پیامدهای تُند غذا خوردن

[•ДmịrHoSsiŋ•]

با عجله و تند غذا خوردن از جمله عادات نامطلوبی است که آثار سویی به دنبال دارد و از جنبه های مختلف قابل بررسی است. اغلب مردم تند غذا می خورند و برای این عمل توجیهاتی نیز می آورند و البته بی توجه از این موضوع رد می شوند.
اما موارد نادری وجود دارد که افراد واقعا عجله دارند و ناگزیرند که غذای خود را به سرعت صرف کنند تا به موقع به کار خود برسند و اغلب توجیه قابل قبولی برای این رویه غذا خوردن وجود ندارد، چرا که این عده هیچ گاه از خود نمی پرسند چرا با عجله غذا خوردن دایما و همه روزه برایشان تکرار می شود؟


به نظر می رسد مردم عمدتا حوصله ی جویدن بیشتر لقمه ی غذا را ندارند و غذا خوردن شان حالت روزمرگی و رفع تکلیف دارد.
اما از زاویه ی دیگری هم می توان به مقوله ی غذا خوردن نگریست. خداوند در این عالم لذایذ مباحی قرار داده است از جمله لذت غذا خوردن. بنابراین چه بهتر که به نحو مناسب از این لذت و موهبت استفاده کنیم. اکنون باید به این سوال جواب داد که آیا کسی که با سرعت تمام غذای خود را می بلعد از غذایی که می خورد لذت می برد، یا کسی که ابتدا به ظرف غذای خود می نگرد و به آهستگی و در کمال آرامش غذای خود را میل می کند؟ بدون تردید حالت دوم لذت بخش است. ضمن آن که آرام غذا خوردن موجب تحکیم و گرمای بیشتر محیط خانواده می گردد. اما از این جنبه احساسی که بگذریم، از نظر فیزیولوژی دستگاه گوارش و عمل بلع، می توان به طور علمی پیامدهای تند غذا خوردن را مورد تحلیل قرار داد. برای این منظور به اختصار، نگاهی به فیزیولوژی غذا خوردن می اندازیم:
● جویدن:
در هنگام جویدن، غذا به قطعات کوچک مناسب برای بلعیدن تبدیل می شود. حرکات بالا و پایین فک موجب خرد شدن غذا توسط دندان های پیشین یا ثنایا (Incisor ) می شود و حرکات مشابه، دندان های آسیا را قادر می سازد تا غذای خورده شده را خرد کنند. اندازه ی قطعات خرد شده ی غذا متغیر بوده و به عوامل بیرونی مثل تربیت اولیه، نوع غذا، مکالمه ی تلفنی، تماشای تلوزیون و عادت بستگی دارد. جویدن به طور رفلکسی موجب ترشح بزاق و شیره های گوارشی معده می شود. انسان ممکن است روزانه تا یک لیتر بزاق تولید کند. بزاق حاوی آنزیم های آمیلاز و لیپاز است و پلی ساکاریدهایی مثل نشاسته را هیدرولیز می کند و به این ترتیب نقش مهمی در هضم کربوهیدرات ها دارد. یکی از اعمال مهم بزاق تولید موکوس است که نه تنها در دهان و مری بلکه در نواحی دیگر دستگاه گوارش نقش مهمی را ایفا می کند. از جمله اینکه موکوس با داشتن خاصیت چسبندگی خود موجب به هم چسبیده شدن اجزای غذایی کوچک و آماده شدن آنها برای بلع می گردد. موکوس علاوه بر این موجب لیز شدن دستگاه گوارش و در نتیجه عبور آسان مواد غذایی در طول آن می گردد. زیاد جویدن موجب تحریک اعصاب سمپاتیک شده و ترشح بزاق را تا ۵ الی ۶ برابر حد معمولی خود یعنی ۳ میلی لیتر در دقیقه اضافه می کند.
● بلعیدن:
بلعیدن شامل دو مرحله ی ارادی و حلقی است. در مرحله ی ارادی لقمه به داخل حلق رانده شده و در مرحله ی حلقی لقمه طی یک فرایند غیر ارادی (deglutition reflex) وارد مری می گردد. عمل بلعیدن توسط تحریک گیرنده های موجود در دهان و حلق شروع شده و منجر به فرستادن امواج عصبی از طریق اعصاب زبانی حلقی و عصب واگ به مرکز بلعیدن در بصل النخاع می شود. دهان توسط لب های به هم فشرده شده بسته می گردد. نوک زبان به طرف بالا و سقف دهان حرکت کرده و مانع برگشت غذا به طرف عقب می شود. لقمه نیز در انحنای دهان قرار می گیرد.
البته مکانیزم بلع پیچیدگی های بیشتری دارد که از حوصله ی این مقاله خارج است و به همین مقدار بسنده می کنیم.
اکنون که مختصرا فیزیولوژی جویدن و بلع را دانستیم ، می توانیم بهتر پیامدهای با عجله و تند غذا خوردن را بررسی کنیم:
۱) فردی که به سرعت لقمه های غذا را بر می دارد و در دهان می گذارد، با هر لقمه مقداری هوا نیز می بلعد (Aerophagia ) که این هوای اضافی در معده تولید گاز کرده و نهایتا یکی از ناراحتی های گوارشی یعنی نفخ را که می تواند مزمن هم باشد به وجود می آورد.
۲) تند غذا خوردن موجب تحریک بیشتر اسید معده می شود، زیرا اولا قطعات غذای خورده شده درشت بوده و موجب انقباضات قوی و یعضا دردناک مری می گردد و به همین دلیل مدت زمانی که غذا به منظورعمل هضم توسط آنزیم های معده و شیره های گوارشی در معده می ماند نیز افزایش پیدا می کند و ثانیا در اثر ترشح بیشتر اسید و آنزیم های گوارشی در طولانی مدت مخاط داخلی معده دچار آسیب می شود. درشتی قطعات غذای بلعیده شده حتی می تواند موجب دیسفاژی (dysphagia) شود.
۳) افرادی که تند غذا می خورند غالبا پرخور هم هستند، به عبارت دیگر با عجله غذا خوردن می تواند منجر به اضافه وزن و حتی چاقی شود؛ زیرا در این حالت فرد قبل از ترشح هورمون انسولین و در نهایت ارسال پیام سیری به مرکز سیری در هیپوتالاموس، غذای خود را تمام کرده است.
۴) در شرایطی که لقمه ی غذا به خوبی جویده نشده است، هضم اولیه ای که می بایست توسط آنزیم های آمیلاز و لیپاز بزاق انجام شود، صورت نمی گیرد؛ به این ترتیب روند هضم به کندی انجام شده و علاوه بر آن جذب مواد مغذی نیز به خوبی انجام نمی گیرد.
● نتیجه:
مجموعه ی عوامل یاد شده سبب می گردد معده تدریجا ضعیف شده و کارایی خود را برای هضم مناسب غذا از دست بدهد. لذا بهتر است رفتار بهتری جایگزین تند غذا خوردن گردد. برای این منظور توصیه می شود زمان صرف وعده های غذایی دست کم به ۲۰ تا ۲۵ دقیقه افزایش یافته و هر لقمه ی غذا حدود ۳۰ بار جویده شود. بد نیست اشاره شود که در فرهنگ دینی و اسلامی ما هم به این مقوله پرداخته شده و حضرت امیر علیه السلام در یکی از توصیه های خود به فرزندشان امام حسن علیه السلام به جویدن بیشر غذا و آرام غذا خوردن تاکید کرده اند. امروزه بسیاری از دانشمندان علم روانشناسی نیز معتقدند آرام غذا خوردن موجب آرامش و تمدد اعصاب می گردد.