار متوسطی پورین دارند (100- 9میلی گرم نیتروژن پورینی در 100 گرم غذا) و مصرف آنها به مقدار کم مجاز است که شامل : ماهی و گوشت (به غیر از موارد گروه 1)، ماکیان، مارچوبه، لوبیاهای خشک، عدس، قارچ و اسفناج است. یک سهم (90- 60گرم) از گوشت، ماهی یا مرغ، و یا یک سهم (نیم فنجان) سبزیجات این گروه در روز، در دوران بهبودی مجاز است. گروه سوم : مقدار کمی پورین دارند. غذاهای این گروه می توانند هر روز استفاده شوند و شامل : به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، نان سفید و ترد، کیک و شیرینی جات، میوه، زیتون، کره یا مارگارین و روغن ها، دسرهای ژلاتینی، داروهای گیاهی، نوشیدنی های گازدار، شیر، پنیر، بستنی، فرنی، غلات و محصولات آن، شکلات، آجیل ها، قهوه، چاشنی ها، ترشی ها، کرم، تخم مرغ، سبزیجات (به غیر از موارد گروه 2) ، نمک، چای، شکر و شیرینی جات، سرکه و سس سفید است. جهت جلوگیری و یا کاهش حملات نقرس، رعایت نکات زیر بسیار مفید است : * چاقی باعث حملات نقرس می شود * رژیم پر چرب باعث کاهش دفع اسید اوریک میگردد * در مواقع حملات نقرس باید به بیمار اب قند داد(در صورتی که بیمار دیابتی نباشد) * دادن اب فراوان باعث افزایش دفع اورات سدیم و اسید اوریک میگردد . * پرهیز از مصرف غذاهای سرشار از پورین ، این غذاها سبب تولید اسید اوریک بسیار زیادی در بدن می شود.که سبب تشدید بیماری نقرس می شود.معمولا غذاهایی که منابع خوب پروتئین هستند .حاوی پورین زیادی نیز هستند. مانند: گوشت قرمز، غذاهای دریایی (ماهی، میگو،.....)،احشاء داخلی مانند کله پاچه،مغز،جگر،دنبلان وماکیان. * محدود کردن مصرف غذاهایی که سطح متوسطی از پورین دارنداز جمله: .مارچوبه،گل کلم، اسفناج،ریواس،لوبیاها،قارچ وعدس (این مواد در زمان حملات نقرس باید کاملا حذف شود.). * خودداری از مصرف زیاد چربی ها(بیشتر از 30٪ انرژی روزانه از چربی ها نباشد).زیرا چربی زیاد مانع دفع اسید اوریک می شود وسبب افزایش حملات ودرد نقرس می گردد. * محدود کردن مصرف گوجه فرنگی، محصولات گوجه فرنگی، توت فرنگی و زرده ی تخم مرغ این مواد سبب اسیدی شدن خون میشوند ،این عامل به تشکیل کریستال های اورات کمک کرده وسبب افزایش حملات نقرس در گروهی از بیماران می گردد.در بعضی ازبیماران حساسیت به این مواد دیده نشده است. * روزانه مصرف حداقل 8 لیوان آب بسیار مفید است. موارد ذکر شده در زیر نقش آب را روشن­تر می­سازد: . آب به خروج اسید اوریک در بدن کمک می­کند. . از تشکیل سنگ­های کلیوی جلوگیری می­نماید. . حملات نقرس را کاهش می­دهد. . سبب جلوگیری از خشکی مفاصل می­گردد. . به کاهش وزن کمک می­کند. * ورزش کنید؛ برای بیماران نقرسی ورزش مستمر و ملایم توصیه می­شود .3 بار در هفته به مدت نیم ساعت ورزش یا پیاده روی بسیار مناسب است. ورزش­های سنگین و شدید می­تواند باعث افزایش اسید اوریک شوند و به همین جهت توصیه نمی­گردند. شنا یکی از بهترین ورزش­ها برای بیماران نقرسی است. * از الکل دوری کنید.الکل علاوه بر مضرات فراوان ،مانع دفع اسید اوریک از طریق کلیه ها می شود. * اگر اضافه وزن دارید و یا چاق هستید، سعی کنید تحت نظر متخصص تغذیه به آرامی وزن خود را کاهش دهید، زیرا رژیم­های سخت و شدید می­تواند سبب افزایش اسید اوریک در خون شوند. توجه داشته باشید که چاقی به تنهایی نیز می­تواند سبب افزایش اسید اوریک خون گردد. بنابراین به جرات می­توان گفت که ورزش و تغذیه صحیح می­تواند از عوارض وخیم نقرس جلوگیری کنند. * روزانه مقداری گیلاس مصرف نمایید. این میوه نقش مهمی در بر طرف کردن درد وحملات نقرس دارد، بطوریکه مصرف روزانه 250 گرم از این میوه می­تواند سطح اسید اوریک را در خون پایین آورده و حملات نقرس را کم نماید. انواع گیلاس منبع خوبی از آنتوسیانین­ها وفلاونوئید­ها هستند، که عوامل کمک کننده در سلامت مفاصل هستند. * محلول بسیار رقیق شده ی سرکه سیب ،یک محلول کمک کننده به این بیماران است .بطوریکه پس از دو روز استفاده از این محلول ،کاهش درد وسوزش را اظهار می کنند. روش تهیه ی این محلول بدین صورت است که مقدار 2 قاشق چایخوری سرکه سیب را به 450 سی سی آب اضافه کرده و این محلول را 3 بار در روز همراه با غذا میل نمائید. در ضمن در صورت دلخواه، به این محلول، 2قاشق چایخوری عسل اضافه نمائید(در افراد دیابتی اضافه کردن عسل توصیه نمی شود). * توصیه می شود در هر ماه به مدت 5 روز از مصرف مواد قلیایی خوداری نمایید. * نوشیدن 8تا 12لیوان آب در روز توصیه می شود.زیرا مقادیر زیاد آب به خروج اسید اوریک اضافی از خون کمک می کند.
* وزن خود را در حد مطلوب حفظ نمایید.زیرا وزن زیاد باعث فشار به مفاصل شده و تولید اسید اوریک را نیز در بدن افزایش می دهد.در ضمن هر گونه کاهش وزن سریع نیز می تواند باعث افزایش اسید اوریک در خون شود.
-مصرف الکل را قطع کنید.زیرا هر نوع الکلی بویژه آبجو سطح اسید اوریک را افزایش می دهد.
* مکمل های روغن ماهی مصرف کنید.زیرا اسیدهای چرب امگا 3 برای تسکین درد و ایجاد مفاصل سالم لازمند.
-میوه جات ،سبزیجات و غلات سبوس دار مصرف نمایید.تحقیقات نشان داده است که حتی سبزیجات دارای پورین بالا نقرس ایجاد نمی کنند.
* مصرف گوشت قرمز و غذاهای دریایی را کاهش دهید.مصرف اینگونه مواد غذایی خطر ابتلا به نقرس را 50درصد افزایش می دهد.
* گوشت مرغ و لبنیات کم چرب مصرف نمایید. گوشت مرغ منبع خوب پروتئین است که در ایجاد نقرس نقش ندارد. در ضمن مصرف 2بار در روز لبنیات کم چرب خطر ابتلا به نقرس را 50 درصد کاهش می دهد.
* مصرف قندهای ساده را کم نموده و به جای آن از قندهای مرکب که در برنج قهوه ای و غلات سبوس دار یافت می شود استفاده نمایید.